Phục vụ Sa hoàng và Tổ quốc
Boris Shaposhnikov - vị Tổng Tham mưu trưởng tương lai của Hồng quân Liên Xô sinh tại thành phố Zlatoust, tỉnh Ufa, trong một gia đình thường dân. Sau khi tốt nghiệp một trường ở Krasnoufimsk vào năm 1900 và có cơ hội nhập học tại một trường kỹ thuật, Boris quyết định theo học một trường quân sự, vì không phải mất học phí. Học viên trẻ Shaposhnikov về Moscow, học tại trường bộ binh Alekseevsky. Năm 1903, sau khi tốt nghiệp, nhận hàm thiếu úy, Boris phục vụ tại Tashkent, trong Tiểu đoàn Turkestan số 1.
Cuộc sống ở vùng hẻo lánh thuộc địa của Đế quốc Nga ở vào thời điểm đó buồn tẻ đến mức không thể chịu nổi nếu chàng sĩ quan trẻ Shaposhnikov không tìm cho mình những mục tiêu theo đuổi học hành. Mỗi tối, anh đọc sách về chiến thuật, lịch sử quân sự, và mọi thứ có thể tìm thấy trong thư viện của tiểu đoàn nghèo nàn, ấp ủ ước mơ tiếp tục theo học tại Học viện Tham mưu. Năm 1907, Shaposhnikov được nhận quân hàm trung úy, và cùng năm đó, được phép tham dự một kỳ thi vào Học viện.
Ba năm theo đuổi con đường binh nghiệp tại St. Petersburg đã bổ sung kiến thức không chỉ về khoa học quân sự mà còn về đời sống xã hội và văn hóa cho vị Nguyên soái tương lai. Nhờ kết quả học tập của mình, Shaposhnikov đã trở thành một trong những học viên tốt nghiệp được phân về Bộ Tổng tham mưu. Nhưng sau hai năm, ông phải trở lại nơi phục vụ cũ, sau đó được bổ nhiệm về Quân khu Warsaw, giữ chức Trợ lý Sư đoàn trưởng, đeo quân hàm đại úy. Nhiều sĩ quan trẻ đầy tham vọng đã háo hức đến những nơi có các sự kiện lớn sắp diễn ra.
Boris Shaposhnikov (thứ hai từ bên trái, hàng đứng) cùng lãnh đạo Liên Xô trong buổi ký hiệp định với Đức; Nguồn: wikipedia.org
Linh cảm đã không lừa dối anh - chiến tranh thế giới bùng nổ. Shaposhnikov nhận được huân chương và sự biết ơn của Hoàng gia Nga. Khi cách mạng tháng Hai nổ ra, Shaposhnikov là Trung tá Tham mưu trưởng Sư đoàn. Ông không hẳn có thiện cảm với chế độ vừa bị lật đổ. Đế chế Nga Hoàng cản trở sự nghiệp của những người con thường dân như ông. Bạn học của ông tại Học viện - nhà quý tộc Pyotr Wrangel - từ lâu đã là một vị tướng, chỉ huy một Quân đoàn, mặc dù ông ta không xuất sắc về trí tuệ. Cuộc cách mạng ở nước Nga đã mở ra cơ hội mới cho những người như Shaposhnikov.
Phụng sự cách mạng và Tổ quốc Xô viết
Shaposhnikov ủng hộ việc “dân chủ hóa” quân đội và được các binh sĩ yêu mến - những người vào tháng 12/1917 đã bầu ông, lúc đó là Đại tá Trung đoàn trưởng, làm Sư đoàn trưởng. Nhưng sau đó, chiến tranh kết thúc, những người Bolshevik đã giải tán quân đội. Shaposhnikov không còn lựa chọn nào khác ngoài việc dời về Kazan, nơi bố mẹ vợ đang sống. Nguyên soái tương lai Liên Xô chấp nhận bất kỳ công việc nào trong cuộc đời, và ở Kazan, ông đã xin làm thư ký tòa án nhân dân. Tuy nhiên, việc thiếu các kỹ năng của một viên chức dân sự đã cản trở ông.
Shaposhnikov rất hào hứng nhận được tin và hy vọng khi Nhà nước Xô viết thu hút, trưng dụng các chuyên gia quân sự để xây dựng Hồng quân. Khi biết rằng cựu tướng Pnevsky đã được bổ nhiệm làm Tham mưu trưởng Quân khu Volga, Shaposhnikov đã viết cho ông một lá thư đề nghị được tuyển dụng và được chấp nhận. Cuộc đời của Shaposhnikov đã bắt đầu giai đoạn thứ hai - phụng sự Tổ quốc xã hội chủ nghĩa và người sĩ quan ấy đã vượt qua nó một cách suôn sẻ như lần đầu tiên.
Từng giữ nhiều chức vụ tham mưu cao cấp khác nhau, từ tháng 8/1919, Shaposhnikov định cư ở Moscow - nơi ông là Cục trưởng Tác chiến của Bộ Tham mưu dã chiến của Hội đồng Quân sự Cách mạng, và năm 1921, trở thành trợ lý số 1 của Tham mưu trưởng. Ông đã thể hiện hiệu quả đặc biệt cao trong huấn luyện lý thuyết, thực hiện các mệnh lệnh và chỉ thị trong tất cả các hoạt động quan trọng nhất của thời kỳ nội chiến.
Sau khi chỉ huy các Quân khu Leningrad và Moscow, năm 1928, Shaposhnikov lần đầu tiên trở thành Tổng Tham mưu trưởng (khi đó còn được gọi là Tổng hành dinh của Hồng quân). Năm 1930, ông viết đơn xin gia nhập Đảng Cộng sản Liên Xô CPSU (b) và được kết nạp ngay mà không qua thời gian bồi dưỡng, thử thách. Shaposhnikov viết các tác phẩm về lý thuyết quân sự, nổi tiếng nhất là bộ ba tập “Bộ não của quân đội” (1927-1929) dành cho các chức danh của Bộ Tổng tham mưu trong chiến tranh hiện đại.
Đại tá quân đội Nga hoàng Shaposhnikov (phải) trở thành Nguyên soái, Tổng Tham mưu trưởng Hồng quân; Nguồn: heninen.net
Sau nhiều lần thuyên chuyển các vị trí khác nhau, Shaposhnikov lại ở vị trí lãnh đạo Bộ Tổng tham mưu từ tháng 5/1937 đến tháng 8/1940. Theo đồng nghiệp của ông - Nguyên soái Alexander Vasilevsky - việc Stalin loại ông để tạo ấn tượng về sự thay đổi hoàn toàn trong ban lãnh đạo của Hồng quân sau chiến tranh Liên Xô-Phần Lan thất bại và yêu cầu Shaposhnikov không bất mãn. Nhiều nhà sử học hiện đại cho rằng, việc miễn nhiệm có liên quan đến quan điểm của Shaposhnikov là cần phải tăng cường phòng thủ ở biên giới phía Tây, trong khi Stalin đang chuẩn bị một cuộc chiến tranh tấn công với Đức.
Vào thời điểm đó, Shaposhnikov đã là một Nguyên soái và đang gặp vấn đề về sức khỏe. Nhưng đến tháng 7/1941, ông lại nhận trách nhiệm của người đứng đầu Bộ Tổng tham mưu khi Stalin nhận thấy Georgy Zhukov không thích hợp với vị trí này. Tháng 5/1942, Shaposhnikov bàn giao lại chức vụ này cho Vasilevsky, tiếp tục đảm nhận các chức vụ quân sự cấp cao khác. Ông qua đời vì bệnh ung thư dạ dày ngày 26/3/1945, sáu tuần trước ngày Chiến thắng.
Shaposhnikov là con người như thế nào
Mọi người đều nói về Boris Shaposhnikov với tình cảm khác thường, nhớ lại trí tuệ, hiệu quả và văn hóa ứng xử của ông. “Nếu có chuyện gì xảy ra với chúng tôi, ông ấy không chửi đổng, thậm chí không cao giọng mà chỉ hỏi đầy trách móc: “Bạn đang làm gì vậy, chú bồ câu?”. Tướng Sergei Shtemenko nhớ lại: “Từ một câu hỏi như vậy, chúng tôi đã sẵn sàng phủ phục xuống đất”. “Một nhà lý luận quân sự và nhà công luận tài năng, một nhà khoa học có trí tuệ đặc biệt,” Nguyên soái Vasilevsky mô tả về ông.
Trong những đánh giá này, ý kiến của Mikhail Tukhachevsky - một kẻ theo chủ nghĩa cơ hội và vô kỷ luật, về Shaposhnikov, có vẻ không thiện cảm, mặc dù ông này cũng thừa nhận Shaposhnikov là một nhà quân sự xuất sắc, “ông ta có kiến thức và tài năng quân sự”.
Không chắc Shaposhnikov đã biết nhận xét này của Tukhachevsky về bản thân mình, nhưng Shaposhnikov biết rõ rằng vị Thứ trưởng thứ Nhất rất ghét ông, và có lẽ, ông đã đáp lại với ông ta như vậy. Khi Shaposhnikov là một thành viên của Tòa án năm 1937, đã kết án Tukhachevsky, Yakir và những người tham gia khác trong “âm mưu quân sự” bị tử hình, có lẽ ông không chỉ một lần nữa tự cứu mình, mà còn tin rằng, nếu Tukhachevsky thắng, ông ta có thể đặt Shaposhnikov cùng Stalin vào cùng một ghế bị cáo.
Mọi người đều hiểu việc Stalin biết Shaposhnikov mặc đồ gia truyền - biểu tượng của Thánh Nicholas the Wonderworker dưới quần áo của mình, và ngắn gọn - Shaposhnikov là một tín đồ. Stalin cũng biết rằng Vasilevsky là một cựu chủng sinh (seminarian), giống như chính Stalin. Nhưng tất cả mọi người đều tin rằng, việc Stalin chọn “cặp bài trùng” đặc biệt Vasilevsky-Shaposhnikov để lãnh đạo Bộ Tổng tham mưu Hồng quân vào mùa hè năm 1941 không phải là vô cớ và vô ích./.