Theo kết quả khảo sát của Reuters/Ipsos, nếu bà Clinton thắng cử thì 70% đảng viên đảng Cộng hoà tin rằng đó là do bỏ phiếu gian lận hoặc kết quả bị sắp đặt.
Ngược lại, có tới 7/10 đảng viên đảng Dân chủ được hỏi nói sẽ công nhận chiến thắng của Donald Trump và chưa đầy 50% tin ông thắng nhờ cuộc bầu cử bị sắp đặt. Đây là điều chưa có tiền lệ trong lịch sử bầu cử Mỹ.
Theo giáo sư Lonna Atkeson, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Bỏ phiếu, Bầu cử và Dân chủ tại Đại học New Mexico, Mỹ, thì sự ngờ vực hệ thống bầu cử, đặc biệt là đối với các đảng viên đảng Cộng hòa là điều chưa từng xảy ra.
"Tôi chưa bao giờ thấy một cuộc bầu cử như thế này. Không có trong cuộc đời của tôi. Chắc chắn không phải trong lịch sử hiện đại. Sự khác biệt là do Trump. Đó phải là hiệu quả của ứng cử viên", Reuters trích lời bà Atkeson.
Ở một mức độ nào đó, giá trị của tự do và dân chủ Mỹ - niềm tự hào của giá trị Mỹ - đã bị thẩm định lại và có thể phải định hình lại nhiều nguyên tắc. Thế là đời sống chính trị tại xứ cờ hoa sẽ phải có những đổi thay lớn để vô hiệu hoá những tác động tiêu cực từ "hiệu ứng Trump".
Tại sao một mình Trump có thể làm đổi thay cả nước Mỹ? Phải chăng Trump đã trở thành nhân vật xuất chúng của nước Mỹ?
Donald Trump đã trở thành một trong những cá nhân có tác động lớn nhất tới đời sống chính trị Mỹ từ trước tới nay. Ảnh: Reuters
Giá trị Mỹ đã giảm đi sự tinh tuý
The Washington Post ngày 29/9 bình luận, Trump đã khiến cho "Hệ thống chính trị của Mỹ trở nên lỗi thời? Phải điều chỉnh những gì? Cấu trúc gia đình? Thừa kế xã hội? Thói quen tự hủy hoại? Tuy nhiên phải làm sao thì Trump không nói, song cử tri lại thích ông ta".
Tờ báo Mỹ nhấn mạnh rằng, sau 15 tháng tranh cử thì sự hoài nghi về Trump đã trở nên phổ biến khiến người ta cảm thấy bình thường. Trump đã khiến hệ thống chính trị Mỹ như đang vận hành trong một thế giới khác, nơi mà các sự kiện không còn quan trọng, còn lịch sử và logic thì biến mất.
Trump không cho thấy mình có tố chất của một vĩ nhân, thậm chí hình ảnh một "Trump thiên tài kinh doanh" cũng đã sụp đổ sau khi vụ bê bối thua lỗ gần cả tỷ USD năm 1995 bị báo New York Times phanh phui.
Trong các cuộc vận động tranh cử cũng như qua ba cuộc tranh luận trực tiếp, Trump còn bị cho là thất thế trước nữ cựu Ngoại trưởng Mỹ. Trong chiến lược tranh cử cũng như chương trình hành động của Trump không thấy có điểm nào phân tích sự lỗi thời của giá trị Mỹ.
Một trong những mục tiêu mà Trump cam kết là mang lại nhiều lợi ích Mỹ, gia tăng giá trị Mỹ, tăng cường sức mạnh Mỹ. Như vậy Trump không đả phá, ngược lại còn quyết tâm bảo vệ giá trị Mỹ, vậy tại sao ông gây hiệu ứng ngược với giá trị tinh tuý của nước Mỹ?
Trong thế giới đương đại có hai hiện tượng đang thẩm định lại giá trị của tự do - dân chủ truyền thống phương Tây, đó Trump và chủ nghĩa khủng bố.
Trong lịch sử các cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ chưa ghi nhận một ứng viên nào bị đảng chính trị của mình tẩy chay, phản đối mạnh mẽ như Trump. Cũng như vậy chưa có một ứng viên nào bị bất lợi vì sự thiên vị của giới truyền thông như Trump.
Có thể thấy rằng gần như một mình Trump chống lại cả hệ thống chính trị Mỹ và đến giờ này "phần thắng" đã thuộc về Trump, dù rất có thể tỉ phú New York không đắc cử tổng thống. Trump không đủ sức làm thay đổi cả hệ thống chính trị Mỹ, nếu những giá trị truyền thống không giảm phần tinh tuý.
Hình ảnh vụ khủng bố 11/9 cho thấy giá trị Mỹ làm phương hại lợi ích Mỹ, còn sức mạnh Mỹ thì không bảo vệ được lợi ích Mỹ. (Ảnh: Reuters)
Nước Mỹ không thay đổi thì Trump sẽ không còn là hiện tượng
Sự khác biệt của tỷ phú Donald Trump trong cuộc đua đã tạo ra "hiện tượng Trump" độc nhất vô nhị trong lịch sử chính trị Mỹ. Một ứng cử viên tham gia vào đời sống chính trị nhưng rất mơ hồ về chính trị, lại vẫn băng băng về đích.
Một ứng viên ra tranh cử Tổng thống mà còn phải để cho đối thủ nhắc nhở về chức năng và nhiệm vụ của Tổng thống Mỹ là điều hành và quản lý đất nước chứ không phải là quản trị doanh nghiệp, vậy nhưng vẫn có lực lượng hùng hậu cử tri ủng hộ và sẵn sàng bỏ phiếu.
Điều đó chứng tỏ giá trị truyền thống đã có những điểm lỗi thời. Trump cho rằng các chính trị gia chỉ lừa phỉnh để lấy phiếu bầu của cử tri, chứ không mang lại lợi ích gì nhiều cho những cử tri đã bầu cho họ. Còn với Trump thì người dân Mỹ sẽ có ngay lợi ích, nếu ông thắng cử.
Chưa biết ông có giữa đúng lời cam kết hay không nếu được ngồi trên chiếc ghế Tổng thống Mỹ, nhưng rõ ràng việc ông "gọi mặt chỉ tên" những lực lượng, những thực thể, những định chế làm phương hại đến lợi ích Mỹ là cụ thể và thuyết phục.
Theo the Guardian ngày 18/10 cho biết, khi được hỏi về vũ khí hạt nhân, Trump đã hỏi ngược lại : "Chúng ta có nó à. Tại sao chúng ta không sử dụng?" Nhiều người Mỹ, trong đó có bà Clinton cho rằng Trump không xứng đáng là Tổng thống, bầu Trump là rước hoạ cho nước Mỹ.
Tuy nhiên, câu hỏi bị cho là "ngớ ngẩn" của Trump đã khái quát sự nghịch lý, có phần mâu thuẫn giữa ba trụ cột của nước Mỹ là lợi ích Mỹ, giá trị Mỹ và sức mạnh Mỹ.
Trump chắc chắn không phải là người "mù mờ" về tác dụng của vũ khí hạt nhân, nhưng với ứng viên này thì những gì nước Mỹ có phải hữu ích với người Mỹ. Nghĩa là lợi ích Mỹ phải thực tế và đây chính là điều làm nhiều người Mỹ ủng hộ quan điểm của Trump.
Điều quan trọng từ hiệu ứng Trump khiến nước Mỹ phải thay đổi đó chính là tái cân bằng sức mạnh, giá trị và lợi ích Mỹ trong quá trình phục vụ người dân và phát triển đất nước.
Trên phạm vi thế giới, mức độ chênh lệch giữa "cây gậy" và "củ cà rốt" cũng cần phải hiệu chỉnh lại để Washington có thêm đối tác và không mất đồng minh.
Nếu nước Mỹ không thay đổi thì Trump sẽ không còn là hiện tượng nữa mà trong tương lai sẽ có rất nhiều "Trump", và việc nước Mỹ có một "Tổng thống Trump" ở thời điểm nào đó trong tương lai là hoàn toàn có thể.