Không quân Ukraine phát hiện 11 máy bay ném bom chiến lược Tu-95MS trong không phận Nga vào khoảng 5h sáng ngày 26/8. Trong vòng chưa đầy 3 giờ sau đó, Ukraine đã hứng chịu cuộc không kích lớn nhất kể từ khi xung đột bắt đầu bùng phát, với 127 tên lửa và 109 máy bay không người lái phóng vào nước này.
Sân bay Pskov của Nga bị UAV tấn công. Ảnh: Telegram
Trong các cuộc tấn công vào các thành phố Ukraine cách xa tiền tuyến, Moscow thường sử dụng máy bay ném bom chiến lược và máy bay chiến đấu xuất kích từ các căn cứ sâu bên trong lãnh thổ Nga, cùng với các bệ phóng mặt đất gần biên giới hơn.
Do phương Tây vẫn chưa cho phép Ukraine sử dụng tên lửa viện trợ để tấn công sâu bên trong lãnh thổ Nga, Ukraine buộc phải sử dụng máy bay không người lái (UAV) sản xuất trong nước để nhắm vào các sân bay Nga để giảm khả năng Moscow tiến hành các cuộc tập kích hàng loạt.
Trong năm qua, Ukraine đã tăng đáng kể sản lượng UAV nội địa và một số loại hiện có khả năng tấn công mục tiêu cách xa 1.800 km.
Giữa bối cảnh hàng chục sân bay của Nga hiện đang bị Ukraine tập kích, lực lượng của Moscow buộc phải tìm kiếm các giải pháp mới để bảo vệ máy bay, đưa chúng ra xa hơn khỏi tầm tấn công của Kiev.
Hiệu quả của UAV Ukraine
Người phát ngôn Hải quân Ukraine, Dmytro Pletenchuk, ngày 13/8 cho biết 2 trong số 5 sân bay của Nga ở bán đảo Crimea hiện đang hoạt động “ở công suất tối thiểu” do các cuộc tấn công liên tục của Kiev.
“Nếu Ukraine có thể tiếp tục tấn công các sân bay ở Crimea, Nga sẽ buộc phải ngừng sử dụng chúng”, cựu sĩ quan Không quân Australia, hiện là nhà nghiên cứu tại Viện RUSI có trụ sở ở London, Peter Layton nói với Kyiv Independent.
Mặc dù một số sân bay đã bị vô hiệu hóa nhưng Nga vẫn còn nhiều sân bay khác. Nga vận hành 42 sân bay, bao gồm cả những sân bay ở Belarus và bán đảo Crimea, trong đó có 28 sân bay có thể triển khai máy bay ném bom chiến lược và máy bay chiến đấu, cựu sĩ quan quân đội và chuyên gia quốc phòng Ukraine, Viktor Kevliuk cho hay.
Theo tổng quan của Military Balance 2024, Nga vẫn còn hơn 1.000 máy bay chiến đấu và nhiều sân bay vẫn nằm ngoài tầm tấn công của Ukraine.
Kyiv Independent dẫn các nguồn tin cho biết, Ukraine đã thực hiện ít nhất 5 cuộc tấn công vào các sân bay của Nga trong tháng 8.
Ngày 14/8, Ukraine tiến hành cuộc tập kích quy mô lớn nhất từ trước đến nay vào Nga. UAV Ukraine đã tấn công 4 sân bay, trong đó có Savasleyka, cách biên giới với Ukraine gần 665km.
Bộ Quốc phòng Nga tuyên bố lực lượng nước này đã bắn hạ 117 UAV và 4 tên lửa chiến thuật.
Mặc dù có hàng trăm UAV Ukraine được phóng đi, nhưng thường chỉ một số ít có thể tới được mục tiêu, tấn công máy bay, đường băng, đạn dược hoặc kho nhiên liệu.
Theo ông Kevliuk, các cuộc tấn công gần đây của Ukraine vào các mục tiêu ở Nga không gây thiệt hại lớn, nhưng ông vẫn đánh giá hiệu quả của chúng là “có thể chấp nhận được”, xét đến các loại vũ khí được sử dụng và hậu quả mà chúng gây ra.
Chuyên gia quốc phòng Andrii Kharuk đánh giá chiến thuật của Ukraine tấn công các căn cứ không quân của Nga hiện nay có vẻ hiệu quả. Tuy nhiên, kết quả khó có thể đo lường được vì hình ảnh vệ tinh không cho thấy rõ mức độ thiệt hại.
“Trong mọi trường hợp, ở một mức độ nào đó, phá hủy hoặc làm hư hại các máy bay mang bom dẫn đường của Nga tại sân bay dễ hơn là bắn hạ chúng trong không phận Nga, cách tiền tuyến vài chục km”, ông Kharuk nói với Kyiv Independent.
“Các cuộc tấn công vào sân bay [Nga] có thể bị coi là phi lý vào thời điểm trước đây khi chúng ta không có đủ nguồn lực UAV. Bây giờ, khi chúng ta đã thấy hàng trăm UAV Ukraine tấn công các mục tiêu vào ban đêm, chúng chắc chắn có thể tấn công các sân bay, đánh trúng máy bay của đối phương”, ông Kharuk nói thêm.
Một trong những nhược điểm lớn nhất của UAV là tốc độ của chúng. Theo ông Kharuk, máy bay không người lái có thể bị phát hiện vài giờ trước cuộc tấn công, cho phép đối phương di chuyển máy bay và trực thăng khỏi địa điểm mục tiêu.
Nga thay đổi chiến lược
Để ứng phó với các cuộc tấn công của Ukraine, Nga chủ yếu thực hiện các biện pháp như triển khai máy bay tới căn cứ khác, ngụy trang, phủ lốp máy bay để bảo vệ chúng khỏi UAV kamikaze và tăng cường phòng không ở các vùng lãnh thổ gần Ukraine hơn.
Lực lượng Nga cũng vẽ hình máy bay trên các sân bay để đánh lạc hướng đối phương và tạo các cấu trúc che chắn bằng kim loại, dễ xây dựng hơn so với các lớp chắn bằng bê tông.
“Nếu có hơn 20 cấu trúc che chắn tại sân bay thì không rõ cái nào thực sự được sử dụng để che giấu máy bay”, ông Kharuk giải thích.
Quân đội Nga cũng đang xây dựng các hầm trú ẩn bằng bê tông, nhưng vấn đề bảo vệ máy bay vẫn chưa được giải quyết.
“Máy bay là một cỗ máy rất tinh vi. Nó không cháy hoặc phát nổ không có nghĩa là nó không bị mảnh vỡ bắn trúng”, ông Kharuk nói, đồng thời cho biết thêm, ngay cả một hư hỏng nhỏ cũng có thể khiến máy bay không hoạt động trong nhiều tháng.
Bất chấp các lệnh trừng phạt, Nga vẫn có phương tiện để sửa chữa và chế tạo máy bay, ông Kevliuk nói. Trong khi đó, ông Kharuk cho rằng lực lượng Nga thường tháo rời máy bay không hoạt động để lấy các bộ phận sửa chữa cho những máy bay bị hỏng.
“Ví dụ, có những bức ảnh và video về một chiếc trực thăng K-52 có phần đuôi khác biệt đáng kể so với chính chiếc trực thăng đó. Có lẽ, một phần của chiếc trực thăng bị rơi đã được lắp vào một chiếc trực thăng khác để đưa nó trở lại hoạt động”, Kharuk nói.
“Điều tương tự cũng áp dụng với máy bay, chẳng hạn như Tu-22M3, đã ngừng sản xuất vào năm 1993. Động cơ của nó cũng không còn được sản xuất nữa. Cách duy nhất để sửa chữa chúng là sử dụng những chiếc máy bay không còn hoạt động và tháo rời để lấy bộ phận”, chuyên gia này nói thêm.
Ông Kharuk cho rằng Nga vẫn chưa thiết lập được nguồn cung cấp phụ tùng thường xuyên cho máy bay và trực thăng từ các nước thứ ba, điều này cũng có thể cản trở việc sửa chữa các thiết bị bị hư hỏng.
Tên lửa tầm xa có giúp ích cho Ukraine?
Trong khi đó, Tổng thống Volodymyr Zelensky ngày 27/8 cho biết Ukraine đã thử nghiệm tên lửa tầm xa đầu tiên do chính nước này sản xuất.
Giới chức Ukraine từ lâu đã kêu gọi các nước phương Tây dỡ bỏ lệnh cấm Kiev tấn công các mục tiêu quân sự sâu bên trong nước Nga bằng vũ khí do phương Tây cung cấp.
“UAV của chúng tôi hoạt động chính xác như mong đợi. Nhưng có những thứ không thể thực hiện được chỉ bằng UAV. Chúng tôi cần vũ khí khác, đó là tên lửa”, ông Zelensky nói.
Liên minh do Mỹ dẫn đầu vẫn chưa thay đổi chính sách. Hiện chưa có nước nào chính thức cho phép Ukraine sử dụng tên lửa tầm xa như Storm Shadow của Anh, ATACMS của Mỹ hoặc SCALP của Pháp, để tấn công sâu bên trong lãnh thổ Nga.
Ông Layton cho biết tên lửa tầm xa có thể là một bước ngoặt đối với Ukraine nếu có đủ số lượng để khiến các căn cứ không quân của Nga không thể hoạt động.
Dù vậy, một quan chức Mỹ cho biết Nga đã chuyển 90% máy bay quân sự đến các căn cứ nằm ngoài tầm bắn của tên lửa ATACMS.
ATACMS có tầm bắn khoảng 165-300km và Nga được cho là đang chuẩn bị cho trường hợp Mỹ có thể dỡ bỏ các hạn chế đối với Ukraine.
Tuy nhiên, Nga có máy bay ném bom chiến lược trong kho vũ khí của mình, bao gồm cả Tu-22/95, có thể phóng tên lửa từ khoảng cách xa ngoài tầm với của vũ khí do phương Tây cung cấp, ông Layton nói thêm.
Ông cũng không loại trừ khả năng Nga cũng có thể tìm kiếm sự giúp đỡ từ Belarus để sử dụng các sân bay tại nước láng giềng triển khai máy bay chiến đấu của Nga.
Chuyên gia Kharuk từ chối đưa ra bất kỳ dự đoán cụ thể nào về hiệu quả tiềm tàng của tên lửa tầm xa nhưng lưu ý rằng thời gian để tiếp cận mục tiêu, “hiện được tính bằng giờ, sẽ được tính bằng phút” ngay khi vũ khí tầm xa được đưa vào hoạt động. Thời gian phản ứng trước các cuộc tấn công của Ukraine đã giảm đáng kể.
“Trước đây, mất khoảng 2 ngày kể từ khi chúng tôi phát hiện máy bay tại một sân bay của Nga cho đến khi chúng tôi tấn công chúng, nhưng bây giờ khoảng thời gian này được tính bằng giờ”, ông Kharuk nói.