TS. BS Trương Hồng Sơn - Viện trưởng Viện Y học Ứng dụng Việt Nam
1. Thực phẩm bẩn là gì?
Thực phẩm bẩn là tên gọi chung chỉ những thực phẩm chứa các chất gây hại cho sức khỏe người dùng. Các chất này thường là những chất hóa học và thuốc kháng sinh vượt quá mức an toàn mà Bộ Y tế cho phép trong quá trình nuôi trồng.
Ngoài ra, thực phẩm bẩn còn có thể chứa những hợp chất gây hại từ việc xâm nhập và phát triển của vi khuẩn, nấm mốc, thậm chí là virus trong quá trình sơ chế, chế biến và bảo quản thực phẩm không đúng cách.
2. Tác hại của thực phẩm bẩn
Thực phẩm không đảm bảo an toàn vệ sinh sẽ dễ bị ô nhiễm bởi các tác nhân lý, hóa, sinh học, nếu được tiêu thụ sẽ gây hại cho cơ thể. Tác động tức thời có thể gây ra ngộ độc thực phẩm từ nhẹ cho đến nặng như đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy..
Tuy nhiên nguy hiểm hơn là sự tích lũy lâu dài của các độc tố trong thực phẩm bẩn gây ra những hậu quả mạn tính mà không có biểu hiện ngay ra bên ngoài, nguy hiểm nhất có thể kể đến là ung thư.
Hiện nay, thực phẩm bẩn là một trong những "thủ phạm" được cho là liên quan đến tỷ lệ người bị ung thư ngày càng tăng cao đặc biệt là ở các nước đang phát triển. Ung thư đại trực tràng là loại ung thư có mối liên quan tới thực phẩm bẩn.
Ung thư đại trực tràng xếp hàng thứ 5 sau ung thư phổi, dạ dày, gan, ung thư vú. Bởi, trực tràng nằm vị trí sát hậu môn, cách hậu môn khoảng 15 phân, là chỗ chứa phân trước khi cơ thể đưa ra ngoài, chứa nhiều siêu vi trùng, nấm nên dễ gây viêm nhiễm. Khi viêm nhiễm mạn tính sẽ dễ dẫn tới ung thư.
3. Nguyên nhân dẫn đến thực phẩm bẩn
Ngày nay, thực phẩm bẩn xuất hiện rất nhiều, người tiêu dùng gặp khó khăn trong vấn đề nhận biết, khó phân biệt đâu là thực phẩm bẩn đâu là thực phẩm sạch, an toàn. Dưới đây là một số nguyên nhân dẫn đến thực phẩm bẩn như:
Tác nhân sinh học: Bao gồm các loại vi khuẩn, virus, ký sinh trùng trong thực phẩm.
Thực phẩm đã sơ chế nhưng không hợp vệ sinh hoặc thực phẩm được chế biến nhưng không được bảo quản đúng cách để côn trùng (ruồi, nhặng...) đậu lên sẽ truyền các vi sinh vật gây bệnh cho con người nếu như ăn phải.
Tác nhân hóa học: Hầu hết nguyên nhân gây ra ung thư có liên quan đến thực phẩm đều đến từ nhóm tác nhân này.
Thực phẩm chế biến, bảo quản không hợp vệ sinh bị mọc nấm mốc, gây ngộ độc cho người ăn
Dưới đây là một số tác nhân trong thực phẩm bẩn gây nguy cơ mắc ung thư:
- Lạm dụng thuốc, hóa chất trong quá trình chăn nuôi, chế biến thực phẩm: Trong quá trình trồng trọt, thực phẩm có thể bị tồn dư các loại kháng sinh và hóa chất từ việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật, hóa chất trong phân bón hoặc trong thức ăn công nghiệp (đối với chăn nuôi) vượt quá tiêu chuẩn của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cho phép.
- Hàm lượng chất tăng trọng, chất tạo nạc trong thịt lợn, các chất kích thích. khiến nhiều người mắc ung thư. Một trong những nguyên nhân dẫn tới tình trạng ung thư ngày càng tăng là do thực phẩm bẩn chứa những hợp chất gây hại từ việc dùng thuốc chống ôi thiu (được sử dụng cho các loại thịt), thuốc trừ sâu (diệt cỏ), thuốc nhuộm màu trong quá trình bảo quản, sơ chế thực phẩm; Sử dụng tràn lan hóa chất công nghiệp độc hại để ngâm cá khô, mực khô như hydrogen peroxide interox ST50.
Do cần thu hoạch sớm và đưa thực phẩm ra ngoài thị trường tiêu thụ, người nuôi trồng có thể lạm dụng các chất kích thích khiến cho cây trồng phát triển nhanh, mau chín và màu sắc đẹp hơn
- Sử dụng chất kích thích trong trồng trọt, chăn nuôi: do cần thu hoạch sớm và đưa thực phẩm ra ngoài thị trường tiêu thụ, người nuôi trồng có thể lạm dụng các chất kích thích khiến cho cây trồng phát triển nhanh, mau chín và màu sắc đẹp hơn, hoặc tăng trọng lượng của vật nuôi vì lợi ích kinh tế.
- Người trồng trọt, chăn nuôi có thể tìm mua dễ dàng những hóa chất này trên thị trường và sử dụng sai cách hoặc quá liều lượng quy định, khiến chất độc tích lũy trong thực phẩm gây độc khi con người ăn phải.
- Việc sử dụng các chất phụ gia trong sản xuất trở nên phổ biến. Các loại phẩm màu, đường hóa học đang bị lạm dụng trong pha chế nước giải khát, sản xuất bánh kẹo, chế biến thức ăn sẵn như thịt quay, giò chả, ô mai...
- Phần lớn, thịt chế biến sẵn được xử lý bằng nitrat giúp giữ màu hồng của thịt và hương vị thơm ngon. Tuy nhiên, nitrat có nguy cơ gây ung thư. Theo nghiên cứu, tỷ lệ người ở các nước châu Âu có thói quen ăn nhiều đồ muối, người dân Trung Quốc có thói quen ăn xì dầu là những nơi có số người mắc ung thư đại trực tràng cao.
Bên cạnh đó, nhiều loại thịt bán trên thị trường không qua kiểm duyệt thú y, không đảm bảo tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Tình hình sản xuất thức ăn, đồ uống giả, không đảm bảo chất lượng và không theo đúng thành phần nguyên liệu cũng như quy trình công nghệ đã đăng ký với cơ quan quản lý nhà nước đe dọa sức khỏe người sử dụng.
Do thói quen ăn uống, chế biến thực phẩm sai cách
- Ung thư trực tràng cũng do thói quen ăn uống, sử dụng triền miên, dài ngày thực phẩm lên men, thực phẩm muối, thực phẩm chế biến sẵn tồn dư nhiều chất bảo quản như: thịt muối, dưa muối, cà, cá muối, thịt hun khói, xúc xích, xì dầu…
- Thói quen cho đồ ăn vào hộp nhựa để quay trong lò vi sóng là thói quen không tốt cần từ bỏ. Nhựa khi cho vào nhiệt độ cao sẽ giải phóng ra chất độc nhiễm vào thức ăn. Phthalates là chất hóa học làm cho nhựa dẻo và bền hơn nhưng lại là chất gây rối loạn nội tiết gây rối loạn hoạt động của hormone và có thể gây ung thư. Do thói quen chế biến thức ăn trong nhiệt độ quá cao và cháy xém như lò nướng, chảo chiên...
- Khi các loại thịt như thịt gà, thịt lợn, thịt bò hoặc cá, đặc biệt là các loại thịt đỏ được nấu chín hoặc chiên ở nhiệt độ cao sẽ tạo thành các hợp chất được gọi là amin dị vòng, (HCAs), cũng như hydrocacbon thơm đa vòng (PAHs). Những hợp chất này có thể thúc đẩy những thay đổi DNA có thể làm tăng nguy cơ ung thư trực tràng.