"Thế chân vạc" hình thành khi xung đột tại Yemen lâm vào thế bế tắc quân sự
Từ 5 tới 7/4, Bộ trưởng Ngoại giao Nga Vladimir Lavrov đã có chuyến thăm Ai Cập và Jordan. Ông Lavrov đã đề cập đến cuộc chiến ở Yemen và quá trình hòa giải với các đồng nghiệp Ai Cập.
Trong một cuộc họp báo với Bộ trưởng Ngoại giao Ai Cập Sameh Shoukry, Lavrov nhắc lại sự ủng hộ của Nga đối với thỏa thuận Stockholm về Yemen.
"Nói chung, lệnh ngừng bắn vẫn tiếp diễn, mặc dù nó đã bị phá vỡ nhiều lần. Các bên cáo buộc lẫn nhau cố gây ra bạo lực.
Các bên tham chiến cũng đã thất bại trong việc đưa các lực lượng quân sự ra khỏi khu vực Hodeidah.
Như với bất kỳ cuộc xung đột nào đã diễn ra, cách duy nhất để đạt được hòa bình là chính người Yemen phải tìm một thỏa thuận.
Bất kỳ thế lực bên ngoài nào có ảnh hưởng đến các nhóm địa phương nên khuyến khích họ đàm phán thay vì kích động bạo lực.".
Mặc dù Syria và Libya xếp hạng cao hơn trong danh mục ưu tiên chính sách đối ngoại của Nga so với cuộc xung đột ở Yemen. Moscow gần đây đã thể hiện sự sẵn sàng gia tăng cường độ để giúp các bên trong cuộc xung đột tìm ra giải pháp chấm dứt chiến tranh.
Đồng thời, với lịch sử quan hệ lâu dài của Nga với Yemen, Moscow cũng đang theo đuổi lợi ích riêng của mình ở nước này. Vì lý do này, Moscow duy trì liên lạc hiện có với các bên tham chiến và đã nỗ lực thiết lập các cuộc đàm phán mới.
Thế chân vạc ở Yemen: Xanh (Houthi), Đỏ (Hadi), Vàng (STC).
Gần đây, Aidarus al-Zoubaidi, Chủ tịch của Hội đồng chuyển tiếp phía Nam (STC) và Said bin Breik, người đứng đầu Quốc hội Nam Yemen, đã tới Moscow theo lời mời của Bộ Ngoại giao Nga.
STC được thành lập tại Aden vào tháng 5/2017 dưới sự bảo trợ của UAE. Mục tiêu chiến lược của nó là tái thành lập một quốc gia độc lập Nam Yemen theo biên giới trước năm 1990 của Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Yemen.
STC dựa vào cái gọi là Liên minh các nhóm chiến binh kháng chiến miền Nam, được UAE huấn luyện và trang bị.
Đáng chú ý là thời gian chuyến thăm của Zoubaidi tới Moscow trùng với chuyến thăm của Đại sứ Nga tại Yemen, Vladimir Dedushkin tới Aden, một thành phố trung tâm ở Nam Yemen nơi Lãnh sự quán Nga dự kiến sẽ được mở lại trong thời gian ngắn sắp tới.
Lãnh sự quán có thể sẽ là đại diện trực tiếp của Nga đối với các tổ chức ly khai Nam Yemen, đặc biệt là STC, lực lượng kiểm soát phần lớn Aden và nhiều khu vực phía Nam đất nước.
Các liên hệ lịch sử giữa Liên Xô với Nam Yemen, đã đóng một vai trò quan trọng trong cuộc đối thoại với STC.
Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Yemen tồn tại từ 1967 đến 1990, trước khi nó sáp nhập với Cộng hòa Ả Rập Yemen. Quốc gia này đã trở thành quốc gia xã hội chủ nghĩa đầu tiên trong thế giới Ả Rập.
Một số quan chức cấp cao STC và các lực lượng vũ trang liên kết đã từng học tập và nghiên cứu tại Liên Xô.
Moscow có vẻ đã lựa chọn một người "bạn" ở Yemen, họ đã thiết lập quan hệ đầy đủ với STC.
Cho tới thời điểm hiện tại STC từ chối sự liên quan tới chính phủ của Tổng thống Yemen đang lưu vong Abed Rabbo Mansour Hadi.
STC đang dần đảm nhận vai trò của một phe phái chia ba đất nước Yemen dưới sự hỗ trợ của UAE bên cạnh lực lượng trung thành với Hadi và lực lượng Houthi.
Giao tranh giữa STC và lực lượng Yemen trung thành với Tổng thống lưu vong Hadi năm 2018. Cả hai phe đều nằm trong Liên minh can thiệp do Arab Saudi dẫn đầu tại Yemen.
Cuộc chơi "có qua có lại" giữa Nga và UAE tại Trung Đông và Bắc Phi
Trước đây, những kỳ vọng lạc quan nhất của Moscow đối với Yemen liên quan đến cựu Tổng thống Yemen, Ali Abdullah Saleh, người được xem là có thể được chấp nhận bởi tất cả các bên tham chiến.
Tuy nhiên, vụ sát hại ông vào tháng 12/2017 do Houthi tiến hành đã phá vỡ kế hoạch của Nga tại Yemen.
Mặc dù liên lạc với Houthi vẫn tiếp tục, Moscow đã đóng cửa các cơ quan ngoại giao ở Sanaa, giữ khoảng cách với Houthi và bắt đầu hợp tác chặt chẽ với Hadi và liên minh các quốc gia Arab do Arab Saudi dẫn đầu.
Rất nhanh chóng, các nhà hoạch định chính sách ở Moscow nhận ra rằng Hadi hầu như không đủ sức ảnh hưởng để giải quyết xung đột ở Yemen thành công, còn Arab Saudi đang dần mất đi vai trò lãnh đạo trong liên minh chống Houthi.
Một chiến binh STC tại vị trí chiếm được từ phe Hadi ở Khormaksar, phía bắc Aden tháng 1/2018 (Ảnh: AFP/Getty)
Các chiến binh Nam Yemen, được UAE hậu thuẫn hiện đang đóng vai trò chính trong các chiến dịch quân sự, nó cho thấy kết quả thắng thua quân sự của Liên minh thường phụ thuộc vào sự tham gia của Abu Dhabi hay không.
Trong bối cảnh này, các liên hệ của Nga với STC, một cấu trúc liên quan đến mối quan hệ phức tạp với phe trung thành với Hadi (đôi khi hai phe đối đầu vũ trang trực tiếp) cũng chứng minh vai trò hàng đầu của UAE trong cuộc xung đột.
Đặc biệt là việc Abu Dhabi cho phép STC phát triển thành một cấu trúc chính trị và phát triển các kế hoạch đầy tham vọng để tái thiết một quốc gia độc lập ở Nam Yemen.
Về cơ bản, các nhóm chiến binh liên kết với STC, cùng với quân đội UAE là phe phái quyết định kết quả của trận chiến tại Hodeidah, buộc Houthi phải đàm phán và nhượng bộ ở Stockholm lần đầu tiên kể từ khi bắt đầu cuộc xung đột.
Hơn nữa, Moscow đánh giá cao bản chất thế tục của các phe phái Nam Yemen, cũng xuất phát từ sự ủng hộ của UAE khi lực chọn các nhóm thế tục là đồng minh.
Đảo Socotra có vị trí quan trọng án ngữ đường ra của Vịnh Aden. Tháng 4/2018 UAE đã tổ chức tấn công các lực lượng thân Hadi tại đây và duy trì sự hiện diện lâu dài trên hòn đảo thuộc Yemen nhưng lại gần châu Phi hơn châu Á này. UAE được cho là đã hỗ trợ STC trong hoạt động quân sự kể trên.
Sự ủng hộ của Nga đối với các phe phái dưới sự bảo trợ của Abu Dhabi cũng được kết nối với bối cảnh chung của quan hệ Nga và UAE.
UAE đang dần trở thành đối tác lớn ở Trung Đông của Nga và hai nước thường xuyên thấy họ có cùng chung quan điểm đối với nhiều vấn đề khu vực.
Chẳng hạn, quốc gia vùng Vịnh gần đây đã mở lại cơ quan ngoại giao của mình ở Damascus, chứng tỏ sự sẵn sàng thực hiện các bước đi chính trị để trả lại tính hợp pháp cho chính phủ Syria.
Chiều ngược lại, Nga thể hiện nỗ lực hỗ trợ các đồng minh của UAE tại Trung Đông và Bắc Phi một cách mạnh mẽ hơn, ví dụ như Tướng Khalifa Haftar ở Libya. Việc Nga sẵn sàng hợp tác với STC, một đồng minh khác của UAE, là một dấu hiệu nữa cho thấy kết quả "có qua có lại" này.
Theo một số nguồn tin, các công ty quân sự tư nhân của Nga đã bắt đầu làm việc tại Nam Yemen. Nhiều có khả năng họ được UAE mời đến.
Nam Yemen là nơi phải duy trì một lực lượng lính đánh thuê nước ngoài lớn để bảo vệ an ninh, do các nhóm khủng bố như al-Qaeda và IS vẫn tiếp tục hoạt động.
Vậy người Nga và các đối tác sẽ được gì?
Năm 2019, Moscow dự tính lợi nhuận khổng lồ thu được từ một nghị quyết của LHQ về Yemen.
Yemen là nhà nhập khẩu ngũ cốc và sản phẩm nông nghiệp có nguồn gốc từ ngũ cốc lớn nhất của Nga. Từ ngày 1/7/2018 đến 29/2/2019, Yemen đã mua 953.000 tấn ngũ cốc, tăng 19% so với cùng kỳ từ năm 2017-2018 .
Bab el-Mandeb có nghĩa là "Cổng nước mắt" trong tiếng Arab, là eo biển chia cắt châu Á (Yemen trên bán đảo Ả Rập) với châu Phi (Djibouti, phía bắc Somalia trên sừng châu Phi), và nối biển Đỏ vào vịnh Aden của Ấn Độ Dương. Đôi khi Bab el-Mandeb còn được gọi là eo biển Mandab.
Lợi ích của Nga có được ở Yemen không chỉ giới hạn ở các khía cạnh liên quan tới kinh tế mà bao gồm hợp tác kỹ thuật quân sự, khai thác và chế xuất các sản phẩm từ dầu thô và xây dựng đường sắt.
Nga có thể được hưởng lợi từ việc hồi sinh căn cứ quân sự trên đảo Socotra. Mặc dù được lên kế hoạch bởi các nhà hoạch định quân sự Liên Xô, kế hoạch này đã không bao giờ được thực hiện cùng với sự sụp đổ của Liên bang Xô Viết.
Hiện tại, UAE là lực lượng có ảnh hưởng nhất trên đảo Socotra, một thực tế đã gây ra tranh cãi ngoại giao giữa Tổng thống Hadi và Abu Dhabi.
STC và UAE cũng kiểm soát những địa điểm quan trọng nơi các căn cứ quân sự có thể được thiết lập, chẳng hạn như bờ biển chiến lược quan trọng của eo biển Bab el-Mandeb và Aden.
Bab el-Mandeb có vị trí "cuống họng" cho các hoạt động hải quân. Hoa Kỳ, Pháp, Trung Quốc, UAE và thậm chí cả Nhật Bản đều có căn cứ hải quân ở nước láng giềng Djibouti.
Tại Yemen, việc Nga duy trì và phát triển liên lạc với UAE và STC là rất quan trọng. Nhiều khả năng với sự hỗ trợ của UAE và Nga, STC sẽ không chỉ duy trì kiểm soát trên thực tế đối với Nam Yemen, mà còn hợp pháp hóa và trở thành một quốc gia mới.
Kirill Semenov là một nhà phân tích độc lập với thời gian dài nghiên cứu chuyên nghiệp các tình huống chính trị và quân sự ở Trung Đông, tập trung vào các cuộc xung đột ở Syria, Yemen và Libya. Ông cũng là một chuyên gia của Hội đồng các vấn đề quốc tế Nga.
Tháng 11/2018, STC tuyên bố tái thành lập Sư đoàn số 1 bộ binh Nam Yemen tại Aden. Cùng với việc thành lập quân đội ly khai, một nhà nước ly khai của Nam Yemen chỉ là vấn đề thời gian.