South China Morning Post ngày 31/5 dẫn một nguồn tin quân đội Trung Quốc cho biết, Bắc Kinh đã lên kế hoạch cho việc lập Vùng nhận diện phòng không (ADIZ) ở Biển Đông từ năm 2010, cùng thời điểm họ xem xét việc đưa ra các biện pháp tương tự ở biển Hoa Đông – động thái bị đông đảo dư luận quốc tế chỉ trích.
Theo nguồn tin giấu tên của quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc, ADIZ được đề xuất bao trùm cả quần đảo Đông Sa (Pratas) ở phía bắc Biển Đông, và 2 quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa của Việt Nam, và cơ quan chức năng Trung Quốc chỉ đang chờ thời điểm thích hợp để công bố.
Trong khi Bắc Kinh có thể kín đáo về vấn đề này, cơ quan phòng vệ của Đài Loan hôm 4/5 nói rằng họ đã biết kế hoạch của Đại lục.
Vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) là vùng bầu trời do một quốc gia tự ấn định ra và đòi hỏi mọi máy bay dân sự bay vào vùng này phải nhận dạng; xác minh, xác định vị trí, và chịu sự kiểm soát của quốc gia đó.
Vùng nhận dạng phòng không không đồng nghĩa với không phận nhưng được coi như khu vực song hành với an ninh quốc phòng.
Các nhà quan sát quân sự cho rằng, thông báo về ADIZ thứ 2 của Trung Quốc sẽ làm gia tăng căng thẳng với Mỹ và có thể gây ra thiệt hại không thể khắc phục nổi trong quan hệ với các nước láng giềng Đông Nam Á.
Mưu đồ từ lâu
Lu Li-Shih, một cựu giảng viên thuộc Học viện Hải quân Đài Loan cho rằng, việc bồi đắp và phát triển các đảo nhân tạo trái phép ở Biển Đông, đặc biệt là việc thiết lập đường bay và hệ thống radar trên đá Chữ Thập đá Subi và đá Vành Khăn đã diễn ra trong nhiều năm qua là một phần kế hoạch lập ADIZ của Trung Quốc .
“Những hình ảnh vệ tinh gần đây cho thấy quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) đã triển khai máy bay cảnh báo sớm KJ-500 và máy bay tuần tra chống ngầm KQ-200 tại đá Chữ Thập”, ông Lu Li-Shih nói, đề cập những bức anh do ImageSat International của Israel và Sáng kiến minh bạch hàng hải châu Á tại Trung tâm nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) công bố.
Chuyên gia này cho rằng các cơ sở có điều hòa không khí được xây dựng phi pháp cho thấy Trung Quốc có thể sớm điều các tiêm kích đến [máy bay chiến đấu cần được bảo vệ khỏi nhiệt độ cao, độ ẩm và độ mặn trong khu vực – ND]:
“Một khi các tiêm kích của PLA đến, chúng có thể tham gia với các máy bay cảnh báo sớm và săn ngầm tiến hành chiến dịch tuần tra trong ADIZ”.
Chuyên gia hải quân Li Jie, sĩ quan PLA về hưu, cho rằng các nước thường chờ đến khi có đủ các thiết bị phát hiện cần thiết, năng lực chiến đấu và hạ tầng đầy đủ trước khi thông báo lập ADIZ.
Nhưng nếu có thời cơ, Bắc Kinh có thể thông báo sớm hơn, ông nhận định.
“Bắc Kinh từng tuyên bố lập ADIZ ở biển Hoa Đông mặc dù PLA không có khả năng phát hiện, theo dõi và trục xuất máy bay nước ngoài xâm nhập”, ông Li Jie lấy dẫn chứng.
Một nguồn tin quân sự giấu tên khác của Trung Quốc nói rằng Bắc Kinh hiểu rõ Biển Đông lớn hơn nhiều so với biển Hoa Đông nên cần nhiều nguồn lực hơn để tuần tra. Bắc Kinh ngần ngại tuyên bố ADIZ ở Biển Đông do nhiều lý do cần cân nhắc một số vấn đề kỹ thuật, chính trị và ngoại giao.
“Tuy nhiên, vấn đề thực tế nhất là PLA trước đây không có khả năng điều máy bay tiêm kích để trục xuất máy bay nước ngoài đi vào ADIZ mà Bắc Kinh dự tính lập ra ở Biển Đông – vùng biển có diện tích rộng lớn gấp nhiều lần biển Hoa Đông và chi phí phải trả để hỗ trợ ADIZ sẽ là rất lớn”, nguồn tin nói.
Vào năm 2010, chính quyền Trung Quốc đã nói với một phái đoàn Nhật Bản đến thăm Bắc Kinh rằng họ đang xem xét việc lập ADIZ ở biển Hoa Đông. Theo báo cáo hồi năm 2017 của CSIS, Trung Quốc nói rằng vấn đề này cần được thảo luận khi kế hoạch của họ có sự chồng lấn với khu vực phòng không của Nhật Bản.
Tokyo đã rất phẫn nộ trước thông tin này và đáp trả bằng cách thiết lập ADIZ bao trùm cả quần đảo Senkaku/Điếu Ngư mà hai nước có tranh chấp.
Căng thẳng tiếp tục leo thang sau khi Tokyo mua Senkaku từ một chủ sở hữu tư nhân vào tháng 9/2012, khiến Bắc Kinh phải đơn phương thông báo ADIZ vào tháng 11/2013.
ADIZ ở Biển Đông không có lợi cho chính Trung Quốc
“Trung Quốc tuyên bố lập ADIZ đầu tiên sớm hơn dự kiến vì họ muốn khẳng định chủ quyền với quần đảo Điếu Ngư/Senkaku”, ông Li nói. Nhưng động thái này đã vấp phải sự phản ứng dữ dội khi cả Nhật Bản và Mỹ đều lên án.
Trong khi quan hệ giữa Nhật Bản và Trung Quốc đã được cải thiện những năm gần đây thì căng thẳng giữa Bắc Kinh và Washington vẫn đang gia tăng đều đặn khi hai bên đụng độ trên nhiều mặt – từ thương mại, công nghệ đến các vấn đề về quân sự, tư tưởng…
Quan hệ Mỹ-Trung còn chịu nhiều áp lực hơn nữa kể từ khi đại dịch Covid-19 bùng phát trên toàn cầu với việc hai bên không ngừng đổ lỗi, phê phán lẫn nhau về cách xử lý dịch bệnh cũng như về nguồn gốc virus SARS-CoV-2.
Trung Quốc đã tìm cách xây dựng mối quan hệ chặt chẽ hơn với các nước láng giềng Đông Nam Á trong những năm gần đây, nhưng Drew Thompson, một nghiên cứu viên cao cấp của Trường Chính sách công Lee Kuan Yew, Đại học Quốc gia Singapore, cho rằng Trung Quốc sẽ chỉ gây bất lợi cho chính mình nếu công bố ADIZ ở Biển Đông.
Theo ông Thompson, tuyên bố như vậy sẽ làm tổn hại nghiêm trọng mối quan hệ của Trung Quốc với các nước Đông Nam Á bởi khi điều đó xảy ra, các nước sẽ bị đặt vào thế buộc phải lựa chọn, không phải là chọn bên giữa Mỹ hay Trung Quốc mà là sự lựa chọn giữa quan hệ kinh tế của họ với Bắc Kinh và chủ quyền quốc gia của chính họ.