Loại thảo mộc dễ kiếm
Cây bông mã đề, hay còn gọi là cây mã đề, xa tiền thảo, có tên khoa hcj là Plantago asiatica. Đây là một loài cây thân thảo, sống lâu năm, có thể tái sinh bằng nhánh, hạt... Cây có độ cao tapaf 10-15cm, có phiến lá dạng thìa, gân lá hình cung dọc theo đường sống lá và quy tụ lại ở ngọn và gốc lá.
Loài cây này thường được phát triển ở trên đất cát, ven đường, được tìm thấy nhiều ở vùng nhiệt đới và ôn đới.
Mã đề có vị ngọt, tính lạnh, được sử dụng phổ biến trong Đông y. Các bộ phận của cây đều được dùng làm thuốc: hạt mã đề phơi hay sấy khô gọi là xa tiền tử; toàn cây bỏ rễ phơi hay sấy khô gọi là xa tiền thảo; lá cây để tươi hay bảo quản bằng cách phơi hoặc sấy khô. Lá mã đề chứa các thành phần như axit phenolic, iridoid (catalpol, aucubosid), nhiều flavonoid: quercetin, apigenin, baicalin..., chất nhầy. Hạt chứa nhiều chất nhầy, dầu béo và các chất đường.
Cây mã đề mang lại nhiều lợi ích sức khỏe, bao gồm tác dụng lợi tiểu, kích thích mật, chống viêm loét, làm tan đờm và giảm ho. Cả lá và hạt mã đề đều giúp tăng cường chức năng tiết niệu và mật.
Theo Y Học Cổ Truyền, mã đề có công dụng thanh nhiệt, giảm ho, tiêu đờm và lợi tiểu. Ngoài ra, loại thảo dược này còn có hiệu quả trong việc điều trị ho, làm long đờm, viêm phế quản, viêm thận, sỏi bàng quang, bí tiểu, sỏi tiết niệu, tiểu buốt, tiểu ra máu, viêm gan, ứ mật và viêm loét dạ dày-tá tràng. Công dụng nổi bật nhất của mã đề là thông tiểu tiện nên dân gian thường dùng loại cỏ này nấu nước uống để có tác dụng lợi tiểu, giải độc cơ thể.
Cây được các thầy thuốc đông y sử dụng trong hỗ trợ điều trị các bệnh về thận và đường tiết niệu như viêm cầu thận mãn tính, viêm bàng quang cấp tính, viêm đường tiết niệu cấp, viêm bể thận cấp tính, viêm gan siêu vi, chứng phổi nóng và ho dai dẳng…
Ngoài ra, loại cây này có thể được sử dụng để cầm máu cam. Khi bị chảy máu cam, có thể dùng lá mã đề tươi, rửa thật sạch, giã nát. Sau đó vắt lấy nước cốt rồi uống để cầm máu.
Người bị chảy máu cam nằm yên trên giường để gối cao đầu, lấy bã cây mã để đắp lên trán.
Theo y hoc hiện đại, chiết xuất từ cây bông mã đề có nhiều tác dụng đối với sức khỏe:
Điều hòa mỡ máu, đường huyết
Theo một nghiên cứu, chiết xuất hạt mã tiền (Plantago asiatica L. - PSE) có tác dụng đối với bệnh béo phì và các rối loạn chuyển hóa liên quan ở chuột được gây ra chế độ ăn nhiều chất béo (HF). Theo đó, PSE khiến giảm tỷ lệ mô mỡ trắng ở bụng, kích thước tế bào mỡ màu trắng/nâu, cholesterol toàn phần trong huyết thanh, chất béo trung tính (TG), cholesterol lipoprotein mật độ thấp, axit béo tự do và nồng độ TG ở gan khi so với nhóm HF ở chuột.
Hơn thế nữa, mức độ đường huyết lúc đói và khả năng dung nạp glucose của chuột cũng được cải thiện. Hơn nữa, PSE cũng cải thiện hiệu quả quá trình chuyển hóa lipid và glucose ở chuột béo phì.
Chống ung thư
Dịch chiết từ P. Major và cây mã đề có hoạt tính chống virus, sự phát triển của các tế bào ung thư hay điều dỉnh hoạt động miễn dịch qua trung gian tế bào.
Dịch chiết từ cây bông mã đề chứa nhiều chất chống oxy hóa và chống glycation. Vì vậy, nó có thể được sử dụng để nghiên cứu về tác dụng của các dịch chiết thảo dược tự nhiên nhằm ngăn ngừa các biến chứng của bệnh tiểu đường, ung thư.
Điều hòa huyết áp
Một nghiên cứu trên chuột cho thấy, khi tiêm dịch chiết từ hạt cây bông mã đề 1 lần và dài hạn vào dạ dày, huyết áp tâm thu, tâm trương và huyết áp trung bình (SBP, DBP và MBP) đã giảm đáng kể. Tần số tim cũng như sự tích lũy collagen được cải thiện ở nhóm thử nghiệm so với nhóm chứng (chỉ dùng nước cất).
Ngoài ra, dịch chiết từ hạt cây mã tiền chứa các thành phần hoạt chất chính của phenylethanoid glycosid, bao gồm isoacteoside, plantamajoside và Acteoside có tác dụng ức chế hiệu quả hoạt hóa men chuyển angiotensin (ACE) trong ống nghiệm.
Các kết quả này cho thấy, dịch chiết từ hạt cây mã tiền có tác dụng điều trị tăng huyết áp có thể liên quan đến cơ chế ức chế ACE và đồng thời bảo vệ tổn thương các cơ quan đích trước sự ảnh hưởng của chứng tăng huyết áp.
Lưu ý khi sử dụng cây bông mã đề
-Đây là loại thảo mộc có dược tính cao, rất lợi tiểu vì thế không sử dụng cây mã đề liên tục hay sử dụng thay nước với mục đích giải khát.
-Hạn chế uống nước mã đề vào buổi tối để tránh tình trạng đi tiểu nhiều lần vào ban đêm.
-Loại thảo mộc này có thể gây sảy thai, vì thế phụ nữ đang trong thời thời kỳ mang thai, nhất là trong 3 tháng đầu được các chuyên gia khuyên rằng không nên sử dụng nước mã đề.
-Người bị thân yếu, suy thân tuyệt đối không sử dụng nước bông mã đề.