Một cuốn sách mới xuất bản cho biết, không thể thuyết phục Mỹ sớm hơn, chiến dịch phản công tại một khu vực quan trọng ở miền nam Ukraine diễn ra muộn hơn một năm so với thời điểm vị tướng hàng đầu Ukraine muốn thực hiện điều đó.
Theo cuốn sách mới ra mắt hôm 9/1 "Our Enemies Will Vanish" (tạm dịch: Kẻ thù của chúng ta sẽ biến mất) của Yaroslav Trofimov - phóng viên phụ trách đối ngoại của tờ Wall Street Journal, Tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang Ukraine Valery Zaluzhny đã muốn thực hiện cuộc phản công mà một số nhà quan sát đánh giá đầy táo bạo và rủi ro vào năm 2022.
Đó là kế hoạch tấn công qua các khu vực của Zaporizhzhia và cắt đứt cầu cạn để cô lập lực lượng Nga ở Crimea.
Trong các cuộc thảo luận với các đối tác phương Tây về kế hoạch phản công vào năm 2022, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và ông Zaluzhny đều ủng hộ việc tấn công theo hướng Biển Azov qua khu vực Zaporizhzhia. Vào thời điểm đó, Nga chưa xây dựng các bãi mìn và công sự rộng lớn để có thể ngăn cản cuộc phản công của Ukraine như năm 2023.
Theo tác giả Trofimov, cách tiếp cận của Ukraine như vậy vẫn là một thách thức khó khăn và là một canh bạc. Cuộc tấn công không chỉ cần sâu mà còn phải đủ rộng để ngăn chặn quân Nga phản công và đe dọa hai bên sườn của lực lượng Ukraine đang tiến công.
Nhưng nếu thành công, nó có thể cho phép người Ukraine tận dụng động lực của họ sau trận chiến ở Kiev và những tổn thất của Nga ở những nơi khác, và như tác giả Trofimov viết: "tước đi phần thưởng lớn nhất của Moscow trong cuộc chiến".
Tướng Valery Zaluzhny - Tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang Ukraine (ngoài cùng bên phải) - đã muốn thực hiện một cuộc phản công đầy táo bạo vào năm 2022. Ảnh: Ukrinform
Không đòi hỏi nhiều
Theo cuốn sách nói trên, Ukraine không có yêu cầu quá đáng đối với Mỹ. Tướng Zaluzhny ước tính Ukraine chỉ cần thêm 90 khẩu pháo và một lượng đạn pháo đủ để tấn công.
Rất khó để đánh giá liệu điều đó có đủ hay Ukraine cũng cần các vũ khí như xe bọc thép chở quân và phương tiện chiến đấu, hoặc thậm chí cả xe tăng. Nhưng có khả năng là với lực lượng chiến đấu đủ lớn, Ukraine có thể đạt được điều gì đó tương tự như những gì họ đã làm ở Kharkiv vào tháng 9/2022, khi phòng tuyến của Nga sụp đổ và lực lượng Ukraine chiếm lại hàng nghìn km2 lãnh thổ ở phía đông bắc nước này.
Thời cơ dường như đã chín muồi cho một cuộc tấn công lớn ở Zaporizhzhia. Không giống như Kherson - một lựa chọn khác xa hơn về phía tây bị chia cắt bởi con sông dài nhất Ukraine, một cuộc phản công thành công ở Zaporizhzhia có khả năng cho phép quân Ukraine tiến xa hơn.
Nhưng khi kế hoạch diễn ra, Ukraine vẫn chưa thể hiện được sức mạnh tấn công nào và các quan chức Mỹ tỏ ra cảnh giác. Có những lo ngại rằng việc đưa quân từ Berdyansk, tới Melitopol và xuống Biển Azov có thể tạo ra những điểm yếu, đặc biệt là do không chắc chắn về việc liệu các lữ đoàn của Ukraine có thể phối hợp để tấn công hiệu quả hay không.
Từ quan điểm của Mỹ, tác giả Trofimov viết, "có thể xảy ra thất bại và hậu quả của nó có thể là thảm họa". Một động thái mạo hiểm như vậy sẽ dẫn đến một tổn thất chiến lược khiến Nga có thể chiếm lấy phần còn lại của Zaporizhzhia và sau đó là Dnipro.
Thay vì ủng hộ mục tiêu mà Ukraine mong muốn, Mỹ đã hối thúc Ukraine tập trung vào mục tiêu khác cho cuộc phản công ở miền nam: Kherson. Đó được coi là một lựa chọn ít mạo hiểm hơn.
Kherson là một thắng lợi đầu tiên quan trọng của Nga trong cuộc chiến, và là thành phố mà Ukraine sẽ tấn công thay vì Zaporizhzhia. Trong cuộc tấn công đó, việc Ukraine công kích các cây cầu đã phá vỡ các tuyến đường tiếp tế mà Nga cần cho lực lượng chiếm giữ Kherson, buộc quân Nga phải rút lui qua sông Dnipro.
Một quan chức cấp cao của Lầu Năm Góc tham gia vào các cuộc thảo luận với phía Ukraine nói với Trofimov rằng: "Lý do chúng tôi khuyến nghị họ làm như vậy với Kherson là vì họ không có nhân sự được đào tạo và trang thiết bị để tiến về phía nam. Chúng tôi nghĩ rằng nếu họ bị tấn công nhiều hơn là chủ động tấn công ở miền Nam, họ sẽ bị đánh bại."
Tướng Zaluzhny không đồng ý. Các trợ lý của ông nói với Trofimov rằng, vị tướng này lập luận rằng Ukraine "phải tấn công ở nơi chúng tôi nên tấn công chứ không phải nơi chúng tôi có thể." Nhưng do Mỹ kiểm soát phần lớn viện trợ quân sự cho Ukraine nên có rất ít tranh cãi. Kherson đã được chọn.
Binh sĩ Ukraine bắn pháo theo hướng Bakhmut khi cuộc chiến Nga - Ukraine tiếp tục diễn ra ở tỉnh Donetsk, Ukraine vào ngày 3/11/2023. Ảnh: Getty
Tháng 11/2022, Lầu Năm Góc gọi việc Ukraine giải phóng Kherson, sau một cuộc tấn công bất ngờ và sâu rộng về phía đông bắc khu vực Kharkiv, là một "thành tựu quan trọng và là minh chứng cho sự gan dạ, quyết tâm và kiên cường" của Ukraine. Vào thời điểm đó, đây là một thành tích ấn tượng và là dấu hiệu cho thấy việc Ukraine đẩy lùi lực lượng Nga trong cuộc chiến không phải là một sự may mắn.
Nhưng như Trofimov viết, ông Zaluzhny đã muốn một cuộc tấn công có rủi ro cao đi kèm "phần thưởng" cao vào năm 2022. Tuy nhiên, điều đó đã không thành hiện thực.
Ukraine cuối cùng đã phát động một cuộc phản công ở Zaporizhzhia, với hy vọng chia cắt Biển Azov vào mùa thu năm 2023, muộn hơn một năm so với kế hoạch của tướng Zaluzhny, vài tháng sau khi cuộc phản công thứ hai của Ukraine bắt đầu. Và lần này, Nga đã chuẩn bị kỹ càng hơn.
Nỗ lực với quy mô lớn của Ukraine nhằm chiếm lại lãnh thổ và gây tổn thất chiến lược cho người Nga có sự tham gia của các đơn vị được huấn luyện về chiến thuật của NATO, được trang bị xe bọc thép và xe tăng phương Tây. Nhưng cuộc phản công vấp phải những vấn đề lớn, đặc biệt là hệ thống phòng thủ được củng cố của Nga với địa lôi, chiến hào chống tăng và các chướng ngại vật chết người khác.
Khả năng phòng thủ của Nga là một trong nhiều lý do khiến cuộc phản công vào năm 2023 của Ukraine không đạt được mục tiêu đề ra. Các chuyên gia chiến tranh nổi tiếng đã đánh giá rằng nếu Ukraine phát động cuộc phản công sớm hơn thì những công sự này của Nga đã không mở rộng đến vậy.
Nói cách khác, Ukraine chờ đợi để phát động cuộc phản công đã giúp Nga có thời gian chuẩn bị cho những gì sắp xảy ra.
Một binh sĩ Ukraine chuẩn bị đạn pháo 155mm tại vị trí chiến đấu ở tỉnh Donetsk, Ukraine vào ngày 6/8/2023. Ảnh: Getty
Bỏ lỡ cơ hội
Theo cuốn sách "Kẻ thù của chúng ta sẽ biến mất", khi Ukraine cuối cùng cũng phát động cuộc tấn công vào Zaporizhzhia một năm sau khi các ông Zaluzhny và Zelensky muốn làm như vậy, cơ hội để có được thành quả đột phá là rất hạn chế.
Đối mặt với hệ thống phòng thủ kiên cố của lực lượng Nga, Ukraine không thế sử dụng một số chiến thuật kiểu NATO và thậm chí từ bỏ một số thiết giáp hạng nặng và nỗ lực để có được những bước tiến hạn chế với các nhóm nhỏ bộ binh được pháo binh yểm trợ.
Ukraine đã cố gắng chọc thủng Phòng tuyến Surovikin - một mạng lưới công sự phức tạp của Nga ở Zaporizhzhia. Kế hoạch dường như là phá vỡ tuyến phòng thủ ban đầu của Nga và mở rộng khu vực để cho phép thiết giáp phương Tây đột nhập vào lãnh thổ bị chiếm đóng, nhưng kế hoạch này đã không thành công.
Trong phần bình luận về kế hoạch phản công năm 2022 của Ukraine, cuốn sách của Trofimov có nhắc đến về một yếu tố của cuộc chiến đã bị chỉ trích rất nhiều: việc các đối tác phương Tây của Ukraine do dự trong việc cam kết thực hiện những kế hoạch táo bạo và cung cấp vũ khí mạnh mẽ đã phải trả cái giá rất đắt.
George Barros - chuyên gia về xung đột tại Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Mỹ - nói với Business Insider rằng: "Tôi đồng ý với những lời phê bình tổng thể rằng trong suốt cuộc chiến này, Washington đã quá bảo thủ trong việc tạo điều kiện cho người Ukraine thành công trên chiến trường."
"Washington đã đóng lại một số cơ hội mà các lực lượng Ukraine có thể đã khai thác nếu viện trợ của phương Tây đến kịp thời", Barros nói thêm.