Nguyên mẫu “cô du kích” trong bài thơ Quê Hương của nhà thơ Giang Nam chính là bà Phạm Thị Triều người đã cùng nhà thơ vượt qua muôn ngàn gian khổ suốt mấy chục năm sống đời vợ chồng.
Người phụ nữ ấy mới hôm qua thôi tôi gặp khi đến chơi nhà vẫn còn rất mạnh khỏe mà hôm nay đã ra đi mãi mãi. Tin dữ ấy khiến lòng tôi quặn lại, những nỗi niềm khó tả cứ miên man trong tâm trí.
Bà Phạm Thị Chiều (lúc còn sống) bên nhà thơ Giang Nam.
Nghe Giang Nam kể về mối tình của hai người mới thấy sức mạnh của tình yêu thật diệu kỳ. Ngày ấy cô bé Phạm Thị Triều sống với gia đình ở làng chài phường Vĩnh Trường, TP. Nha Trang (Khánh Hòa) nơi nổi tiếng với nghề làm nước mắm truyền thống. Vừa mới lớn Triều theo chị gái lên vùng căn cứ Đồng Bò hoạt động cách mạng rồi một thời gian sau được điều về làm ở Khối Dân chính của tỉnh ủy Phú Khánh, đóng ở Đá Bàn, Ninh Hòa. Chính nơi đây cô đã gặp chàng trai Nguyễn Sung (tên thật của Nhà thơ Giang Nam).
Tình cảm của hai nguời đã được anh em đồng đội hết sức vun vén. Đám cưới của nhà nhơ Giang Nam và cô gái xinh đẹp Phạm Thị Triều được đơn vị tổ chức ít ngày trước khi ông lên đường ra Bình Định, chuẩn bị cho việc ký kết Hiệp định Genève. Đôi vợ chồng trẻ ở với nhau được hai ngày thì ông lên đường.
Khi chia tay, bà Triều tặng cho ông chiếc khăn tay và lá thư với lời nhắn nhủ ngắn gọn: “Hãy giữ gìn sức khỏe, tình yêu của em luôn trọn vẹn cho anh, mãi mãi là vậy và lớn thêm. Anh hãy sống cho lý tưởng cách mạng trước chứ đừng lo nghĩ cho em nhiều. Dù có bất cứ điều gì xảy ra, em cũng một lòng đợi anh, chung thủy với anh”. Phải mất rất nhiều năm sau lần chia tay ấy, hai ngưới mới được gặp lại nhau.
Khi gặp nhà thơ Giang Nam để hiểu hơn về bài thơ “Quê hương”. Ông đã kể cho tôi bối cảnh sáng tác bài thơ này và cho biết nguyên mẫu “cô du kích” trong bài thơ cũng chính là vợ ông.
“Một buổi tối giữa năm 1960, trời mưa tầm tã, tôi được cấp trên gọi lên trấn an tư tưởng, thăm hỏi động viên rồi thông báo tin chẳng lành có thể vợ và con gái tôi đã bị địch giết hại trong nhà tù tại Phú Lợi (Sài Gòn). Đau đớn đến bàng hoàng, sự thương cảm xót xa cứ thế trào lên khi mình vừa mất đi điều thiêng liêng, to lớn nhất”.
Và trong căn chòi nhỏ dưới tán lá rừng, trước ngọn đèn dầu lù mù, Giang Nam đã viết một mạch bài thơ Quê hương “hình ảnh cứ như được sắp xếp sẵn và hiện ra đầu ngòi bút. Từng đoạn nước mắt tôi trào ra: Giặc bắn em rồi quăng mất xác / Chỉ vì em là du kích em ơi / Đau xé lòng anh chết nửa con người…
Và nhất là ở hai câu cuối cùng của bài: Nay yêu quê hương vì trong từng nắm đất / Có một phần xương thịt của em tôi – Y như máu thịt của người tôi yêu đã hóa thành những hạt bụi trộn vào mỗi hòn đất dù nhỏ nhất trên trái đất này.
Và thế là chỉ trong một giờ đồng hồ, tôi đã viết xong bài thơ “Quê hương”. Viết liền mạch, không tẩy xóa, không thay đổi. Tôi không ngờ bài thơ tôi viết trong giây phút đau đớn của đời mình lại trở thành một bài thơ tình yêu được người đọc yêu thích”.
Niềm hạnh phúc vô bờ đã đến với cả gia đình nhà thơ khi 3 năm sau ngày bị bắt, vợ và con gái ông được thả về do địch không tìm ra căn cứ kết tội.
Thế nhưng ngay sau đó lại có điện của Khu ủy khu 6 gửi Tỉnh ủy Khánh Hoà điều ông lên bổ sung cho Ban Tuyên huấn Khu. Ông bà vừa gặp mặt lại phải một lần nữa chia tay để về cơ quan mới đóng ở vùng giáp ranh hai tỉnh Đăk Lăk và Tuyên Đức.
Năm 1968, bà Triều và cô con gái nhỏ lại bị bắt giam một lần nữa do sơ suất của người giao liên đã để lộ đầu mối. Hai mẹ con bà bị địch buộc tội đưa ra tòa mấy lần nhưng không thành là nhờ một luật sư tốt bụng bào chữa giúp.
Mãi đến năm 1973, sau khi hiệp định Paris về lập lại hoà bình ở Việt Nam được ký kết bà mới được phía bên kia trả về. Sau bao năm ly biệt, lúc này cô con gái cũng đã mười lăm tuổi, còn vợ chồng Giang Nam tuổi cũng đã cao nên không sinh thêm được người con nào nữa.
Giờ đây “cô du kích” nhỏ xinh đẹp ngày nào đã mãi mãi ra đi. Xin gửi tới nhà thơ Giang Nam lời chia buồn sâu sắc nhất!
Bà Phạm Thị Chiều sinh năm 1931 tại Vĩnh Trường, Nha Trang trong một gia đình có truyền thống cách mạng. Bà là đảng viên 63 năm tuổi đảng; nguyên Phó Chủ tịch UBND phường Vĩnh Trường; cựu tù chính trị từng 2 lần bị địch bắt tù đày. Do tuổi cao sức yếu, bà đã từ trần vào ngày 16/04/2013 hưởng thọ 82 tuổi.
