Xạ đen, hay cây bách giải, cây bạch vạn hoa, cây đồng triều, tên khoa học Celastrus hindsii là loại dược liệu được biết đến với khả năng phòng ngừa, hỗ trợ điều trị nhiều bệnh mãn tính.
Đây là loại cây dây leo thân gỗ, bám vào các cây lớn để leo khi mọc hoang nhưng khi được trồng thì cành sẽ bám đan xen với nhau tạo thành từng búi để mọc, phổ biến ở các tỉnh Ninh Bình, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế ở nước ta.
Cây xạ đen có thể dùng được tất cả các bộ phận gồm thân, cành, lá, quả nhưng để đạt được dược tính cao, cần đợi đến khi cây già, rửa sạch rơi đem phơi hoặc sấy khô.
Theo Đông y, xạ đen có vị đắng chát, tính hàn, có tác dụng thông kinh, lợi tiểu, chữa ung nhọt, tiêu viêm, mát gan mật, giảm tiết dịch và tăng cường sức đề kháng cho cơ thể. Dưới đây là một số công dụng của xạ đen:
Bổ gan
Xạ đen kết hợp cùng cà gai leo, cây mật nhân là bài thuốc hỗ trợ điều trị các bệnh về gan, mật. Các hoạt chất có trong cây xạ đen có khả năng kháng virus gây bệnh viêm gan, điều trị bệnh gan nhiễm mỡ, ngừa nguy cơ xơ gan.
Ngừa ung thư, tốt cho tim mạch
Xạ đen chứa nhiều chất chống oxy hóa như polyphenol, flavonoid được chứng minh tác dụng ức chế tế bào ung thư, ngăn việc hình thành các khối u, bảo vệ tế bào cơ thể khỏi tổn thương do các gốc tự do. Loại dược liệu này có thể ngăn ngừa, hỗ trợ điều trị một số loại ung thư như ung thư ruột, đại trực tràng, cổ tử cung, buồng trứng.
Chất chống oxy hóa flavonoid còn ngăn ngừa xơ vữa động mạch, tai biến mạch máu não cũng như làm chậm quá trình lão hóa. Hợp chất saponin triterpenoid trong xạ đen có khả năng bảo vệ cơ thể trước tác nhân vi khuẩn xâm nhập.
Hỗ trợ điều trị tiểu đường
Xạ đen được sử dụng trong nhiều bài thuốc Đông y để hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường, ổn định đường huyết như xạ đen kết hợp cùng xuyến chi, cỏ màn chầu, đun với 2 lít nước uống hàng ngày.
Kiểm soát huyết áp
Hợp chất glycoside tim có trong xạ đen giúp điều hòa nhịp tim. Xạ đen có công dụng ổn định huyết áp vậy nên có thể uống trà xạ đen hàng ngày để ngăn ngừa nguy cơ tăng huyết áp.
Cải thiện giấc ngủ
Loại dược liệu này có tính an thần, giảm căng thẳng, hỗ trợ điều trị mất ngủ do suy nhược thần kinh hoặc thiếu máu. Xạ đen cũng giúp tăng cường tuần hoàn máu não, cải thiện tình trạng hoa mắt chóng mặt.
Ngoài những công dụng trên, cây xạ đen còn hỗ trợ điều trị máu nhiễm mỡ, giải độc, mát gan, tốt cho tiêu hóa, trị mụn nhọt trên da cũng như các bệnh về xương khớp, cột sống. Kẽm, kali, canxi và vitamin C trong loại cây này cũng có vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe chung và hỗ trợ chức năng của cơ thể.
Lưu ý khi sử dụng xạ đen
Cây xạ đen ở Việt Nam có rất nhiều loại vậy nên cần hỏi ý kiến bác sĩ, nhân viên y tế có chuyên môn trước khi sử dụng xạ đen hàng ngày.
Liều lượng thông thường là 10-15g xạ đen/ngày, không quá 70g để tránh tình trạng tụt huyết áp, hoa mắt, chóng mắt. Trà xạ đen đã pha nên dùng hết trong ngày, tránh uống trà để qua đêm gây đầy bụng, tiêu chảy.
Những đối tượng không nên sử dụng loại dược liệu này bao gồm phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú, bệnh nhân thận yếu, suy thận. Một số thực phẩm làm giảm tác dụng, không nên ăn khi đang sử dụng xạ đen: cà pháo, đậu xanh, măng chua, rau muống…