Kỷ nguyên Ajax vĩ đại
Bóng đá thế giới luôn trải qua những chu kỳ khác nhau, và sự thống trị lâu dài của một thế lực là không tồn tại. Những kẻ mạnh nhất sẽ có 4-5 năm đứng trên đỉnh cao vinh quang, trước khi nhường chỗ cho thế lực mới.
Tính trong khoảng 3 thập niên trở lại đây, có 3 đội bóng đã viết nên những trang sử được xem là đánh dấu sự tiến hóa của bóng đá châu Âu và thế giới.
Đầu tiên phải kể đến Milan của Arrigo Sacchi vĩ đại, nửa cuối thập niên 1980. Cho đến giờ, đó là đội bóng cuối cùng giành được 2 danh hiệu vô địch châu Âu liên tiếp (Champions League hiện nay. Gần đây nhất là Barca của Pep Guardiola.
Xen giữa hai tập thể này là Ajax Amsterdam. Giai đoạn chiến thắng của Ajax không thực sự kéo dài giống như hai đội kể trên, nhưng đủ để “người khổng lồ trắng” khiến cả thế giới phải nể phục mình.
“Ajax không chỉ là đội bóng tốt nhất thập niên 1990, mà họ đang tiếp cận bóng đá của thuyết Utopia (một thuyết xã hội, khái niệm về những điều không tưởng, đạt đến tiệm cận sự hoàn hảo - NV). Khái niệm trận đấu của họ là sự tinh tế, đồng thời vượt trội về mặt thể lực. Họ mang vẻ đẹp của một giai nhân, và sức hủy diệt của một quái vật”, Jorge Valdano, người từng dẫn dắt Real Madrid giữa thập niên 1990, nhận xét.
Ajax có những ngày ấy được dẫn dắt bởi Louis van Gaal, một HLV trẻ đầy cá tính. Khi vừa ngồi lên ghế HLV đội bóng thành Amsterdam, van Gaal bị xem như một tay mơ, và người ta nghi ngờ năng lực của ông.
Với van Gaal, Ajax đã giành tất cả những gì có thể, với hat-trick vô địch Hà Lan (1994, 1995, 1996), UEFA Cup, Cúp QG, Siêu cúp châu Âu. Đáng chú ý, đội hình trẻ trung với tuổi trung bình 23 mà van Gaal xây dựng thống trị châu Âu và thế giới với Champions League và Cúp Liên Lục Địa 1995.
Các trận đấu của Ajax thời van Gaal được chia làm 4 khía cạnh chính: 1) Tổ chức tấn công, từ cách dàn trận, chuyển động đội hình và di chuyển để kiểm soát bóng; 2) Triển khai tấn công một cách nhanh và đa dạng nhất; 3) Tổ chức phòng ngự. Hệ thống đang tấn công có thể ngay lập tức chuyển thành phòng ngự; 4) Triển khai phòng ngự. Ngay khi đối phương chiếm bóng, cả đội phải làm nhiệm vụ phòng ngự, để đoạt lại bóng nhanh nhất có thể.
Khi vận hành, không dễ để nhận thấy 4 khía cạnh này. Bởi vì, đối với van Gaal, tấn công cũng là giải pháp phòng ngự hiệu quả.
Bậc thầy về chiến thuật
Van Gaal xây dựng đội bóng dựa trên những chiến thuật khác nhau, có thể là 4-3-3, 4-4-2 hay 2-3-2-3. Khi những chàng trai trẻ Ajax bước lên đỉnh vinh quang châu Âu, hệ thống ưu thích của van Gaal là 4-3-3 thiên về tấn công.
Trong nửa cuối thập niên 1990, van Gaal cập bến Barca và ông trình diễn chiến thuật lạ lẫm 2-3-2-3. Barca khi ấy chỉ có hai trung vệ làm nhiệm vụ phòng ngự, trong khi các hậu vệ cánh đá rất cao. Các tiền vệ của van Gaal luôn giỏi tấn công, và hàng công có sự hiện diện của 3 người. Đội hình này được sử dụng rất nhiều trong các trận La Liga. Khi cần thiết, 2 3-2-3 có thể trở thành 4-3-3 dễ dàng, hoặc 5-2-3 để phản công.
Chiến thuật 4-4-2 cũng được van Gaal sử dụng, nhưng chủ yếu là khi ông dẫn đội bóng trung bình AZ Alkmaar. Với ĐTQG Hà Lan nhiệm kỳ đầu, trở lại Barca và Bayern Munich, ông luôn phiêu lưu bằng lối đá tấn công quyến rũ.
Riêng World Cup 2014 đánh dấu một van Gaal rất khác. Tư tưởng tấn công được gạt bỏ để Hà Lan chơi thực dụng hơn. Trên con đường tiến đến hạng Ba thế giới, và có thành tích bất bại, van Gaal phát triển lối chơi từ nền tảng 5-3-2, nhưng vận hành linh hoạt. Bước vào các trận knock-out, vì nhiều vấn đề, chủ yếu là chấn thương của trụ cột, nhà cầm quân 62 tuổi này chọn giải pháp 3-4-1-2.
Trong hơn hai thập niên huấn luyện, van Gaal là một nhà cách mạng về chiến thuật. Ông luôn dành rất nhiều thời gian buộc các cầu thủ phải tập luyện, như thể thi đấu thực sự (đó cũng là lý do nhiều trụ cột các đội bóng van Gaal dẫn dắt thường chấn thương). Van Gaal thậm chí còn triển khai lối đá 3-1-3-3, khi một hậu vệ dâng cao đóng vai tiền vệ trụ.
Phần lớn các HLV đòi hỏi cầu thủ thực hiện chiến thuật đề ra. Riêng van Gaal nằm trong ít người chọn hệ thống thi đấu thích hợp với những cầu thủ mình có, để phát huy tốt nhất tố chất từng người. Vì thế, rất hiếm khi các đội bóng khác nhau của van Gaal đá với cùng một sơ đồ.
