Khi cựu Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Tiền Kỳ Tham thăm Ethiopia, Uganda, Kenya và Tanzania vào tháng 1/1991, ông đã khởi động cho điều mà truyền thông nhà nước Trung Quốc gọi là "xu hướng không thể ngăn cản".
Từ đó đến nay, các đời ngoại trưởng Trung Quốc luôn chọn những quốc gia châu Phi làm điểm dừng chân đầu tiên cho chuyến công du nước ngoài mỗi năm, từ ông Đường Gia Triền đến các ông Lý Triệu Tinh, Dương Khiết Trì và Tần Cương.
Tháng trước, nhà ngoại giao hàng đầu của Trung Quốc Vương Nghị tiếp tục duy trì truyền thống này khi ông đến thăm Ai Cập, Tunisia, Togo và Bờ Biển Ngà trong chuyến công du nước ngoài đầu tiên trong năm 2024.
Ngoại trưởng Ai Cập Sameh Shoukry và Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tổ chức họp báo tại Thủ đô Cairo, Ai Cập, ngày 14/1. (Ảnh: Reuters)
Truyền thống ngoại giao hàng thập kỷ
Các nhà quan sát cho rằng việc duy trì truyền thống kéo dài hàng thập kỷ này là một chiến lược ngoại giao và là cách Trung Quốc thể hiện rằng châu Phi luôn đứng đầu trong chương trình nghị sự ngoại giao của mình.
Truyền thống này có khả năng sẽ tiếp tục được duy trì trong nhiều năm tới, nhưng sự tham gia của Trung Quốc với lục địa đen không ngừng thay đổi. Các nhà phân tích cho rằng, thay vì tập trung chủ yếu vào thương mại như trước đây, trọng tâm của Bắc Kinh đã chuyển sang nỗ lực mở rộng ảnh hưởng trên toàn khu vực.
Và từ chuyến thăm khu vực gần đây của ông Vương Nghị, có vẻ như sự nhất quán của Trung Quốc đang được đền đáp.
Ngoại trưởng Ai Cập Sameh Shoukry bày tỏ rất “vui mừng” khi đất nước của ông là chặng đầu tiên trong chuyến công du châu Phi của phái đoàn Trung Quốc, một động thái mà ông cho rằng thể hiện “tình hữu nghị vững chắc và sâu sắc” giữa hai nước.
Tại Togo, Ngoại trưởng Robert Dussey cho biết chuyến đi của ông Vương có "ý nghĩa đặc biệt" và quốc gia Tây Phi này "đánh giá cao" truyền thống cử ngoại trưởng tới thăm châu Phi vào đầu mỗi năm của Bắc Kinh.
Tổng thống Togo Faure Gnassingbe, trong một cuộc gặp riêng với ông Vương, nói: “Người dân châu Phi cần một người bạn như Trung Quốc, người quan tâm đến thực tế của châu Phi, lắng nghe yêu cầu của châu Phi và không bao giờ áp đặt ý chí của mình lên người khác”.
Theo Alessandro Arduino, giảng viên tại Học viện Lau Trung Quốc thuộc Đại học King's College London (Vương quốc Anh), "Châu Phi đã và vẫn đang là ưu tiên hàng đầu của Trung Quốc".
Tuy nhiên, ông lưu ý rằng tương tác của Trung Quốc với lục địa này trước đây “có trọng tâm về ý thức hệ hơn”. Giờ đây, cách tiếp cận của Trung Quốc là một "sự pha trộn chiến lược giữa thực dụng địa kinh tế và tham vọng mở rộng ảnh hưởng ở Nam bán cầu".
“Trong thập kỷ qua, Trung Quốc đã hành động chiến lược để định vị mình không chỉ là một cường quốc kinh tế mà còn là một bên tham gia an ninh trong khu vực. Thể hiện rõ qua việc tăng cường đào tạo lực lượng quân sự và cảnh sát cho nhiều quốc gia châu Phi, tham gia các phái đoàn gìn giữ hòa bình và chuyển giao trang thiết bị an ninh”, ông Arduino nói.
Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của châu Phi trong hơn một thập kỷ, với dữ liệu hải quan năm 2023 cho thấy tổng thương mại đạt 282 tỷ USD.
Nền kinh tế thứ 2 thế giới đã chi trả cho các dự án lớn ở châu Phi, với hầu hết các nước trong khu vực đều tham gia vào sáng kiến Vành đai và Con đường.
Về mặt an ninh, Trung Quốc ngày càng tham gia nhiều hơn vào các nỗ lực gìn giữ hòa bình, chống khủng bố, chống cướp biển và các biện pháp khác nhờ đầu tư rộng rãi vào khu vực.
Ngoài ra, nước này cũng tìm cách mở rộng dấu ấn quân sự của mình. Năm 2017, Trung Quốc mở căn cứ hải quân nước ngoài đầu tiên ở Djibouti và tiến hành các cuộc tập trận với nhiều quốc gia châu Phi kể từ đó.
Mandira Bagwandeen, giảng viên khoa học chính trị tại Đại học Stellenbosch ở Nam Phi, cho biết mối quan hệ của Trung Quốc với lục địa này đã phát triển thành một "mối quan hệ đa dạng và năng động" kể từ năm 1991, khi cựu Ngoại trưởng Tiền Kỳ Tham khởi động truyền thống hàng năm.
Cầu vượt cao tốc do công ty Trung Quôc xây dựng ở Thủ đô Maputo, Mozambique. (Ảnh: Tân Hoa Xã
Châu Phi rất quan trọng với Bắc Kinh
Châu Phi, vùng đất giàu tài nguyên thiên nhiên như dầu mỏ và các khoáng chất quan trọng, trở thành một nhà cung cấp tài nguyên chủ chốt cho nền kinh tế đang bùng nổ của Trung Quốc vào đầu những năm 2000, sau khi Trung Quốc khởi xướng chính sách "Đi ra ngoài" để thúc đẩy đầu tư ra nước ngoài.
Bà Bagwandeen cho biết: “Các mối quan hệ chính trị giữa châu Phi và Trung Quốc luôn rất quan trọng, đặc biệt là trong bối cảnh địa chính trị hiện nay. Tuy nhiên, mối quan hệ kinh tế cũng phát triển ngày càng mạnh mẽ trong những năm qua. Châu Phi không chỉ là nhà cung cấp tài nguyên đơn thuần cho Trung Quốc mà còn là khu vực có tầm quan trọng chiến lược”.
Bà chỉ ra rằng việc nâng cấp quan hệ với châu Phi lên thành "đối tác chiến lược toàn diện" vào năm 2015 cho thấy mong muốn của Bắc Kinh trong việc thắt chặt mối quan hệ với khu vực trên mọi lĩnh vực, từ chính trị, kinh tế đến an ninh.
Theo bà Bagwandeen, tầm quan trọng về địa chính trị và chiến lược của châu Phi sẽ chỉ tăng lên - đặc biệt khi Trung Quốc phải đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng tăng từ phương Tây và các cường quốc khác đang tìm cách tăng cường quan hệ với khu vực. Đồng thời, Trung Quốc cũng nhận thức được ảnh hưởng của châu Phi trong các tổ chức quốc tế như Liên hợp quốc và nước này cần đảm bảo nhận được sự ủng hộ của cử tri châu Phi khi cần thiết.
"Trung Quốc sẽ muốn duy trì và củng cố mối quan hệ với khu vực, đồng thời thể hiện rằng họ thực sự coi trọng quan hệ với châu Phi. Việc ưu tiên khu vực này với chuyến thăm đầu tiên trong năm cho người dân châu Phi thấy rằng Trung Quốc vô cùng coi trọng mối quan hệ với khu vực này” , bà Bagwandeen nói.
Đồng quan điểm, Phó giáo sư Benabdallah, tác giả cuốn sách “Định hình tương lai của quyền lực: Sản xuất tri thức và xây dựng mạng lưới trong quan hệ Trung Quốc - Châu Phi”, cho rằng Trung Quốc cần “hỗ trợ ngoại giao” trên trường quốc tế khi bắt đầu truyền thống thu hút châu Phi vào năm 1991. Vào thời điểm đó, Trung Quốc cũng cần thị trường cho hàng hóa và nguyên liệu thô cho năng lực sản xuất của mình.
Theo bà Benabdallah, mặc dù mức độ nhu cầu của Trung Quốc có thể thay đổi một chút, nhưng khó có khả năng Bắc Kinh sẽ rời bỏ châu Phi - đặc biệt là trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị gay gắt với Mỹ và châu Âu về ảnh hưởng ở khu vực này.
Bà nói: "Tôi không nghĩ truyền thống này sẽ sớm kết thúc bởi vì phía Trung Quốc nhận ra rằng nó được các nước châu Phi đánh giá rất cao. Do đó, những chuyến thăm như vậy là một tài sản ngoại giao quan trọng trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc tại châu Phi".