Tuần trước, ông Volodymyr Zelensky đã có chuyến công du chính thức đầu tiên tới Thổ Nhĩ Kỳ với tư cách là Tổng thống Ukraine. Chuyến thăm này diễn ra vào thời điểm Ankara và Moscow ngày càng tăng cường hợp tác. Việc ông Zelensky quyết định đến thăm đất nước này trước Ba Lan hoặc thậm chí trước cả Hoa Kỳ phản ánh nhận thức của ông về tầm quan trọng ngày càng tăng của quan hệ Thổ Nhĩ Kỳ - Ukraine.
Sức nặng của Thổ Nhĩ Kỳ
Mặc dù nằm gần nhau, Ukraine và Thổ Nhĩ Kỳ phần lớn là xa cách trong nhiều năm qua. Kiev bận tâm đến việc cân bằng mối quan hệ với Nga và phương Tây, trong khi đó, Ankara tập trung vào Trung Đông. Nhưng điều này đã thay đổi với việc Nga sáp nhập Crimea vào năm 2014, điều đưa Ukraine và Thổ Nhĩ Kỳ gần lại với nhau do có mối quan tâm chung trong việc ổn định khu vực Biển Đen, trong đó có vấn đề ảnh hưởng quân sự của Nga hay cộng đồng Tatar sống ở đó.
Trong các cuộc gặp với ông Zelensky tại Ankara, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan nhắc lại rằng Thổ Nhĩ Kỳ không công nhận việc sáp nhập Crimea và sẽ không bao giờ làm như vậy. Đây có thể là một kết quả quan trọng đáng kể trong chuyến đi của ông Zelensky và được các nhà ngoại giao Ukraine hoan nghênh và đưa tin rộng rãi trên báo chí Ukraine. Mặc dù gần như chắc chắn sẽ không có bất kỳ lệnh trừng phạt nào của Thổ Nhĩ Kỳ nhằm vào Nga liên quan đến Crimea, nhưng tuyên bố hỗ trợ này rất có ý nghĩa.
Tuy nhiên, Kiev muốn mối quan hệ của mình với Ankara trở nên có ý nghĩa chiến lược hơn, vượt ra ngoài sự ủng hộ về vấn đề toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine. Mối quan hệ đã dần dần đi theo hướng này trong vài năm qua, với các bên tham gia hợp tác lớn hơn về các dự án công nghệ và quân sự. Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã hỗ trợ Ukraine bằng cách cung cấp cho họ viện trợ nhân đạo và giúp nước này giải quyết thâm hụt ngân sách. Ông Erdogan cũng nhắc lại với ông Zelensky ở Ankara rằng ông ủng hộ tiến trình Minsk (hướng tới chấm dứt xung đột miền đông Ukraine) và hoạt động của Phái đoàn giám sát đặc biệt OSCE tới Ukraine do các nhà ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ lãnh đạo.
Một phần quan trọng nữa trong chuyến thăm của ông Zelensky là việc ký kết thỏa thuận hợp tác kinh doanh giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Ukraine. Ông Zelensky cũng mời các nhà đầu tư Thổ Nhĩ Kỳ tham gia diễn đàn tái thiết Donbas - dự kiến diễn ra tại Mariupol vào cuối năm 2019. Hai bên cũng nói về một thỏa thuận thương mại tự do song phương còn đang giải quyết, trong bối cảnh Thổ Nhĩ Kỳ đang đối mặt với những thách thức kinh tế khó khăn còn nhiều nhà phân tích đang kì vọng nền kinh tế Ukraine sẽ trải qua sự phục hồi trong tương lai gần.
Zelensky cũng đã gặp Thượng phụBartholomew của Constantinople, người có công cụ trao quyền tự trị cho Nhà thờ Chính thống giáo Ukraine. Điều này là sự tiếp nối chính sách của người tiền nhiệm Petro Poroshenko. Ông Zelensky đã hứa với Bartholomew rằng ông sẽ bảo vệ sự độc lập của Nhà thờ Chính thống giáo Ukraine.
Chưa có kết quả hữu hình mạnh nhưng là động thái tích cực
Tuy nhiên, bất chấp tất cả những điều này, Ukraine và Thổ Nhĩ Kỳ khó có thể trở thành đối tác thân thiết: Ông Erdogan đơn giản là đang có quan hệ quá thân thiết với Tổng thống Nga Vladimir Putin, một phần là từ những chuyến đi thường xuyên của ông Erdogan đến Nga. Thực chất hơn, Thổ Nhĩ Kỳ gần đây đã mua các hệ thống phòng không S-400 từ Nga và giúp xây dựng TurkStream, một dự án đường ống dẫn dầu lớn thuộc sở hữu của công ty năng lượng Gazprom của Nga. Sau khi hoàn thành, đường ống sẽ băng qua Biển Đen từ Nga đến Thổ Nhĩ Kỳ, bỏ qua Ukraine. Do đó, ông Zelensky có thể đã đến thăm Ankara vì sợ rằng sự hợp tác đó sẽ ảnh hưởng đến mong muốn của ông Erdogan trong việc ủng hộ sự toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine.
Tuy nhiên, Thổ Nhĩ Kỳ khó có thể thay đổi lập trường về vấn đề này, vì điều này có thể dẫn đến một lập trường tách biệt hoàn toàn với đối tác phương Tây. Mặc dù đã mua S-400, Thổ Nhĩ Kỳ vẫn là một phần của NATO. Và Ankara sẽ không khôn ngoan khi hoàn toàn chuyển sang quan hệ với Moscow.
Điều này phần nào được thể hiện rõ trong cuộc khủng hoảng lớn giữa Nga và Thổ Nhĩ Kỳ năm 2015-2016 – sau khi Thổ Nhĩ Kỳ bắn hạ một chiếc máy bay chiến đấu của Nga được cho là đã bay vào không phận của nó từ phía Syria. Ngay cả khi họ nhanh chóng giải quyết cuộc khủng hoảng đặc biệt đó, Thổ Nhĩ Kỳ và Nga, bị ràng buộc không phải bởi mối quan hệ về thể chế mà là mối quan hệ hữu nghị mong manh hơn giữa ông Erdogan và ông Putin.
Vấn đề của người Tatar ở Crimea (gốc Thổ Nhĩ Kỳ) cũng phần nào làm phức tạp mối quan hệ Thổ Nhĩ Kỳ-Nga. Ông Erdogan cảm thấy bắt buộc phải có động thái hỗ trợ những người này, ngoài nhu cầu kêu gọi cử tri, ông còn có những lý do lịch sử sâu sắc để thận trọng với Moscow về vấn đề này.
Trước tất cả những cạnh tranh lợi ích này, vẫn chưa rõ liệu Nga có tác động gì đến nỗ lực của Ukraine trong việc cải thiện mối quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ hay không. Không có sự phản đối kịch liệt nào ở Moscow sau cuộc gặp gỡ của ông Erdogan với ông Zelensky.
Hiện tại, Thổ Nhĩ Kỳ không có nhiều khả năng sẽ leo thang tình hình bằng cách áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Nga. Ankara cũng có thể sẽ tránh các khoản đầu tư lớn vào việc tái thiết Donbas, vì họ biết rằng những điều này sẽ báo động Nga. Mặc dù có những hạn chế như vậy, những phát triển gần đây trong mối quan hệ Thổ Nhĩ Kỳ - Ukraine rất quan trọng, nhất là vì chúng đánh dấu một giai đoạn khác trong sự phát triển đường lối đối ngoại của Ukraine. Đất nước này đã bắt đầu vượt qua mối bận tâm truyền thống là sự căng thẳng giữa phương Tây và Nga và nhận thấy một đối tác quan trọng ở phía nam mà họ nên thiết lập các liên kết mới.