Thay đổi lập trường về Biển Đông, Mỹ gửi thông điệp gì tới Trung Quốc?

“Hôm nay chúng tôi tăng cường chính sách của Mỹ tại một vùng tranh chấp, có ý nghĩa sống còn tại khu vực - Biển Đông.

Chúng tôi tuyên bố: Các yêu sách của Bắc Kinh đối với nguồn tài nguyên ngoài khơi tại hầu hết Biển Đông, cũng như chiến dịch bắt nạt để kiểm soát các nguồn tài nguyên đó, là hoàn toàn bất hợp pháp”, tuyên bố của Ngoại trưởng Mỹ đăng trên website của Bộ Ngoại giao Mỹ ngày 13/7 nêu rõ.

“Trung Quốc không có căn cứ pháp lý nào để đơn phương áp đặt ý chí của họ lên khu vực.

Bắc Kinh đã không đưa ra cơ sở pháp lý rõ ràng nào cho yêu sách “đường 9 đoạn” ở Biển Đông kể từ họ khi chính thức công bố vào năm 2009”, Ngoại trưởng Mỹ nhắc nhớ rằng phán quyết ngày 12/7/2016 của Tòa Trọng tài Quốc tế đã bác bỏ yêu sách này và rằng phán quyết của Tòa là “cuối cùng và mang tính ràng buộc về pháp lý với cả hai bên”.

Tuyên bố khẳng định Mỹ sẽ sát cánh cùng cộng đồng quốc tế bảo vệ tự do hàng hải, tôn trọng chủ quyền và phản đối mọi hành vi sử dụng sức mạnh ở Biển Đông và khu vực.

"Đây là những lợi ích sâu sắc và trường tồn mà chúng tôi chia sẻ với nhiều đồng minh và đối tác của mình, những người từ lâu ủng hộ một trật tự thế giới dựa trên luật lệ ”.

Theo tuyên bố, Mỹ bác bỏ mọi yêu sách của Trung Quốc đối với các vùng biển quanh bãi Tư Chính của Việt Nam, bãi cạn Luconia của Malaysia, vùng biển trong Vùng Đặc quyền Kinh tế của Brunei và quần đảo Natuna của Indonesia.

"Bất cứ hành động nào của Trung Quốc nhằm quấy rối hoạt động đánh bắt cá hay phát triển dầu khí của các quốc gia khác trong những vùng biển này - hay đơn phương thực hiện các hành động đó - đều là bất hợp pháp”.

Bước ngoặt chính sách của Mỹ

Derek Grossman, chuyên gia phân tích cấp cao về quốc phòng tại Rand Corp cho rằng tuyên bố đánh dấu bước ngoặt so với các chính sách trước đây của Mỹ: “Lập trường truyền thống là Mỹ không công nhận yêu sách của Trung Quốc đối với 90% Biển Đông, nhưng Washington không chính thức đưa ra lập trường với từng tuyên bố cụ thể”.

Nghiên cứu viên cao cấp của Heritage Foundation, ông Dean Cheng cho rằng tuyên bố của Ngoại trưởng Mỹ “nhắc lại, nhưng bây giờ rõ ràng và ở dạng tài liệu, lập trường lâu đời của Mỹ rằng yêu sách của Trung Quốc với Biển Đông về “đường chín đoạn” là quá đáng, không có vị thế quốc tế, không có chỗ đứng về pháp lý quốc tế và không được Mỹ chấp nhận”.

Theo ông Cheng, với tuyên bố này, Mỹ đã báo hiệu rằng họ “không chấp nhận các phiên bản tranh chấp của Trung Quốc với không chỉ Philippines, mà cả Malaysia. Tương tự như vậy, họ không chấp nhận các yêu sách của Trung Quốc đối với không chỉ quần đảo Trường Sa [thuộc chủ quyền của Việt Nam-ND] mà cả bãi cạn Scarborough”.

Bình luận viên Tom Rogan của Washington Examiner thì cho rằng lập trường của Mỹ về các yêu sách hàng hải tại Biển Đông mới được công bố cho thấy sự chuyển hướng đáng kể trong chính sách của Washington với vấn đề Biển Đông.

Ông Rogan nhận định, với tuyên bố mới nhất này, chính quyền Tổng thống Donald Trump không chỉ đơn giản bác bỏ những yêu sách của Bắc Kinh mà còn ám chỉ rằng các quốc gia khác trong khu vực có quyền lợi lớn hơn nhiều đối với những vùng biển được đề cập.

Daniel Markey, giáo sư nghiên cứu cao cấp về quan hệ quốc tế tại Trường Đại học Johns Hopkins, cho rằng tuyến bố này có thể là phản ứng thích hợp với các hành động gây hấn của Trung Quốc trên khắp châu Á, bao gồm cả ở Biển Đông.

Mục đích chủ yếu là “để cho khu vực – bao gồm cả Trung Quốc thấy rằng Mỹ không bị phân tâm hay vướng bận bởi đại dịch đến mức họ không thể nhận ra và phản ứng với ‘chiêu vặt’ của Bắc Kinh”, ông Markey nói.

Theo đánh giá của giới quan sát, tuyên bố ngày 13/7 của Bộ Ngoại giao Mỹ có thể mở đường cho những chỉ trích mạnh mẽ hơn đối với các hành vi quấy rối của Trung Quốc tại các vùng biển trong khu vực.

Đồng thời, tuyên bố cũng sẽ gây áp lực lên các nước châu Âu, buộc họ không thể mãi chọn giải pháp im lặng, đứng lên nói lên tiếng nói ủng hộ một trật tự thế giới dựa trên luật lệ thay vì “chân lý thuộc về kẻ mạnh”

Tuy vậy, cả Grossman và Markey đều nhận định không có nguy cơ Mỹ và Trung Quốc đẩy căng thẳng lên mức xung đột quân sự ở Biển Đông.

Tuyên bố Lập trường của Mỹ về các yêu sách hàng hải tại Biển Đông được đưa ra sau nhiều tháng hai bên bị cuốn vào cuộc chiến tranh thương mại và quan hệ ngày càng xấu đi liên quan đến đại dịch Covid-19, vấn đề Hong Kong…

Với việc Mỹ đã đi xa hơn so với lập trường vốn nhấn mạnh nhiều lần trước đây về tầm quan trọng của tự do hàng hải, quan hệ Mỹ-Trung thời gian tới được dự báo sẽ còn nhiều sóng gió.