Liên quan đến việc Trung Quốc đặt giàn khoan Hải Dương 981 tại vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, vừa qua, tại Hội nghị cấp cao ASEAN được tổ chức tại Myanmar, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã có bài phát biểu đanh thép về vấn đề này. Sau đây, chúng tôi xin gửi tiếp tới độc giả phần trao đối với TS. Hoàng Ngọc Giao – Viện trưởng Viện nghiên cứu chính sách pháp luật phát và triển, Học giả Fullbright trường Luật Đại học Tổng hợp Boston, Hoa Kỳ về một số khía cạnh quanh Hội nghị cấp cao này.
TS. Hoàng Ngọc Giao – Viện trưởng Viện nghiên cứu chính sách pháp luật phát và triển (Ảnh: Tuấn Nam)
PV: Thưa Tiến sỹ, bài phát biểu của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng có đề cập mạnh đến hành động của Trung Quốc không những đã xâm phạm vào khu đặc quyền kinh tế của Việt Nam mà còn đe dọa an ninh hàng hải. Là một nhà nghiên cứu, nhìn lại các nội dung trong bài phát biểu này, ông có đánh giá như thế nào?
TS Hoàng Ngọc Giao: Với tư cách là một người đứng đầu Chính phủ Việt Nam, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng phát biểu như vậy là rất rõ ràng, khẳng định lập trường của Việt Nam trước hành động của Trung Quốc tại Biển Đông.
Phát biểu đó là hoàn toàn có căn cứ: Trung Quốc đã đơn phương ra thông báo cấm đánh bắt cá ở các vùng biển của Việt Nam, cắt cáp các tàu thăm dò, đối đầu với tàu quân sự của Mỹ trên vùng biển quốc tế tại Biển Đông và gần đây nhất là việc họ dùng vũ lực tại khu vực này. Đó là những hành vi quấy rối, thể hiện tham vọng kiểm soát và khống chế Biển Đông không chỉ với Việt Nam mà còn đối đầu với Mỹ.
Phát ngôn của Thủ tướng xuất phát từ thực tế để cảnh báo cho các nước trên thế giới và khu vực biết: Sự kiện xảy ra với chúng tôi không chỉ đe dọa riêng Việt Nam mà con đe dọa toàn bộ an ninh hòa bình trong khu vực cũng như là an ninh hàng hải trong khu vực. Vì vậy các nước ASEAN phải có nghĩa vụ đấu tranh với Trung Quốc trong vấn đề này. Và không chỉ các nước trong khu vực mà ngay cả các nước ngoài khu vực có giao lưu hàng hải qua khu vực Biển Đông cũng phải tỏ thái độ rõ ràng.
Cách ứng xử của Trung Quốc như vừa qua hòng kiểm soát và khống chế khu vực Biển Đông. Trên không, họ đã ra tuyên bố là kiểm soát vùng trời ở Biển Hoa Đông và bây giờ, họ có khả năng sẽ đưa ra tuyên bố kiểm soát nốt vùng trời Biển Đông thì tức là họ đã độc chiếm Biển Đông như ao nhà của họ?!
PV: Khi nói về Hội nghị cấp cao ASEAN, ĐBQH Huỳnh Thành cho rằng đây là cơ hội rất tốt để chúng ta có thể nói với khu vực và thế giới rằng Trung Quốc đang xâm phạm vùng chúng ta có quyền chủ quyền như thế nào. Thưa ông, ngoài bài phát biểu của Thủ tướng, chúng ta cần phải có thêm những hành động nào nữa?
TS Hoàng Ngọc Giao: Không chỉ có việc tuyên truyền mà chúng ta phải làm rõ bản chất của chính sách và hành vi đối ngoại cường quyền, xâm lấn xuống Biển Đông của Trung Quốc cho cộng đồng quốc tế biết. Có những kênh chính thức đó là kênh ngoại giao, kênh pháp lý, kênh ngoại giao nhân dân, kênh hoạt động của các Hội nghề ở Việt Nam. Ví dụ như Hội nghề cá Việt Nam có thể ra tuyên bố và liên hệ với Hội nghề cá Đông Nam Á để khẳng định sự xâm phạm chủ quyền của Trung Quốc đối với tài nguyên thủy sản ở Biển Đông. Ngoài ra, còn có các tổ chức khác như các Hiệp hội quốc tế trong lĩnh vực dầu khí, giao thông vận tải biển...
Đó là những kênh rất quan trọng. Tổng hợp các kênh thì đó là sức mạnh rất lớn, thậm chí Trung Quốc còn tiếp tục những hành vi nghiêm trọng hơn thì chưa biết chừng sẽ bị các hiệp hội quốc tế tẩy chay.
Giàn khoan Hải Dương 981 của Trung Quốc hạ đặt trái phép trên Biển Đông.
PV: Trước đó, ngay trước thềm Hội nghị diễn ra, các ngoại trưởng ASEAN đã ra một tuyên bố chung cho thấy hiện nay ASEAN đã đoàn kết hơn rất nhiều so với thời điểm cách đây 1-2 năm?
TS Hoàng Ngọc Giao: Tôi rất mừng và không ngờ lại có được tuyên bố chung ngay ở cuộc họp của các ngoại trưởng. Điều đó cho thấy một tín hiệu rất tốt: ASEAN đã thấy được nguy cơ với khu vực đồng thời tinh thần ASEAN được thăng hoa và phát triển hơn nữa chứ không tản mát.
Thực tế, ngay sau khi Trung Quốc có hành động như vậy tại khu vực đặc quyền kinh tế của Việt Nam, không ít học giả trên thế giới bày tỏ sự lo ngại về câu chuyện sự đoàn kết của ASEAN trước sự kiện này như thế nào. Và người ta đang diễn giải hoặc suy đoán rằng Hội nghị cấp cao sẽ gặp nhiều khó khăn do thiếu sự gắn kết tinh thần ASEAN.
PV: Thưa ông sự thay đổi đó có lợi gì cho Việt Nam trong bối cảnh hiện nay và nhất là sau bài phát biểu của Thủ tướng ở Hội nghị cấp cao ASEAN vừa diễn ra?
TS Hoàng Ngọc Giao: Theo tôi sự thay đổi đó rất thuận lợi bởi đó là tiếng nói của một khu vực, tiếng nói của các quốc gia trong quan hệ với Trung Quốc nhất là nhóm quốc gia này không phải là “người ngoài”, nhóm các quốc gia ASEAN đã chính thức tham gia ký tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) với Trung Quốc và đang đàm phán với Trung Quốc về Bộ Quy tắc ứng xử Biển Đông (COC). Trong khi đó Trung Quốc rất thích giải quyết vấn đề qua đàm phán song phương để lợi dụng biện pháp “lấy thịt đè người”, dùng đồng tiền để mua chuộc.
Tiếng nói của ASEAN rất thuận lợi cho chúng ta trong cuộc đấu tranh để chống lại đường lối cũng như hành vi xâm lấn Biển Đông của Trung Quốc.
PV: Trung Quốc có sợ sự đoàn kết đó không, thưa Tiến sỹ?
TS Hoàng Ngọc Giao: Tôi tin rằng khi làm, Trung Quốc đều có toan tính. Việc làm vừa rồi không chỉ là nhằm mục đích xâm phạm vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam mà còn là một phép thử. Nếu chúng ta mềm, nhẹ thì họ sẽ lấn tới, nếu ASEAN không đoàn kết thì họ sẽ lấn xuống. Điều này đã thể hiện trong thời gian dài. Đã đến lúc Việt Nam phải cứng rắn, cương quyết với Trung Quốc. Đây là vấn đề có tính nguyên tắc mà tôi xin khẳng định rằng nếu Việt Nam không làm được thì họ sẽ lấn tới.
Trong đường lối đối ngoại, không chỉ ASEAN mà Nhật Bản, Hoa Kỳ, Úc, Ấn Độ là những quốc gia có lợi ích rất nhiều ở Biển Đông đồng thời đó cũng là các quốc gia ứng xử có trách nhiệm trong quan hệ quốc tế với mong muốn thực hiện trật tự quốc tế theo đúng luật pháp chứ không phải theo đường lối cường quyền, áp bức bắt nạt nước nhỏ. Chúng ta cần có sự đoàn kết và gần gũi hơn với họ.
PV: Thưa ông với những hành động như vậy, có ý kiến cho rằng quốc tế nên xem xét việc loại Trung Quốc ra khỏi Thường trực Hội đồng bảo an Liên hợp quốc?
TS Hoàng Ngọc Giao: Trong quan hệ quốc tế, việc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế được sắp đặt như một trật tự thế giới sau Chiến tranh thế giới thứ 2. Và sự hiện diện của các nước lớn trong Thường trực Hội đồng bảo an Liên hợp quốc đã được xác định trong Hiến chương Liên Hợp quốc như một trật tự đã được sắp xếp.
Sự hiện diện này của những nước lớn đi kèm với nghĩa vụ phải duy trì hòa bình và an ninh quốc tế.
Tuy nhiên, với vị trí đó, nhiều khi vì lợi ích quốc gia, nó vẫn bị lợi dụng và người ta tận dụng quyền phủ quyết để vi phạm pháp luật quốc tế, đó là một điều khó. Trong một thế giới, khi các quốc gia đều bình đẳng và có chủ quyền như nhau thì không có thiết chế nào có quyền chấp nhận hay không chấp nhận trật tự thế giới đã được sắp xếp.
Vì thế, trong việc cải tổ Liên hợp quốc, các quốc gia cũng vậy, trong thời đại mới này có nhiều nước có vị trí, uy tín về mặt chính trị, kinh tế và trách nhiệm đối với quốc tế, có thể xứng đáng được bổ sung là thành viên Thường trực Hội đồng bảo an Liên hợp quốc. Câu chuyện đã và đang được bàn tại Liên hợp quốc để làm sao tăng thêm số lượng thành viên Thường trực Hội đồng bảo an Liên hợp quốc chứ chưa ai đặt vấn đề là khai trừ nước nào ra khỏi cơ quan này.
Trung Quốc có thể đang mưu toan thực hiện một chính sách bành trướng để hy vọng giành quyền kiểm soát Biển Đông, giành lợi thế về địa chính trị nhưng về mặt ngoại giao cho đến thời điểm họ gây sự như thế này, các nước Đông Nam Á đã cảnh giác với họ, xa dần và từ đó ảnh hưởng đến giao dịch buôn bán của họ, giảm niềm tin đối với họ. Đó là những cái Trung Quốc đang mất và sẽ mất nhiều hơn nếu họ bị cô lập trong khu vực. Đó là sức mạnh của luật chơi quốc tế.
PV: Ông đánh giá như thế về ý kiến cho rằng Việt Nam nên lập một “vành đai an ninh” biển với các quốc gia này?
TS Hoàng Ngọc Giao: Trong thời đại này, lợi ích các quốc gia rất khác nhau, không phải lúc nào cũng đồng nhất. Vì vậy chúng ta phát huy đúng đường lối là làm bạn với tất cả các nước và chơi công bằng, thẳn thắn, sòng phẳng với các nước. Chúng ta đa phương hóa quan hệ thì luôn có sự thuận lợi trong công tác đấu tranh ngoại giao cũng như phát triển kinh tế.
(còn nữa)
