Đối với Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe, việc ký hiệp ước hòa bình với Nga khi còn đương chức nằm trong danh sách ưu tiên hàng đầu của ông. Điều này cũng sẽ giúp củng cố di sản chính trị của ông với tư cách là nhà lãnh đạo hoàn thành sứ mệnh lịch sử giải quyết vấn đề nhạy cảm nhất của Nhật Bản kể từ khi kết thúc chiến tranh thế giới thứ hai - một mục tiêu đã nằm ngoài tầm với của những người tiền nhiệm.
Các cuộc thảo luận giữa Moscow và Tokyo về một hiệp ước hòa bình đã bị bế tắc kể 1951 tới nay.
Số phận Nam Kurils/ vùng lãnh thổ phương Bắc
Trong khi hai bên đã bình thường hóa quan hệ song phương, cả hai vẫn tiếp tục tuyên bố quyền sở hữu hợp pháp đối với bốn hòn đảo ngoài khơi đảo Hokkaido của Nhật Bản mà lực lượng Liên Xô kiểm soát từ năm 1945. Tokyo gọi những hòn đảo này là vùng lãnh thổ phương Bắc và Nga gọi chúng là Nam Kurils.
Ông Abe và Tổng thống Nga Vladimir Putin đã đồng ý vào tháng 11/2018 về việc đẩy nhanh các cuộc đàm phán về hiệp ước hòa bình, phù hợp với tuyên bố chung khôi phục quan hệ ngoại giao năm 1956 và theo đó, trao cho Nhật Bản hai trong số bốn hòn đảo tranh chấp.
Nhưng những diễn biến mới nhất và kết quả của cuộc họp vào thứ ba tuần trước cho thấy thực tế phức tạp hơn nhiều. Trong khi ông Putin gửi tín hiệu rằng ông đã sẵn sàng giải quyết vấn đề trên cơ sở tuyên bố trên thì văn bản này không nêu rõ Nhật Bản sẽ có chủ quyền đối với hai hòn đảo.
Phản ứng của công chúng ở Nga cũng cho thấy một số lo lắng về vấn đề này.
Một cuộc biểu tình lần đầu tiên đã nổ ra nhằm phản đối việc chuyển giao các vùng lãnh thổ này trước đại sứ quán Nhật Bản ở Moscow, thu hút khoảng 100 người tham gia, trong đó có một số thành viên của quốc hội Nga. Một số người biểu tình thậm chí đã bị cảnh sát tạm giữ.
Ở Nhật Bản, những thay đổi tinh tế đối với dư luận cũng đã được quan sát. Một cách khéo léo và thận trọng, ông Abe và chính quyền của ông đã bắt đầu gửi tín hiệu rằng lấy lại hai hòn đảo tốt hơn là không nhận được.
Một cuộc thăm dò ý kiến của hãng tin Kyodo của Nhật Bản vào tháng 12/2018 cho thấy, hơn một nửa số người được hỏi nghĩ rằng tốt nhất là nên lấy hai hòn đảo trước và thảo luận về những hòn đảo khác sau đó; 28,6% nhấn mạnh vào sự trở lại đồng thời của cả bốn hòn đảo; 7,3% tin rằng hai là đủ và 4,2% cho rằng Nhật Bản nên từ bỏ hoàn toàn yêu sách đối với các đảo.
Tuy nhiên, một sự phức tạp hơn nữa đã xảy ra đối với Nhật Bản. Người Nga đã bắt đầu nhấn mạnh một nội dung không thể thương lượng trong thỏa thuận là Nhật Bản công nhận toàn bộ kết quả của cuộc chiến tranh thế giới thứ hai, bao gồm cả chủ quyền của Moscow đối với bốn hòn đảo trên. Nhu cầu này được lặp lại một lần nữa vào ngày 14/1 khi cả hai Bộ trưởng Ngoại giao gặp nhau.
Nhật Bản có thể đàm phán việc chuyển giao hòn đảo trên các nền tảng như vậy không? Câu trả lời là khó khăn.
Thế chấp nhận lẫn nhau
Do đó, như ông Putin đã nói sau cuộc gặp với Abe hôm thứ ba – lần thứ 25 của họ cho đến nay - có một việc cần thiết trước mắt là hình thành các điều kiện để tìm ra giải pháp chấp nhận lẫn nhau.
Đối với người Nga, những điều kiện này bao gồm quan hệ song phương sâu sắc hơn, đặc biệt là trên mặt trận kinh tế.
Điều này khiến ông Abe không còn lựa chọn nào khác ngoài việc theo đuổi hợp tác kinh tế và hợp tác chặt chẽ hơn với Moscow - một sự phát triển tích cực cho Nga, đặc biệt là sau các lệnh trừng phạt của phương Tây.
Khác với ông Abe, ông Putin không vội vàng. Ông muốn ký kết hiệp ước hòa bình nhưng nếu quá khó khăn, họ có thể chờ đợi - mãi mãi nếu cần.
Khoảng thời gian việc ký kết hiệp ước có thể được liên kết với khả năng một dòng vốn khổng lồ từ Nhật Bản để tiếp thêm sinh lực cho nền kinh tế Viễn Đông Nga đã không còn nữa. Đây có thể là một ý tưởng tốt vào đầu những năm 1990, nhưng rõ ràng bây giờ không còn nhiều sức mạnh khi Nga thúc đẩy cải cách thị trường và gia nhập hàng ngũ các cường quốc kinh tế.
Mặt khác, việc không có hiệp ước hòa bình không còn là trở ngại nghiêm trọng đối với các thỏa thuận khả thi về mặt thương mại trong sản xuất năng lượng, sản xuất xe hoặc các lĩnh vực khác. Chẳng hạn, Nga đã trở thành một trong những nhà cung cấp lớn dầu khí tự nhiên của Nhật Bản.
Vì vậy, khả năng gì sẽ xảy ra tiếp theo? Bộ trưởng ngoại giao hai nước đã được hướng dẫn tiếp tục đàm phán, với một vòng đàm phán mới dự kiến diễn ra vào tháng 2 - có lẽ bên lề Hội nghị An ninh Munich ở Đức.
Ông Abe cho biết ông sẽ chờ Putin đến thăm Nhật Bản vào tháng 6, khi Hội nghị thượng đỉnh G20 sẽ được tổ chức tại Osaka. Tokyo hy vọng sẽ đạt được một thỏa thuận rộng rãi về hiệp ước vào ngày đó.
Hai nhà lãnh đạo đã chỉ đạo các quan chức thực hiện các biện pháp cho các hoạt động kinh tế chung trên bốn hòn đảo và đã đồng ý mở rộng liên lạc giữa các cơ quan quốc phòng tương ứng.
Ông Putin đã đề xuất thương mại song phương - đạt 20 tỷ đô la Mỹ từ tháng 1 đến tháng 11 năm ngoái nên được tăng lên 30 tỷ đô la Mỹ. Về năng lượng, cho đến nay, là lĩnh vực hợp tác kinh tế song phương lớn nhất. Các bước đi mới đang được nghiên cứu và các công ty Nhật Bản dự kiến sẽ tham gia vào một số dự án sắp tới để khai thác và vận chuyển khí đốt tự nhiên quy mô lớn.
Quan hệ và trao đổi văn hóa cũng được tăng cường. Hàng năm, 100.000 người Nhật đến thăm Nga với cùng số lượng người Nga đến Nhật Bản. Cả hai bên đều muốn nhân đôi con số đó.
Ở Nga, đã có một sự bùng nổ văn hóa Nhật Bản - thực phẩm, phim ảnh, thời trang, manga và anime. Trong khi ở Nhật Bản, người ta không còn mô tả Nga là một quốc gia gần gũi mà xa xôi - có nghĩa là gần về mặt địa lý, nhưng rất khó hiểu và đối phó.
Tuy nhiên, những mối quan hệ gần gũi hơn này không có nghĩa là có một giải pháp hữu hình trong tầm nhìn để chốt hạ được hiệp ước hòa bình. Chắc chắn, các cuộc đàm phán đã bước sang một giai đoạn mới nhưng vẫn còn nhiều điều phải làm.