Một lối vào hẹp dẫn vào Menga Dolmen, di tích đá thời tiền sử được xây dựng cách đây ít nhất 5.600 năm. (Ảnh: Cavan)
Được chôn sâu trong lòng đất trên đỉnh đồi cao khoảng 50m so với đồng bằng xung quanh, những khối đá này tạo thành một dolmen (ngôi mộ một buồng) dài khoảng 25 m và rộng 5m tại điểm rộng nhất. Khối đá đơn lớn nhất nặng khoảng 150 tấn, gần bằng một con cá voi xanh và nặng hơn gần năm lần so với khối đá lớn nhất của Stonehenge. Tổng cộng, các khối đá lớn này nặng khoảng 1.140 tấn.
Leonardo García Sanjuán, đồng tác giả của một nghiên cứu mới về di tích này và là giáo sư về tiền sử tại Đại học Seville của Tây Ban Nha, cho biết: “Trọng lượng của nó nặng hơn trọng lượng của hai chiếc máy bay Boeing 747 cộng lại, những chiếc máy bay bay xuyên lục địa chở đầy nhiên liệu và hành khách. Đó là một khối lượng đá khổng lồ và luôn là một điều bí ẩn và câu hỏi khoa học thú vị về cách mà người ta xây dựng nên nó dựa trên công nghệ mà con người có vào thời kỳ đồ đá mới”.
Mike Parker-Pearson, giáo sư về thời tiền sử Anh tại University College London, Vương quốc Anh, đã mô tả công trình này là "một trong những kỳ quan đá lớn vĩ đại nhất thế giới". Ông nói: "Tôi nhận thấy rằng các khối đá được đặt cẩn thận không có một khoảng trống”.
Làm thế nào để xây dựng một khối đá lớn như vậy?
Tổng cộng có 32 viên đá được chuyển đến địa điểm này từ một mỏ đá cách đó chưa đầy một dặm. (Ảnh: Miguel Ángel Blanco de la Rubia)
Dự án do José Antonio Lozano Rodríguez, nhà địa chất tại Trung tâm Hải dương học Quần đảo Canary, chỉ đạo, đã ghép nối các khối đá lại với nhau theo cách cắt, vận chuyển và đặt chúng bằng cách nghiên cứu địa hình và địa chất, thông tin từ các cuộc khai quật khảo cổ trước đây và các tài liệu dân tộc học và lịch sử về kỹ thuật xây dựng.
Những viên đá thẳng đứng tạo nên các bức tường của căn phòng không hoàn toàn thẳng đứng, chúng nghiêng vào trong theo một góc nhẹ khiến tòa nhà hẹp hơn ở mái và sàn nhà, tạo ra một căn phòng hình thang.
Nhóm nghiên cứu tính toán rằng, mỗi viên đá thẳng đứng nghiêng vào trong ở một góc gần như đồng đều là 84-85 độ. Các viên đá thẳng đứng tạo thành các bức tường cũng nghiêng sang một bên với nhau ở một góc nhất quán. Nghiên cứu cho biết kiến trúc sư và những người xây dựng hẳn đã sử dụng các công cụ như thước thủy và thước vuông đóng khung để đạt được sự nhất quán và chính xác như vậy.
García Sanjuán nói: “Độ chính xác của các góc là milimét. Họ đã tạo ra một kỳ quan. Những viên đá được đặt sao cho chúng hơi nghiêng và được điều chỉnh hoàn hảo với nhau. Mỗi khối phải khớp chính xác với các khối khác và mỗi khối phải hỗ trợ các khối khác. Tất cả các viên đá được khóa chặt vào nhau trên nền đá”.
Một đặc điểm độc đáo của di tích được tiết lộ rằng, những khối đá thẳng đứng ban đầu được nhúng, có thể là bằng cách sử dụng một vật đối trọng, vào các hốc móng sâu đến mức có tới một phần ba số khối đá nằm dưới lòng đất khi mới được dựng lên.
Sau khi hoàn thành các bức tường, những người xây dựng đặt năm viên đá lớn để tạo thành mái nhà. Sau đó, những người xây dựng di chuyển đến mức sàn mong muốn, dựng các trụ đá để hỗ trợ thêm.
García Sanjuán cho biết: “Sau khi các viên đá được thêm vào, nó giống như một chiếc hộp chắc chắn, với nền đá vẫn còn bên trong, sau đó họ đục bỏ hết đá, toàn bộ nền đá đó, để tạo thành khoang”.
Ông cho biết thêm, tòa nhà sau đó được phủ lên bởi một gò đất, có tác dụng cách nhiệt cho căn phòng khỏi thời tiết lạnh và ẩm ướt, đồng thời đóng vai trò như một "chiếc áo bó" để tăng thêm độ ổn định cho công trình.
Parker-Pearson cho biết những người sáng tạo ra nó muốn tạo ra một cấu trúc vững chắc có thể tồn tại mãi mãi. Ông nói: “Mặc dù các tác giả của bài báo về Menga cho rằng, đây có thể là giải pháp chống lại thiệt hại do động đất, nhưng tôi nghĩ có một lý do quan trọng hơn khiến các di tích bằng đá như Menga, Stonehenge và nhiều di tích khác được xây dựng kiên cố như vậy, đó là nỗ lực hướng đến sự trường tồn”.
Ông nói thêm: “Tôi nghĩ rằng mối liên hệ giữa đá và sự vĩnh cửu là đặc điểm chung của tất cả các mộ đá lớn thời tiền sử (và các ngôi mộ khác) ở Tây Âu. Trong phần lớn các trường hợp, đây là những ngôi mộ đá dành cho người chết, nơi chôn cất vĩnh viễn tổ tiên, những người cũng được coi là bất tử”.
Vận chuyển đá bằng cách nào?
Nghiên cứu đã xác định nguồn gốc của những viên đá được sử dụng để xây dựng di tích này: một mỏ đá cách đó 850m, cao hơn khoảng 50 m so với vị trí của Menga - địa hình thuận lợi cho phép vận chuyển những viên đá khổng lồ xuống một con dốc thoai thoải.
Nghiên cứu này cho thấy những người xây dựng có thể đã thiết kế một đường ray hoặc đường bộ để giảm thiểu ma sát của đá tương đối mềm với mặt đất bằng cách chôn các cọc gỗ hoặc ván gỗ cách nhau gần vào lòng đất và vận chuyển đá bằng những chiếc xe trượt gỗ lớn được điều khiển bằng những sợi dây thừng lớn.
Dolmen cũng được xây dựng theo một đường đi xuống tương tự từ phía sau phòng đến lối vào, cho phép các khối đá di chuyển dọc theo cùng một trục trong quá trình xây dựng.
Parker-Pearson cho biết: “Với những tảng đá lớn như vậy, họ không thể mắc sai lầm khi đưa chúng vào đúng vị trí ngay cả khi chỉ một tảng đá lệch ra vài cm, sẽ rất khó để sửa chữa khi một tảng đá thẳng đứng đã được đặt vào rãnh xây dựng.”
Nghiên cứu mới mô tả Menga Dolmen là một ví dụ độc nhất vô nhị về "thiên tài sáng tạo" và "khoa học sơ khai" trong xã hội thời đồ đá mới.
García Sanjuán nhận định, những người xây dựng nên nó rất hiểu biết về vật lý, ma sát, góc độ. Họ hiểu biết về địa chất, đặc tính của đá và hình học. Ông nói: “Nếu bất kỳ kỹ sư nào ngày nay cố gắng xây dựng Menga bằng nguồn tài nguyên đã có từ 6.000 năm trước, tôi không nghĩ họ có thể làm được”.
