Chị Đinh Thị Phú – nhân viên hướng dẫn khách tham quan của Bảo tàng, nhân chứng có mặt khi vụ cháy xảy ra cho biết: vụ cháy xảy ra vào khoảng 19h hôm qua (24/10). Nơi xuất phát đám cháy là khu nhà Lang, đây là hạng mục chính và quan trọng nhất của bảo tàng. Nguyên nhân của vụ cháy có thể là do khách tham quan đã tự ý đốt lửa trong nhà Lang và bất cẩn nên gây ra cháy lớn”.
Bảo tàng “Không gian văn hóa Mường” chỉ còn là đống tro tàn sau 1 đêm.
“Khi đó ở trong nhà Lang có 4 khách tham quan, 2 nam và 2 nữ. Họ đi trên 2 xe 4 chỗ màu đen, một chiếc mang BKS ở Hà Nội và một chiếc mang BKS ở Hòa Bình. Khoảng 19h, khi vụ cháy xảy ra thì cả 4 người khách này từ trong nhà Lang lao ra ngoài và vội vã leo lên xe rồi nổ máy tháo chạy. Lúc ấy tôi có chạy ra và giơ tay ra hiệu dừng xe lại thì họ đã không dừng mà tăng ga lao thẳng vào người tôi. Cũng may là tôi tránh kịp chứ nếu không đã chết dưới gầm xe của họ rồi”, chị Phú bàng hoàng kể lại.
Theo chị Phú, vụ cháy đã thiêu rụi hoàn toàn hạng mục nhà Lang – là hạng mục “xương sống”, quan trọng nhất của hệ thống Bảo tàng “Không gian văn hóa Mường”. “Toàn bộ nhà Lang đến nay đã bị thiêu rụi hoàn toàn. Đây là nhà Lang nguyên bản của người Mường có niên đại đã hơn 100 năm tuổi. Trong nhà Lang có trưng bày rất nhiều các hiện vật gốc rất quý giá về văn hóa Mường, tất cả những hiện vật này đến nay cũng bị thiêu hủy hoàn toàn”, chị Phú nói.
Trong khi đó, ông Vũ Thanh Minh – thành viên BQL Bảo tàng “Không gian văn hóa Mường” thì cho biết, vụ cháy đến nay đã được khống chế nhưng đã gây thiệt hại nặng nề cho bảo tàng và rất khó có thể phục hồi lại nguyên trạng như cũ vì nhà Lang là khu trưng bày chính của Bảo tàng. Các hiện vật trưng bày trong nhà Lang khá đa dạng như: gồm cồng, chiêng, lư, ninh bằng đồng… và nhiều các hiện vật về đời sống sinh hoạt, kinh tế, văn hoá của người mường như: công cụ đánh bắt cá, công cụ nghề dệt, dụng cụ săn bắn, tang ma, đồ dùng sinh hoạt gia đình… Đây là một tổn thất lớn không chỉ về mặt vật chất mà còn là tổn thất nặng nề về văn hóa.
Sau khi vụ việc xảy ra, phía BQL Bảo tàng đã báo với các cơ quan chức năng, đến nay vụ việc đang được điều tra, làm rõ.
Ngôi nhà Lang, với tuổi thọ hơn 100 năm, của gia đình quan Lang nhà bà Hà Thị Lợi thuộc địa phận Mường Chậm, huyện Tân Lạc, Hòa Bình, một công trình kiến trúc nguyên bản của nhà Lang - tầng lớp cao nhất trong xã hội người Mường - được gia đình lưu giữ qua nhiều đời, và được Bảo tàng Mường bảo tồn như một hiện vật văn hóa giá trị nhất đã bị thiêu hủy trên 90%, chỉ còn lại bộ khung cột. Gần 200 hiện vật được lưu giữ bên trong tái hiện nguyên bản đời sống sinh hoạt của nhà Lang, bao gồm: bộ cồng chiêng, bộ sưu tập súng săn, bộ sưu tập đồ đồng sinh hoạt gồm sanh, ninh, mâm, chậu, nồi các cỡ, đèn đồng; các loại đồ gốm bát, đĩa, bình, lọ; các loại đồ gia dụng mây tre đan, rương, chăn, gối… được Bảo tàng Mường tìm kiếm và sưu tập trong thời gian gần 15 năm, đã bị thiêu hủy toàn bộ. Ông Vũ Đức Hiếu, giám đốc Bảo tàng Không gian Văn hóa Mường, nhận định: “Đây là một thiệt hại nghiêm trọng, không chỉ riêng với Bảo tàng Mường về giá trị vật chất và tinh thần, mà còn là sự tổn hại của cả nền văn hóa Mường, bởi sự độc nhất của ngôi nhà Lang và các hiện vật là không thể tái hiện lại”.
Bảo tàng Không gian Văn hóa Mường cũng đã có thông báo về sự việc trên với cộng đồng: "Chúng tôi cảm thấy vô cùng đau buồn và đáng tiếc về sự việc đã xảy ra. Đây là hồi chuông cảnh báo về thái độ và hành vi ứng xử của con người đối với các giá trị di sản văn hóa. Những công trình, hiện vật được lưu giữ, bảo vệ và chăm sóc của cả xã hội trong nhiều năm, bỗng chốc hóa thành mây khói chỉ vì hành vi thiếu ý thức và thái độ của một số cá nhân".
