Nga và Belarus đang gấp rút hoàn tất mọi công tác chuẩn bị cho cuộc tập trận mang tên "Zapad-2017", sẽ chính thức diễn ra từ ngày 14-20/9/2017 tới đây.
"Zapad", tiếng Nga có nghĩa là "phương Tây", là cuộc tập trận quân sự chung giữa Nga và Cộng hòa Belarus được tổ chức 4 năm một lần. Hai cuộc tập trận "Zapad" trước đó diễn ra vào các năm 2013 và 2009.
Hàng năm, Nga đều tiến hành tổ chức các cuộc tập trận quân sự chiến lược quy mô lớn trên nhiều vùng lãnh thổ khác nhau của đất nước. Các cuộc tập tận "Zapad" cũng không phải hiện tượng mới lạ nhưng "Zapad-17" lại nhận được sự chú ý đặc biệt của phương Tây, thậm chí ngay từ rất lâu trước khi nó chính thức bắt đầu.
Tình huống giả định
Theo kế hoạch, hai nước sẽ triển khai binh lính của mình – được gọi là "Lực lượng phương Bắc" để chống lại cuộc tấn công từ "Lực lượng phương Tây" – những tay súng có vũ trang đến từ 3 quốc gia giả định, gồm Vesbaria, Lubenia và Veishnoria.
Trong kịch bản giả định, Vesbaria và Lubenia nằm ở khu vực Baltic, kiểm soát hành lang kết nối vùng lãnh thổ hải ngoại Kaliningrad của Nga với Belarus. Còn "nhà nước" Veishnoria nằm ở khu vực Grodno thuộc Belarus, gần biên giới phía Tây.
Giai đoạn cuối của cuộc tập trận quân sự chiến lược Zapad-2013 giữa Nga và Belarus. Ảnh: National Interest
Tuy nhiên, đối chiếu với bản đồ thực tế, hành lang này tương ứng với biên giới giữa Lithuania và Ba Lan, cả hai đều là thành viên của NATO. Trong khi đó, vùng Grodno có một vị trí rất đặc thù vì là nơi cư trú của một cộng đồng lớn người thiểu số Ban Lan thuộc nhà nước Xô Viết cũ.
Các quan chức quân sự của cả Nga và Belarus đều khẳng định "kịch bản được xây dựng chống lại một đối thủ giả định, không có bất cứ liên hệ gì tới một khu vực cụ thể nào".
Thế nhưng, giới chuyên gia phương Tây vẫn nhìn nhận cuộc tập trận như một dấu hiệu cho thấy Minsk và Moscow đang chuẩn bị cho các kịch bản đối phó với mối đe dọa xuất phát từ các nước NATO cũng như từ chính bên trong Belarus.
Mục đích của cuộc tập trận là gì?
Kế hoạch chính thức của Zapad-17 viết: "Belarus và vùng Kaliningrad bị các nhóm cực đoan xâm nhập với ý định tiến hành các vụ tấn công khủng bố. Lực lượng phiến quân bất hợp pháp được hỗ trợ từ bên ngoài, được cung cấp đạn dược, các khả năng không quân và hải quân".
"Nhằm vô hiệu hóa kẻ thù, các lực lượng bộ binh sẽ được triển khai để ngăn chặn chúng tiếp cận từ hướng biển, phong tỏa các hành lang không quân trong khu vực, cùng với sự hỗ trợ của phòng không - không quân và hải quân".
Moscow và Minsk khẳng định: "Mục tiêu các cuộc tập trận trong khuôn khổ Zapad-2017 là phối hợp hành động giữa các bộ tư lệnh vùng nhằm đảm bảo an toàn quân sự".
Trực thăng Mi-24 tham gia cuộc tập trận chiến lược chung Zapad-2013 giữa Nga và Belarus ở Vùng Grodno, Belarus. Ảnh: Sputnik
Theo Bộ quốc phòng Belarus, "Cộng hòa Belarus nỗ lực ngăn chặn các cuộc xung đột vũ trang còn Liên bang Nga hỗ trợ về chính trị, tài chính cũng như kỹ thuật, quân sự".
Cuộc tập trận Zapad-2017 dự kiến diễn ra theo hai giai đoạn. Đầu tiên, quân đội Belarus sẽ huy động các khả năng không quân và phòng không nhằm bảo vệ các mục tiêu nhà nước và quân sự chủ chốt, chuẩn bị cô lập các khu vực hoạt động của các nhóm vũ trang bất hợp pháp và đội quân trinh thám lật đổ của chúng".
Giai đoạn 2 sẽ là điều động binh lính và đẩy lùi cuộc đột kích chống Nga và Belarus.
Bao nhiêu binh lĩnh sẽ tham gia?
Theo thông tin từ các quan chức Nga và Belarus, Zapad-2017 sẽ có sự tham gia của khoảng 12.700 binh lính với 70 máy bay, trực thăng, 280 xe tăng, 200 vũ khí pháo binh, 10 tàu chiến và nhiều trang thiết bị quân sự khác.
Ngoài ra, các đặc vụ thuộc Cơ quan an ninh Liên bang Nga (FSB) cũng như các nhân viên làm việc cho Bộ Ngoại giao và Bộ các tình trạng khẩn cấp Nga cũng sẽ tham gia cuộc tập trận này.
Số liệu chính thức về cuộc tập trận Zapad-2017 do Bộ quốc phòng Nga và Belarus cung cấp. Ảnh: DW
Tuy nhiên, NATO liên tục tỏ ra nghi ngờ con số này. Bộ trưởng Quốc phòng Đức Ursula Von der Leyen cho rằng con số thực tế nhiều khả năng phải lên tới 100.000 quân, đưa đây trở thành cuộc tập trận quân sự lớn nhất kể từ sau Chiến tranh Lạnh.
"Tôi tin chắc rằng chúng ta sẽ chứng kiến một sự phô trương sức mạnh và khả năng nữa của Nga" - bà von der Leyen phát biểu tại Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng EU tổ chức tại Tallinn, Estonia hôm 7/9/2017.
Theo Tài liệu Vienna năm 2011 – một thỏa thuận an ninh của Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE), bất cứ quốc gia nào tổ chức tập trận quân sự mà có trên 13.000 binh lính tham gia đều phải mời các quan sát viêt tới giám sát ít nhất một phần cuộc tập trận.
Là một thành viên của OSCE, Nga cũng đã đồng ý với các điều khoản này. Tuy nhiên, NATO liên tục cáo buộc Nga công bố số quân ít hơn.
Hôm thứ Bảy (9/9), Bộ quốc phòng Nga đã bày tỏ sự "hoang mang" trước phát biểu của bà Von der Leyen và nhắc lại tuyên bố cuộc tập trận sẽ chỉ ở dưới ngưỡng 13.000 quân.
"Cuộc tập trận mang tính phòng thủ thuần túy và không bộc lộ bất cứ mối đe dọa nào cho cộng động châu Âu nói chung hay cho bất cứ quốc gia láng giềng nào" - Bộ quốc phòng Nga cho biết.
Phía Belarus cũng khẳng định, sau khi cuộc tập trận kết thúc, "đến 30/9 các nhân viên quân sự, vũ khí, thiết bị quốc phòng và các thiết bị chuyên dụng của Cộng hòa Belarus sẽ được đưa trở lại các vị trí đóng quân thường trực và mọi binh sĩ, phương tiện của quân đội Nga sẽ rời lãnh thổ Belarus".
Tại sao phương Tây sốt vó?
Mặc dù hoa nghênh Nga chủ động công bố số binh lính cùng các phương tiện quân sự tham gia cuộc tập trận nhưng Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg vẫn bày tỏ lo ngại:
"Từ kinh nghiệm các cuộc tập trận trước đây, chúng tôi có đầy đủ lý do để tin rằng Zapad-2017 có thể sẽ có số binh sĩ tham gia nhiều hơn con số công bố chính thức".
Các quan chức NATO viện dẫn rằng, kể từ năm 1991, Nga đã luôn công bố số quân tham gia mỗi cuộc tập trận ở dưới ngưỡng 13.000 quân nhằm tránh bị giám sát nhưng theo họ, con số chính thức luôn cao hơn rất nhiều.
Tổ chức này cho rằng, thực tế các cuộc tập trận trước đây đều diễn ra như vậy. Chẳng hạn như Zapad-2013, mặc dù Nga công bố số binh lính là 12.000 hoặc 12.500 quân nhưng đã có nhiều báo cáo của phương Tây đưa ra sau cuộc tập trận cho thấy, đã có khoảng ít nhất 70.000 – 90.000 quân tham gia.
Trong các cuộc tập trận Zapad, Quân đội Nga thường phô diễn nhiều chiến thuật và công nghệ mới như máy bay do thám không người lái mà NATO sau đó cáo buộc Nga sử dụng tại Crimea, Đông Ukraine và Syria. Theo NATO, cuộc tập trận năm 2013 còn kết thúc với một đòn tấn công hạt nhân giả định nhằm vào Thụy Điển.
Trước đó 4 năm, Nga cũng kết thúc cuộc tập trận Zapad-2009 với cuộc tấn công hạt nhân mô phỏng nhằm vào Ba Lan. Cuộc tập trận cũng khiến NATO phải điều động các máy bay chiến đấu Eurofighter để ngăn chặn một máy bay radar của Nga trên bầu trời Estonia. Phần Lan, nước không phải thành viên NATO, cũng đáp trả bằng việc triển khai các chiến đấu cơ F-18.
Ngoài ra, các thành viên NATO, đặc biệt là các nước thuộc Đông Âu còn bày tỏ lo ngại về những sự vụ diễn ra không lâu sau mỗi cuộc tập trận như các sự kiện từng diễn ra ở Georgia năm 2008 và Crimea năm 2013.
Các tàu hải quân và trực thăng Nga tham gia một chiến dịch đổ bộ trong cuộc tập trận tại bờ Biển Đen, Crimea năm 2016. Ảnh: AP
Bộ trưởng Quốc phòng Pháp Florence Parly lên án cuộc tập trận Zapad-2017 tới đây trên biên giới EU và NATO là "chiến lược đe dọa có chủ đích".
Trong khi đó, Bộ trưởng Quốc phòng Anh Michael Fallon cũng cáo buộc các cuộc tập trận của Nga với Belarus nhằm mục đích "khiêu khích và kiểm nghiệm khả năng phòng thủ của NATO".
"Nga đang thử nghiệm chúng ta và thử nghiệm chúng ta trong mọi cơ hội có thể" - ông Fallon nói trong Chương trình Andrew Marr Show của Kênh truyền hình BBC ngày 10/9.
Về phần mình, Nga luôn cho rằng các lo lắng của phương Tây về cuộc tập trận là vô căn cứ đồng thời cho biết Zapad-2017 sẽ chỉ mang tính chất phòng thủ và không bộc lộ bất cứ mối đe dọa nào với các nước láng giềng của Nga, NATO hay phương Tây.
"Cuộc tập trận của Nga với Belarus đã được lên kế hoạch từ lâu và không nhằm chống lại bất cứ quốc gia thứ ba nào" - Tổng tham mưu trưởng các lực lượng vũ trang Nga Valery Gerasimov đã trấn an ông Petr Pavel, Chủ tịch Hội đồng quân sự NATO trong cuộc họp tại Azerbaijan ngày 7/9/2017.