Để cho xe máy có thể vận hành mượt mà và êm ái, đối với hầu hết các loại xe phổ thông thay dầu máy thường thì nên thay dầu sau mỗi 1.000 - 1.500 km. Dầu máy có tác dụng giúp cho piston di chuyển lên xuống một cách nhẹ nhàng, êm ái trong xi-lanh. Ngoài ra, dầu nhớt còn có những tác dụng khác như: trong quá trình đốt cháy nhiên liệu, nhiệt độ từ động cơ tỏa ra rất lớn, dầu nhớt sẽ có tác dụng làm mát, tránh được tình trạng động cơ bị quá nhiệt hay cháy piston.
Dầu nhớt còn có vai trò như một lớp đệm bịt kín khe hở giữa piston và thành xi-lanh để áp suất sinh ra trong quá trình đốt cháy nhiên liệu không bị thất thoát. Đồng thời dầu nhớt còn cuốn trôi và làm sạch những muội bám trong quá trình đốt cháy nhiên liệu và chống han rỉ các chi tiết kim loại trong động cơ.
Khi động cơ làm việc, các chi tiết như trục khuỷu, thanh truyền, bánh răng... sẽ vung té dầu lên bề mặt làm việc của chi tiết cần bôi trơn như xi-lanh, các-te, các-cam... Ngoài ra, một phần dầu vung té dạng sương mù sẽ rơi vào các kết cấu hứng của các chi tiết khác cần bôi trơn như đầu nhỏ thanh truyền.
Nhưng có một thực tế là khi thay dầu xe máy, hầu hết mọi người đều không chú ý đến dung tích dầu. Lấy ví dụ như các loại xe phổ thông của Honda, Honda Wave 110 S có dung tích bình dầu là 0.8 lít, Honda Wave Alpha có dung tích bình dầu là 0.7 lít, Honda Super Dream là 0.7 lít.
Nhưng khi thay dầu, hầu hết các hàng sửa xe hoặc mọi người tự thay sẽ đổ nguyên cả chai dầu nhớt 0.8 lít vào trong buồng chứa. Điều này sẽ dẫn đến tình trạng dư thừa dầu nhớt.
Ở những xe có dung tích bình dầu là 0.7 lít, đổ 0.8 lít, thừa là điều hiển nhiên. Thế nhưng những xe có dung tích 0.8 lít khi đổ 0.8 lít dầu vẫn sẽ bị thừa, tại sao lại như thế?
Thông thường, khi thay dầu nhớt tại các hàng sửa xe sẽ có hai cách, cách đầu tiên và cũng là cách "rẻ tiền" nhất sẽ là dựng thẳng xe bằng chân chống giữa, sau đó mở bình đựng dầu rồi tháo ốc xả dầu để loại bỏ lượng dầu cũ ra khỏi xe máy. Cách thứ hai là chỉ cần mở bình dầu, sau đó cho vòi vào và dùng máy hút hết hút lượng dầu cũ ra ngoài.
Những thao tác này được diễn ra một cách rất nhanh gọn, và khi dầu không chảy ra nữa hoặc không còn hút được nữa thì lúc đó xe được cho là đã hết dầu cũ. Thế nhưng điều này lại hoàn toàn sai lầm bởi dầu cũ vẫn còn bám trong chi tiết của động cơ. Bởi vậy khi đổ dầu vào sẽ còn một lượng dầu thừa không hề nhỏ khi đổ đúng lượng dầu theo thông số mà dung tích bình dầu có thể chứa.
Thêm vào đó, 1 bình dầu 0,8 lít trên thực tế sẽ được nhà sản xuất đóng dư 1 chút nên thông thường chúng ta chỉ đổ đến gần hết bình dầu thì bắt đầu dùng que thử để kiểm tra và đổ dần dần.
Việc thừa dầu nhớt sẽ dấn đến tình trạng nặng máy, động cơ sẽ nóng hơn bởi điều này sẽ làm giảm thể tích không khí trong động cơ và gây nên hiện tượng khuấy dầu và trong nhớt xuất hiện các bọt khí.
Ngoài ra còn dẫn đến tình trạng khó nổ máy vào buổi sáng có thời tiết lạnh và nhớt có thể bị đẩy nhiều lên buồng đốt làm động cơ bị đóng cặn piston nhiều hơn. Điều này dẫn đến dầu nhớt bị đốt cháy cùng với xăng và gây ra hiện tượng khói đen ở khí thải động cơ. Tình trạng này diễn ra lâu dài sẽ làm giảm tuổi thọ động cơ.
Làm thế nào để mức dầu nhớt luôn hợp lý?
Ví dụ điển hình về thừa dầu nhớt trong động cơ, mức dầu vượt quá vạch max của que thăm dầu. Điều này sẽ khiến cho xe nóng và ì hơn, ngoài ra có thể dẫn đến đóng cặn piston, dầu nhớt bị đốt cháy cùng với xăng...
Câu trả lời rất đơn giản, chính là kiểm tra bằng que thăm dầu, việc làm đơn giản này đều bị hầu hết mọi người và ngay cả những sợ sửa xe đến bạc cả đầu bỏ quên.
Que thăm dầu thường của các loại xe phổ thông hầu hết đều được đặt phía bên phải của động cơ. Để có thể kiểm tra, đầu tiên chúng ta phải dựng chân chống giữa của xe lên, sau đó vặn que thăm dầu ngược chiều kim đồng hồ rồi rút ra, lau sạch bằng vải hoặc giấy vệ sinh. Đặt que thăm dầu vào lỗ thăm dầu cho đến khi que thăm dầu chạm vào ống ruột gà nhưng không siết que thăm dầu.
Tiếp theo là rút que thăm dầu ra để kiểm tra. Trên que thăm dầu xe có vạch kiểm tra, vạch trên cũng là max và dưới cùng là min, thông thường sẽ có phần gạc chéo giữa hai vạch này.
Nếu mức dầu ở thấp hơn vạch min hoặc gần vạch min thì điều đó đồng nghĩa với việc xe đang thiếu dầu, còn nếu vượt quá vạch max thì là xe đang trong tình trạng thừa dầu và cần phải xả bớt dầu đi. Thông thường lượng dầu tốt nhất nên nằm ở giữa hai vạch min và max hoặc có thể chạm tới vạch max.
Điều tưởng chừng như đơn giản này trên thực tế đều bị mọi người bỏ qua và không để ý đến. Nếu không tin bạn thử kiểm tra thử xe mình xem, hầu hết đều bị thừa dầu nhớt.
Nếu xe bị thiếu nhớt thì sẽ dẫn đến tình trạng động cơ xe sẽ không được bôi trơn đầy đủ, thậm chí không được bôi trơn sẽ gây mài mòn các chi tiết xi-lanh, trục cam, tay dên, lâu ngày sẽ làm giảm tuổi thọ động cơ xe máy.