Không còn là bạn?
Cho tới cách đây 3 ngày, tình bạn hay được nhắc đến của Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp Trung Quốc Tập Cận Bình vẫn còn là điểm sáng duy nhất trong mối quan hệ đang đi xuống một cách chóng vánh giữa Mỹ và Trung Quốc. Vậy mà giờ đây, ngay cả điều đó cũng không còn.
Sau khi ca ngợi mối quan hệ cá nhân với ông Tập suốt 18 tháng kể từ lần đầu gặp gỡ, Tổng thống Mỹ đã nói với các phóng viên rằng có thể tình bạn của họ đã kết thúc.
Phát biểu tại cuộc họp báo sau buổi họp Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc ở New York, ông Trump tuyên bố, ông có bằng chứng cho thấy Trung Quốc can thiệp vào cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ của Mỹ.
Tổng thống Mỹ phát biểu tại Liên Hợp Quốc. Ảnh: Reuters
Đằng sau những lời cáo buộc, các quan chức Trung Quốc nhận thấy những điệu bộ ngắn hạn phục vụ cho bầu cử kết hợp với những tính toán dài hạn nhằm ngăn chặn sự trỗi dậy của Trung Quốc. Theo một quan chức Trung Quốc, đó là chiến lược bầu cử của ông Trump nhằm chuyển hướng tập trung và khuấy động sự phản đối Trung Quốc.
Nếu không có sự thay đổi hay thỏa hiệp trong giọng điệu của ông Trump hoặc ông Tập thì mối quan hệ Mỹ - Trung có vẻ sẽ tuột dốc.
Mới tuần này, khi các vấn đề trong nước chồng chất ở Mỹ, chính quyền ông Trump lại ra quyết định chưa từng có, cấm vận một cơ quan quốc phòng của Trung Quốc, trong khi Bắc Kinh từ chối cho phép tàu chiến Mỹ cập cảng Hong Kong vào tháng sau.
Những căng thẳng mới nổi xuất hiện trên gần như mọi mặt trận trong suốt nhiệm kỳ Tổng thống của ông Trump, từ thương mại cho tới an ninh mạng và những điểm nóng địa chính trị như Đài Loan và Biển Đông.
"Bài phát biểu của ông Trump tại Liên Hợp Quốc cách đây vài ngày rõ ràng đã báo hiệu cho sự khởi phát chính thức của một cuộc Chiến tranh Lạnh dựa trên giá trị nhằm vào Trung Quốc", Chen Zhiwu, giáo sư kinh tế thuộc Đại học Hong Kong, đồng thời là cựu cố vấn trong chính phủ Trung Quốc nhận định.
Ông Chen cho rằng, cuộc chiến thương mại "không phải là mục đích cuối cùng của Trump, nhưng là một phương tiện để tiến tới một kết cục chiến lược lớn lao hơn".
Mối quan hệ không chắc chắn
Có lẽ những chuyện ấy đều không đáng ngạc nhiên. Ngay từ đầu "tình bạn" giữa ông Trump và ông Tập đã là một mối quan hệ không chắc chắn.
Ông Trump nhậm chức hồi năm ngoái sau khi dành rất nhiều đất trong chiến dịch tranh cử Tổng thống của mình để chỉ trích Trung Quốc tước đoạt việc làm của người Mỹ và đe dọa sử dụng chính sách Một Trung Quốc, coi Đài Loan là con bài mặc cả để có được những điều khoản tốt hơn về thương mại.
Hai người thiết lập một mối quan hệ không chắc chắn sau khi gặp gỡ tại Mar-a-Lago hồi tháng 4 năm ngoái mặc dù gần như không có thay đổi gì trong bản chất những lời chỉ trích của ông Trump.
Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Mar-a-Lago tháng 4/2017. Ảnh: Reuters
Không phải chỉ có một mình Trump khiến quan hệ hai bên xấu đi: Sự tự tin của ông Tập trên trường quốc tế đã gây ra nhiều luồng chỉ trích nhằm vào Trung Quốc.
Mùa thu năm ngoái, ông Tập khoe rằng, Trung Quốc "đang đứng cao và vững chắc ở phương Đông của thế giới" và công khai đề cập tới cái mà ông ta gọi là "thành công" trong quá trình bồi đắp đảo trái phép trên Biển Đông.
Ông Tập theo đuổi một hệ thống chính sách công nghiệp cởi mở và tham vọng hơn những người tiền nhiệm, vốn được biết tới với tên gọi "Made in China 2025", và có những bước đi mạnh mẽ nhằm hiện đại hóa quân đội.
Những động thái ấy đã khiến giới chức Lầu Năm Góc coi Trung Quốc là một đối tượng cạnh tranh chiến lược. Chính sách thương mại của Trung Quốc cũng dẫn tới việc các nghị sĩ, các nhóm công nghiệp và các tổ chức phi chính phủ của Mỹ gây sức ép, muốn Washington trở nên cứng rắn hơn với Trung Quốc.
Những dấu hiệu
Cả hai nước đều đã có những biện pháp nhằm tách bạch bản thân với phía bên kia.
Chính quyền Trung Quốc cấm truyền thông trong nước tham khảo các chương trình tìm kiếm tài năng nước ngoài sau khi một người chơi bị Cục Điều tra Liên bang Mỹ (FBI) bắt giữ hồi tháng trước. Trung Quốc cũng lên kế hoạch cấm phát các chương trình truyền hình nước ngoài trong các khung giờ vàng.
Cựu giám đốc điều hành của George, Eric Schmidt, gần đây có nói: Mạng internet sẽ "phân đôi" trong vòng 10 năm, với 1 phiên bản theo kiểu Mỹ và 1 theo kiểu Trung Quốc.
Một viễn cảnh cạnh tranh dài hạn và công khai giữa Mỹ với Trung Quốc đang dẫn tới những động thái tái cơ cấu trên thị trường và chính trị toàn cầu.
Đối thủ dài hạn của Trung Quốc, Nhật Bản, bắt gặp những nụ cười và lời chúc từ lãnh đạo Trung Quốc khi Bắc Kinh tìm cách tránh bị cô lập ở châu Á, trong khi Liên minh châu Âu và Trung Quốc ký kết thông cáo chung đầu tiên trong suốt 3 năm tại một hội nghị vào tháng 7
Chắc chắn, vẫn có thể có những cách để tránh tình trạng leo thang đi xa hơn. Phần nhiều phụ thuộc vào cuộc đối thoại giữa ông Trump và ông Tập khi họ gặp nhau tại hội nghị thượng đỉnh G20 vào cuối tháng 11.
Mặc dù phát ngôn gần đây của ông Trump khiến người ta nghi ngờ về khả năng thành công, nhưng nhà lãnh đạo Mỹ có xu hướng hay đổi ý và cuộc gặp đầu tiên của ông với ông Tập cũng diễn tiến tốt đẹp dù đã được dự đoán là khó khăn.
Dấu hiệu gần nhất sẽ là cách ông Trump phản ứng trước quyết định áp thuế trả đũa mới đây của Bắc Kinh.
"Mỹ đã công kích Trung Quốc vì can thiệp vào chính trị nhưng vẫn chưa tuyên bố bắt đầu quá trình áp thuế tiếp theo mặc dù Tổng thống Mỹ nói rằng động thái ấy có thể được thúc đẩy bởi hành động của Trung Quốc", Derek Scissors, nhà kinh tế học tại China Beige Book nhận định, "Một diễn biến nào đó khác - tiến tới hòa giải hoặc xung đột - sẽ xảy ra".