Câu chuyện về phương pháp dạy học "vuông tròn" vẫn chưa có hồi kết và càng ngày càng nóng trên mạng xã hội. Người ta đua nhau share những bài hát chế, những lời châm biếm trong khi chưa hiểu rõ được bản chất của vấn đề.
Những tấm hình chế lan truyền trên mạng xã hội
Bộ sách Tiếng Việt lớp 1 Công nghệ giáo dục của GS Hồ Ngọc Đại khi đem thử nghiệm dạy ở các trường Tiểu học tiếp tục vấp phải những bình luận trái nhiều, thậm chí nhiều ý kiến phản đối từ phía phụ huynh, cha mẹ học sinh.
Sự việc bắt nguồn từ clip quay lại cảnh 1 cô giáo hướng dẫn học sinh học câu thơ "Tháp mười đẹp nhất bông sen/Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ" bằng phương pháp nhìn vào dấu chấm, ô vuông để đọc thuộc lòng.
1 trang sách dạy phương pháp "vuông tròn" cho học sinh tiểu học ngày nay
Về bản chất vấn đề, cư dân mạng đang cố tình hiểu sai. Phương pháp sử dụng ô vuông này là để giúp các em học sinh hiểu về "tiếng" (hay âm tiết) trước khi nhận mặt chữ. Bởi vì về mặt bản chất, tiếng hay âm thanh chúng ta phát ra là thứ có trước, chữ viết chỉ là các ký hiệu được quy ước dành cho tiếng mà thôi.
Trước khi nhận mặt chữ, các em học sinh cần hiểu rằng ngôn ngữ là cấu tạo từ các "tiếng", và các ô vuông là để hỗ trợ cho sự tưởng tượng đó được tốt hơn, tránh gây nhầm lẫn.
Các ô vuông này chỉ được dạy trong một vài buổi đầu để học sinh làm quen với khái niệm "tiếng". Còn sau đó sẽ được áp dụng vào bảng chữ Quốc ngữ như bình thường, để hỗ trợ cho cách đánh vần của học sinh.
Sách Tiếng Việt lớp 1 của Trung tâm thực nghiệm giáo dục phổ thông năm 1987. (Ảnh: Facebook)
Không chỉ được áp dụng trên thế giới, phương pháp này cũng đã được dạy cho thế hệ 9x cách đây hơn 20 năm
Nguyễn Siêu, chàng trai từng gây sốt trên mạng xã hội với phát biểu về việc cuồng hoa hậu của người Việt vào năm 2015; tốt nghiệp bằng Cử nhân Điện ảnh và Truyền thông tại đại học Vassar, New York (top 12 nước Mỹ) loại xuất sắc (GPA: 3.9/4.0), 1 người từng học phương pháp này của giáo sư Hồ Ngọc Đại cho biết:
"Ngày xưa, mình học cấp 1 tại trường Tiểu học Thực Nghiệm, thuộc trung tâm Công nghệ giáo dục của chính thầy Đại. Bộ sách Tiếng Việt mình được học trong suốt 5 năm từ 2001 tới 2005 chính là bộ sách này, bộ sách dạy học sinh đọc các khối tròn vuông mà mọi người đang chỉ trích kịch liệt mấy ngày hôm nay.
Thời ấy, trường mình là nơi duy nhất dạy học theo chương trình Công nghệ giáo dục, trong khi bạn bè cùng lứa ở tất cả các trường tiểu học khác đều học theo sách giáo khoa đại trà của Bộ GD&ĐT."
Siêu hiện đang làm việc tại Paramount Network dưới vị trí Junior Associate Producer-Editor sau khi trải qua một thời gian thực tập tại các công ty: Walt Disney, MTV, Blumhouse
Năm 2005, trường tiểu học Thực Nghiệm được yêu cầu ngừng dạy theo chương trình Công nghệ giáo dục và bắt đầu sử dụng bộ sách đại trà của Bộ GD&ĐT. Khoá 2001 – 2005 của Siêu là lứa học sinh Thực Nghiệm cuối cùng được học tập trọn vẹn 5 năm với chương trình của thầy Đại.
Siêu cho biết, lý do dân mạng "ném đá" nhiệt tình phương pháp này vì ngoài số ít những người đã học ở trường tiểu học Thực Nghiệm trước năm 2005, không một ai khác biết tới chương trình dạy học này.
"Thứ nhất, đây là một chương trình dạy tư duy ngôn ngữ cực kỳ tốt, và thứ hai, nhờ chương trình Tiếng Việt theo phương pháp Công nghệ giáo dục của thầy Hồ Ngọc Đại mà mình có được khả năng ngôn ngữ của ngày hôm nay" - Siêu khẳng định.
Điều thứ nhất mà Siêu được dạy trong lớp tiếng Việt đầu tiên của cả cuộc đời chính là ngôn ngữ bao gồm hai thành phần cơ bản: chữ viết và tiếng nói.
Bộ sách tiếng Việt của GS Hồ Ngọc Đại không bắt đầu từ chữ viết A, B, C, mà bắt đầu bằng tiếng nói, vì tiếng nói là thể dạng ngôn ngữ đầu tiên mà con người sử dụng: đứa trẻ ngay sau khi sinh ra đã biết khóc, khi lớn lên một chút thì biết bập bẹ gọi mẹ, gọi bà, còn lên ba, lên bốn thì mới bắt đầu học viết chữ. Âm thanh vì thế đi trước con chữ.
Chương trình Tiếng Việt của GS Hồ Ngọc Đại cũng bắt đầu từ thành phần cơ bản của tiếng Việt: ÂM. Học sinh được học về âm thanh đầu tiên. Một “tiếng” phát ra là một âm thanh, dù “tiếng” ấy có nghĩa hay không.
“Tiếng” chính là đơn vị cơ bản, đơn vị nhỏ nhất của ngôn ngữ. Ví dụ: “dâm bụt” là một TỪ, tức là một đơn vị ngôn ngữ có nghĩa, nhưng nó gồm hai TIẾNG, tức là hai đơn vị âm thanh, là “dâm” và “bụt.”
Đứng một mình, “dâm” và “bụt” là hai tiếng có thể có nghĩa hoặc không có nghĩa, nhưng ở những tuần học đầu tiên của chương trình Công nghệ giáo dục, học sinh chưa học về NGHĨA, mà đơn thuần chỉ học về ÂM.
Chúng chỉ cần rằng hiểu “dâm bụt” có 2 tiếng, tức là hai lần miệng chúng mở ra, thanh quản rung để phát ra một âm thanh nào đó. Mỗi hình vuông, hình tròn trong bộ sách của thầy Đại là đại diện cho một ÂM, một tiếng.
Một câu thơ 6 chữ sẽ có 6 hình vuông; một câu thơ 8 chữ sẽ có 8 hình vuông. Cư như vậy, học sinh sẽ nắm được khái niệm về “tiếng,” về “âm,” để phân tách rõ ràng rằng một câu thơ có 6 chữ thì miệng chúng phải phát âm ra đầy đủ 6 “tiếng,” không sót “tiếng” nào.
Cách sử dụng hình khối thay cho chữ viết là để học sinh QUÊN ĐI nghĩa của từ, vì đó KHÔNG phải là trọng tâm của những tuần đầu đi học. Chúng cần tập trung 100% vào âm. Một khi nắm vững khái niệm về âm thanh, tới những tuần kế tiếp, học sinh mới bắt đầu học về từ, về nghĩa, về chữ viết.
Cách sử dụng hình khối thay cho chữ viết là để học sinh QUÊN ĐI nghĩa của từ, vì đó KHÔNG phải là trọng tâm của những tuần đầu đi học.
Bạn Giang Thuỷ Trúc, sinh năm 1990, hiện đang du học tại Nhật Bản, người từng học Cấp 1, 2 trường Thực Nghiệm Giáo dục phổ thông Tây Ninh cũng đã được dạy phương pháp này từ những ngày đầu tiên đến trương.
Thủy Trúc cho biết: "Trường mình học là trường Thực Nghiệm, tức là học chương trình Thực Nghiệm ngay từ đầu - cách đây khoảng hơn 20 năm. Tới năm 2005, mình tốt nghiệp lớp 9 và không còn học chương trình này nữa vì lúc đó Bộ GD&ĐT cải cách sách giáo khoa lần đầu, thống nhất 1 chương trình cho cả nước.
Theo mình nhớ thì tụi mình học rất vui, không ai áp lực gì. Thỉnh thoảng gặp bạn bè ở ngoài thì có chút ngạc nhiên vì cái mình biết mà tụi nó không biết thôi, còn cái tụi nó mới học thì mình học lâu rồi."
Thủy Trúc là 1 trong những người may mắn được học phương pháp này cách đây hơn 20 năm
Chương trình của giáo sư Hồ Ngọc Đại đã giúp thế hệ ngày xưa phát triển tư duy ngôn ngữ cực tốt
Theo những người đã được dạy chương trình này từ bé, thì nó chú trọng dạy học sinh cách TƯ DUY NGÔN NGỮ, bên cạnh việc chỉ biết đọc và viết.
Nguyễn Siêu chia sẻ rằng: "Chính nhờ cách học tiếng Việt này mà cho tới tận bây giờ, khi làm biết cứ việc gì, đi bất cứ đâu, nhìn bất cứ vật nào, não mình ngay lập tức phân tích cái gì thuộc về thế giới “thật,” cái gì thuộc về những thứ mang tính chất đại diện, dùng để gọi, để ví, để miêu tả, để “thay thế,” bao gồm “ngôn ngữ” và “hình ảnh".
Con mèo là vật thật, bức tranh con mèo là một vật thay thế, hai tiếng “con mèo” cũng là vật thay thế, hai tiếng “a cat” trong tiếng Anh cũng là một vậy thay thế khác.
Chính cách dạy học này đã rèn luyện cho mình có được một tư duy ngôn ngữ rất rõ ràng: Khi mình miêu tả một cái gì, mình sẽ phải đi tìm từ ngữ chuẩn xác nhất để diễn đạt ý mà mình đang có trong đầu. Khi mình viết trong tiếng Anh, mình cũng phải tư duy sao cho ra cái từ “đắt” nhất có thể để đại diện cho cái “vật thật” mà mình đang muốn miêu tả."
Nguyễn Khắc Hiếu, du học sinh Việt đang học tập và sinh sống ở Úc cho rằng: "Thời đó học phương pháp này thấy bình thường lắm. Bây giờ mình viết đúng chính tả, phát âm tiếng Việt không mắc lỗi, có nghĩa là phương pháp đó thành công rồi."
Thời của Thủy Trúc học, nhiều phụ huynh cũng ý kiến là chương trình nặng học không nổi nhưng bản thân học sinh rất hứng thú, không cảm thấy vấn đề gì hết. Nó giúp phát triển tư duy rất tốt, những bé mới vào học chữ lớp 1 sẽ dễ tiếp cận hơn.
Ngôn ngữ không chỉ là biết cách nói một từ, đọc một tiếng. Ngôn ngữ cốt lõi nằm ở sự tư duy. Tư duy ngôn ngữ tốt thì cách nhìn cuộc sống, cách giải quyết vấn đề, cách làm việc sẽ tốt. Công việc hiện nay của Siêu là sản xuất và dựng video quảng bá cho kênh Paramount tại Mỹ.
Tư duy ngôn ngữ được học tập, bồi đắp và gọt sắc nhờ chương trình Tiếng Việt của thầy Hồ Ngọc Đại vẫn đóng một vai trò rất quan trọng trong cách làm nghệ thuật và làm việc ngày qua ngày của cậu bạn này.
Ví dụ, để truyền tải một thông điệp nào đó qua một video ngắn, khi nào thì ta cần dùng hình ảnh làm “vật thay thế,” khi nào cần dùng lời thuyết minh đằng sau làm “vật thay thế”? Cách đọc thơ bằng hình vuông, hình tròn trong chương trình Tiếng Việt cũng trang bị cho mình một tư duy tốt về NHỊP.
Mỗi tiếng phát ra tạo ra một nhịp; 8 hình vuông là 8 nhịp khác nhau. Nhịp điệu là cốt lõi của nghệ thuật: phải kể chuyện theo nhịp nhanh hay chậm để hấp dẫn, phải dựng video, dựng phim thế nào để khán giả không cảm giác là sản phẩm này nhanh tới mức khó hiểu hoặc quá lề mề, lê thê.
Mỗi khi viết hay dựng video, Siêu đều “cảm” nhịp và nhớ lại những cái gõ thước vào từng ô vuông, khối tròn của cô giáo năm lớp 1 ở trường Thực Nghiệm. Siêu nói rằng cậu thật sự rất biết ơn chương trình Công nghệ giáo dục của thầy Đại đã giúp mình xây dựng được khả năng ngôn ngữ của ngày hôm nay.
"Mình từng nhớ khi vào cấp 2, không học ở Thực Nghiệm nữa, chuyển sang trường khác và phải học theo chương trình đại trà của Bộ Giáo dục, mình không thấy có gì khó khăn cả.
Chương trình Công nghệ giáo dục đã dạy mình Truyện Kiều và phép tu từ ẩn dụ từ năm lớp 4, cho mình học một kho tàng văn học Nga và Đông Âu từ năm lớp 5, nên khi chuyển sang chương trình đại trà ở năm lớp 6, mình thấy mọi thứ cũng bình thường.
Chính vì được tiếp xúc với Truyện Kiều, với văn học cổ điển thế giới từ rất sớm mà mình đem lòng yêu Tiếng Việt và ngôn ngữ một cách rất sâu nặng.
Nếu có môn học nào mình tự hào là mình học giỏi nhất suốt những năm phổ thông, thì mình có thể khẳng định đó là môn Ngữ văn. Bài luận trong bộ hồ sơ đã đưa mình vào 7 trường Đại học Mỹ mùa xuân năm 2013 cũng viết về sự giàu đẹp của tiếng Việt.
Mình thường xuyên viết trên Facebook và cũng mới xuất bản một cuốn sách, và cho dù độc giả có bất đồng với những quan điểm của mình đi chăng nữa, mình nghĩ mọi người cũng có thể công nhận cách sử dụng ngôn ngữ của mình khá chính xác và trơn tru.
Kể ra tất cả những điều trên đây không phải để khoe khoang, mà chỉ để chứng minh cho các bậc phụ huynh thấy là họ không cần lo lắng. Con cái họ có học đánh vần bằng hình vuông, hình tròn thì cũng không sao đâu. Nó sẽ ổn thôi, có khi còn giỏi nữa" - Siêu tâm sự.
Cuối cùng, điều mà thế hệ những người từng được dạy phương pháp của giáo sư Hồ Ngọc Đại muốn nhắn rủ rằng, trước khi share bất cứ thứ gì lên mạng xã hội, mọi người đừng nên vội vàng quá, hãy tìm hiểu thật kỹ vấn đề vì nếu mọi chuyện đi quá xa sẽ để lại hậu quả khôn lường. Họ cũng muốn cảm ơn giáo sư Hồ Ngọc Đại và những người đã phát minh, giảng dạy phương pháp này.