Trong Tây du ký , trên đường đi thỉnh kinh của thầy trò Đường Tăng có biết bao yêu ma quỷ quái. Nếu không có sự giúp đỡ của thần tiên và các vị Bồ Tát thì khó có thể đến được xứ Phật.
Trong đó, Quan Âm Bồ Tát vâng mệnh Phật Tổ Như Lai, tìm gặp và sắp xếp nhóm đi lấy kinh gồm 5 người, đương nhiên chính là vị cứu tinh quan trọng và thường xuyên nhất, mỗi khi thầy trò Đường Tăng gặp kiếp nạn không qua được. Nhưng đấy là vai trò, là nhiệm vụ của Quan Âm Bồ Tát, để đảm bảo cho hành trình Tây Trúc thỉnh kinh không bị đứt đoạn.
Thầy trò Đường Tăng đi thỉnh kinh phải trải qua nhiều kiếp nạn.
Nhưng có một nhân vật, không thuộc quyền “sai khiến” của Phật Tổ hay Quan Âm Bồ Tát, lại là vị thần bậc nhất của Đạo Giáo, song lại rất hay xuất hiện trợ giúp cho thầy trò Đường Tăng trên đường thỉnh kinh, khi nhóm này gặp hạn lớn. Đấy chính là Thái Bạch Kim Tinh.
Thái Bạch Kim Tinh, theo truyền thuyết là vị thần có họ Lý, hình dáng là một ông già râu bạc áo trắng, là Tinh chủ của Sao Kim, ngôi sao sáng nhất vào chập tối và buổi sáng. Chính vì thấy Sao Kim xuất hiện đầu tiên của buổi đêm và ban ngày, nên Thái Bạch Kim Tinh được coi là sứ giả của Thiên đình, và gọi là Lý Trường Canh.
Tương truyền, Thái Bạch Kim Tinh là đệ tử duy nhất của Lão Tử, về sau đã đắc ngộ Đạo giáo chân ngôn. Ông có vẻ ngoài là một ông lão có râu tóc trắng xóa, vẻ mặt hiền lành phúc hậu. Những đặc điểm này so với hình tượng được miêu tả trong Tây du ký là tương đồng với nhau.
Trong Tây du ký, Thái Bạch Kim Tinh là một vị thần tiên hiền lành, thần thông quảng đại. Ngọc Hoàng đại đế muốn xuất binh đánh dẹp Tôn Ngộ Không, Thái Bạch Kim Tinh đã ra mặt nói đỡ, đề nghị phong cho Ngộ Không chức Bật Mã Ôn. Tôn Ngộ Không sau đó tiếp tục làm trái ý Ngọc Hoàng, Thái Bạch Kim Tinh lại đứng ra thuyết phục, đề nghị phong cho Tôn Ngộ Không chức Tề Thiên Đại Thánh, trông coi Bàn Đào Viên.
Thái Bạch Kim Tinh hạ phàm để mời Tôn Ngộ Không lên thiên đình làm quan.
Không chỉ giúp đỡ Tôn Ngộ Không, Thái Bạch Kim Tinh còn là vị cứu tinh bí ẩn nhiều lần ra ta chỉ điểm cứu giúp thầy trò Đường Tăng. Cụ thể, trên đường đi Tây Trúc lấy kinh, thầy trò Đường Tăng đã nhiều phen gặp nạn, không ít lần người xuất tướng cứu giá lại chính là Thái Bạch Kim Tinh, chứ chẳng phải là nhóm người của Phật Tổ - Bồ Tát. Đơn cử như những ngày đầu tiên Tam Tạng lên đường thỉnh kinh, chính Thái Bạch Kim Tinh đã cứu ông 1 mạng.
Hồi thứ 13 chép chuyện Đường Tăng bị 3 con yêu quái (Gấu ngựa, Trâu rừng, Tinh cọp) bắt được, hai người theo hầu bị bọn này xẻ thịt moi gan làm bữa, bản thân chỉ còn chờ nước chết thì bỗng đâu Thái Bạch Kim Tinh xuất hiện trợ giúp Đường Tăng thoát hiểm.
Sau đó, Thái Bạch Kim Tinh còn nhiều lần âm thầm trợ giúp bốn thầy trò Đường Tăng. Như ở hồi 21, khi Tôn Ngộ Không thất điên bát đảo vì Hoàng Phong quái thì chính Thái Bạch Kim Tinh hóa thân thành ông già chỉ đường cho Tôn Ngộ Không tìm Kinh Kiết Bồ Tát đặng hàng yêu.
Tới hồi 76, vẫn Thái Bạch Kim Tinh trong hình hài một ông già chân quê, đã sớm cảnh báo cho Tôn Ngộ Không về kiếp nạn có thể nói là khó khăn nhất khi thầy trò Đường tăng chuẩn bị đối mặt với 3 con quái (voi trắng, sư tử xanh và đại bàng vàng) nhưng Tôn Ngộ Không sau quá chủ quan và cao ngạo mà quên lời dặn của Thái Bạch Kim Tinh, suýt chút nữa khiến Đường Tăng bỏ mạng. Ba con quái này đều là Linh thú của Bồ Tát (Phổ Hiền, Văn Thù) và Như Lai Phật Tổ, và sau đó họ đã giúp Ngộ Không thu phục chúng.
Thái Bạch Kim Tinh và Tôn Ngộ Không.
Ngoài ra, Thái Bạch Kim Tinh còn tương trợ vài lần khác như giúp Tôn Ngộ Không thu phục Đại Bào Quái hay lần giới thiệu cho Ngộ Không, Tứ Mộc cầm tinh trong trận chiến với yêu quái Tề Ngưu.
Đối với riêng Trư Bát Giới, không kể những lần được Thái Bạch Kim Tinh “cứu chung” cùng cả nhóm 5 người thỉnh kinh mỗi khi dính hạn thì chính Bát Giới, trong quá khứ, từng chịu ơn rất sâu từ Thái Bạch Kim Tinh. Hồi 13, sau khi Bát Giới biết được người chỉ đường cho Ngộ Không tìm Linh Kiết Bồ Tát là Thái Bạch Kim Tinh, Ngô Thừa Ân đã viết: “Bát Giới nghe rõ, quỳ lạy thinh không mà nói rằng: - Ân nhân tâu cứu tôi năm xưa, phải không ắt chẳng còn tánh mạng”.
Trước đó, Bát Giới vốn là Thiên Bồng Nguyên Soái do say rượu mà “mạo phạm” Hằng Nga, bị Ngọc Hoàng trị tội. Ban đầu Ngọc Hoàng khép chàng tội khi quân, chịu án tử hình nhưng sau giảm án, chỉ đánh 2000 dùi, đày xuống trần gian. Việc giảm án này, chiếu theo lời cảm thán của Bát Giới nêu trên hẳn là có liên quan mật thiết đến Thái Bạch Kim Tinh, vốn nhân từ và lại là người rất giỏi trong việc “hạ hỏa” Ngọc Hoàng.
Có lẽ rất nhiều độc giả cho rằng, Thái Bạch Kim Tinh rất thích xen vào chuyện của người khác. Kỳ thực là không phải như vậy, đây đều là do xuất phát từ bản tính hiền lành trung hậu của ông. Thông qua hình tượng Thái Bạch Kim Tinh, tác giả Ngô Thừa Ân cũng muốn nhắn gửi điều gì đó với độc giả. Hình ảnh một vị thần tiên thiện lành, luôn hết lòng giúp đỡ khuyến thiện người khác khi họ gặp khó khăn, khiến Tôn Ngộ Không nổi loạn, bướng bỉnh và "bất trị” cũng bị sự thiện lương ấy đã cảm hóa.
Bởi vậy, Thái Bạch Kim Tinh chính là một hình tượng mẫu, hướng con người đến với sự thiện lương, thánh thiện. Chỉ có lòng tốt, sự lương thiện ấy mới cảm hóa được người khác, và chỉ có cái thiện mới diệt trừ được cái ác.