1. Trận đấu giữa Anh và Thụy Sĩ còn khoảng 10 phút, Paul Gascoigne trèo qua chỗ bạn để ngồi. Các fan tận dụng ngay cơ hội để xin chụp ảnh và chữ ký tới tấp. Hai mươi năm sau khi lần cuối cùng khoác lên mình màu áo đội tuyển Anh, Gascoigne vẫn để lại một khoảng trống quá lớn. Bởi vì suốt hai thập kỷ qua, không một tiền vệ nào của Anh quốc sáng tạo được như anh, và tạo ra cảm hứng được một nửa anh.

"Tam sư" đã chơi không tồi ở hai trận đấu đầu tiên tại UEFA Nations League. Họ ghi những bàn đẹp mắt và phòng ngự rất tốt (nếu bạn nghĩ Anh chơi tồi vì đã để Tây Ban Nha chọc thủng lưới hai lần, vậy Croatia ắt phải tồi… gấp ba khi thua đến 6 bàn không gỡ). Vấn đề là: họ vẫn thiếu một nguồn cảm hứng ở giữa sân, một cầu thủ có thể mở ra cơ hội ghi bàn chỉ với một đường chuyền hay thậm chí là một pha xoay người.

Người ta đã bàn về việc này ở World Cup 2018 rồi. Trên đất Nga, Anh là đội bóng chơi cố định hay nhất, với dàn cầu thủ đứng theo hàng dọc để nhận những quả rót bóng, với biệt danh "đoàn tàu tình yêu" nổi tiếng. Nhưng chơi bóng chết xuất sắc cũng đồng nghĩa với việc họ chơi bóng "sống" quá dở. Jesse Lingard và Dele Alli nhiệt tình có thừa, nhưng vẫn "công nhân" lấn át "nghệ sĩ".

Ở đội tuyển Anh, chất "công nhân" đang lấn át tính nghệ sỹ.

Trước Tây Ban Nha, nhìn hàng tiền vệ của Anh thật thảm thương bên cạnh những kỹ thuật gia bên Tây Ban Nha. Đến trận gặp Thụy Sĩ, người sống động nhất trên sân chính là Xherdan Shaqiri, cầu thủ đang dự bị ở Liverpool.

Khi Paul Gascoigne chuẩn bị chơi trận chuyên nghiệp đầu tiên của mình trong màu áo Newcastle United, trận gặp Queens Park Rangers vào năm 1985, HLV Jack Charlton nói trước khi tung ông vào sân: "Gazza này, cứ đá như cậu muốn, tận hưởng giây phút này đi".

Jack Charlton nhìn thấy rõ tài năng của cậu học trò, và ông cũng nhìn thấy rất rõ: chỉ khi nào được tự do, Gazza mới thể hiện hết phẩm chất của mình. Chưa đến 20 tuổi, Gazza đã lừng danh cả nước. Trong một bức ảnh rất nổi tiếng sau này, "Thánh chơi xấu" Vinnie Jones của Wimbledon đã túm vào "chỗ ấy" của Gazza, có lẽ để truyền thông điệp buộc cậu đàn em phải "trật tự".

Cũng trong trận ấy, Gazza đã… xâu kim Jones trước khi ghi bàn. Ghi bàn xong, anh nở nụ cười ranh mãnh với người đàn anh tiểu xảo. Sau này, Vinnie Jones chuyển sang đóng phim, và anh nói mình luôn ngưỡng mộ Gazza trên sân cỏ.

2. Đội tuyển Anh, hay nói rộng ra là bóng đá Anh, vẫn đang tìm một cầu thủ như Gazza. Hai mươi năm đã trôi qua kể từ lúc Gazza khoác áo "Tam sư" lần cuối, sự sáng tạo vẫn là một điều gì đó xa xỉ. Họ có quá nhiều tiền vệ trung tâm ở đẳng cấp thế giới như Steven Gerrard, Frank Lampard, Paul Scholes, Michael Carrick, nhưng một "số 10" thực thụ thì đỏ mắt tìm không ra.

Họ cần một người có thể cầm bóng giữa vòng vây, có thể thoát truy cản chỉ với một động tác, có thể đưa quả bóng đến những chỗ không ai nhìn ra. Đá với Tây Ban Nha, họ thèm một Thiago Alcântara, đá với Croatia, họ thèm một Luka Modric.

Thiago hay Modric là những người có thể tận hưởng trận đấu, ngay cả khi nó đang cực kỳ căng thẳng. Họ chơi bóng, chứ không đá bóng. Còn các học trò của Gareth Southgate hiện nay vẫn "thanh niên nghiêm túc" quá. Đến cả Harry Kane, sống động bao nhiêu ở Tottenham khi lên tuyển cũng không tránh khỏi cảm giác đang gồng.

Chris Waddle, một đồng đội cũ của Gascoigne, cho biết các học viện ở Anh quốc tuy đang hoạt động chính quy, chuyên nghiệp nhưng họ chú trọng quá nhiều vào kỹ năng, mà vô tình bỏ qua bản năng của các cầu thủ. Họ không tạo cho cầu thủ dũng khí được là chính mình, được chơi với sự tự do.

Khi được hỏi về người đồng đội cũ ở tuyển Anh ngày trước, Southgate nói: "Anh ấy có niềm tin vào bản thân. Khi một cầu thủ có được sự tự tin ấy, họ có thể chơi tốt dưới áp lực, nhận bóng và qua người. Vào thời đỉnh cao của mình, Gazza là tiền vệ hàng đầu, ở bất kỳ nơi nào anh ấy đi qua".

Một câu hỏi nữa, liệu Gazza có cơ hội được đá chính ở Premier League nếu như anh ta sinh ra ở thời hiện đại, Southgate suy nghĩ rồi trả lời: "Với tài năng như anh ấy thì tôi nghĩ là có".

Nước Anh đã cải thiện rất nhiều thứ. Nhưng cuộc cách mạng của họ vẫn đang cần thêm một Gazza. Từ đây đến EURO 2020, nhiệm vụ chính của Southgate có khi là phải xới tung nước Anh lên để tìm một Gazza mới.