Ngay từ đầu năm, hai bên đã hi vọng bình thường hóa quan hệ đối tác chiến lược và kinh tế tại thượng đỉnh Leipzig do Thủ tướng Đức Angela Merkel chủ trì nhằm thiết lập quan hệ Trung Quốc và EU.
Tuy nhiên, đại dịch Covid-19 bùng phát, thay vì chào đón phái đoàn Trung Quốc đến Đức thì 26 quốc gia thành viên EU và các quan chức đứng đầu của Brussel, Trung Quốc đã tổ chức cuộc họp trực tuyến với Thủ tướng Merkel và Chủ tịch Uỷ ban và Hội đồng EU.
"Rõ ràng cuộc họp trực tuyến chỉ là màn đáp lại an ủi cho Trung Quốc. Chúng tôi thậm chí còn không biết liệu có thông cáo chung cuối cùng hay không", ông Steven Blockman - quyền giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chính sách châu Âu cho biết.
Hầu hết giới quan sát về quan hệ giữa EU và Trung Quốc đều thống nhất rằng năm 2020 là một năm thế giới phải đối mặt với dịch bệnh. "Điều này không chỉ là việc xử lý kém dịch bệnh ngay từ ban đầu mà còn ảnh hưởng tới các mối quan hệ khác. Nguồn tin EU cho biết, các chính trị gia cao cấp nhất của châu Âu đã buộc phải suy nghĩ về các tác nhân chính trị mà Trung Quốc đang gia tăng ảnh hưởng", nguồn tin EU tiết lộ.
Thời gian gần đây, Trung Quốc tăng cường các ảnh hưởng với Hong Kong, trong đó có Luật an ninh. Bắc Kinh đã từng nhận nhiều chỉ trích khi áp dụng Luật an ninh quốc gia mới lên Hong Kong.
Các lo lắng đối với hành vi của Trung Quốc và mức độ đáng tin cậy của một đối tác với châu Âu không chỉ được cảm nhận ở Brussels. Một nhà ngoại giao châu Âu từng làm việc với Trung Quốc nói rằng: "Năm 2020 đang dẫn tới các bất đồng nhiều hơn giữa Trung Quốc và các quốc gia thành viên. Quan điểm của chúng tôi cho thấy Trung Quốc ít quan tâm hơn đến việc phát triển quan hệ đối tác bình đẳng với châu Âu".
Điểm nhấn thấp nhất trong quan hệ hai nước năm 2020 diễn ra vào thời điểm Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã bắt đầu chuyến thăm châu Âu gặp gỡ các lãnh đạo cấp cao vào tuần trước - trước thềm hội nghị thượng đỉnh trực tuyến diễn ra vào đầu tuần này. Thay thế bằng màn chào hỏi nghênh đón các đoàn đại biểu Trung Quốc thì giới quan sát nhìn nhận đây là vấn đề lo lắng.
"Trong suy nghĩ của tôi, điều này được ví như thảm họa ngoại giao. Đáng chú ý nhất ở Đức, Trung Quốc lại không hề có bất kỳ cuộc gặp nào với Thủ tướng Merkel. Thay vào đó là phản đối của nước này về việc hủy bỏ luật an ninh Hồng Kông", nhà ngoại giao châu Âu nói.
Cân bằng với Mỹ
Sự thất vọng bày tỏ quan ngại sâu sắc ở Bắc Kinh. Vào thời điểm diễn ra chuyến thăm của ông Vương Nghị, tờ China Daily đã viết rằng: "Trung Quốc và châu Âu phải phối hợp chấm dứt các động thái của Mỹ nhằm ảnh hưởng đến ổn định toàn cầu", Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo – một trong số các quan chức đứng đầu Trung Quốc nói.
Bắc Kinh xem liên minh châu Âu là đối trọng cần thiết trước các ảnh hưởng gia tăng của Mỹ. Đây là quan điểm chia sẻ của một số người trong lục địa, cảnh giác trước các tác động của Trung Quốc. Trong một bài báo trên tờ Global Times đăng cách đây ít ngày, nhà phân tích châu Âu Xin Hua nói rằng: " Trung Quốc và châu Âu cần nhau".
"Cả Trung Quóc và châu Âu cần phải hỗ trợ lẫn nhau duy trì quá trình quản trị toàn cầu và hội nhập khu vực. Cộng đồng quốc tế đã nhiều lần chứng kiến các cú sốc về các căng thẳng gia tăng và chia rẽ", ông Xin viết.
Tất nhiên, EU trước đó đều thừa nhận các thiếu sót của Trung Quốc. Vào năm 2019, Brussels đã xuất bản một bài báo viết về chiến lược Trung Quốc, trong đó mô tả nước này vừa là "đối tác chiến lược", vừa là "đối thủ cạnh tranh mang tính hệ thống". Điều đó thừa nhận quan trọng rằng, nếu EU muốn duy trì mối quan hệ sâu sắc, chính thức hóa với Trung Quốc thì EU cần phải từng bước giải quyết các thực tế xung đột.
Theo hãng CNN, năm 2020 được đánh giá ảnh hưởng của Trung Quốc lan rộng nhưng củng cố niềm tin về quan hệ đối tác chiến lược với EU.
Lợi ích của Brussel tại Trung Quốc không chỉ là vấn đề kinh tế. Rõ ràng, đầu tư nước ngoài trực tiếp hay tiếp cận thị trường là vô cùng hấp dẫn đối với nhiều nền kinh tế châu Âu đang chững lại. Mối quan hệ bền vững với Bắc Kinh cũng đang củng cố thêm động lực cho châu Âu trở thành nhân tố địa chính trị lớn về cả ngoại giao và biến đối khí hậu.
Các quan chức EU chỉ ra rằng không nên đưa ra các chỉ trích đối với Trung Quốc trong vấn đề ô nhiễm lớn nhất thế giới mà cần phải nhìn nhận vấn đề khác.
Theo các quan chức, việc tách rời không phải là cách mang đến thay đổi toàn cầu. Đòn bẩy kinh tế của EU có thể giúp châu Âu duy trì kết nối với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình – khi đó, Thủ tướng Merkel và các đồng nghiệp có thể đưa ra bàn luận các vấn đề đang tồn tại.
Tuy nhiên, các nhà chỉ trích cũng lo ngại rằng, việc phân chia chính trị của EU, tham vọng địa chính trị và sự mong manh của kinh tế khiến EU chưa trang bị đủ để đứng vững trước Bắc Kinh.
"Uỷ ban châu Âu muốn tham gia vào các vấn đề và có tuyên bố mạnh mẽ. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm của tôi, EU hiếm khi có hành động kiên quyết", ông Benedict Rogers – Chủ tịch Hong Kong Watch cho biết.
Ông tin rằng, sự do dự của EU một phần là do các thành viên không nhất trí về cách đối phó với Trung Quốc và một phần quan trọng của sức mạnh kinh tế của liên minh.
Tuy nhiên, thời gian tìm ra chính các chiến lược như vậy đang ngày càng giảm đi. Nếu EU không thể tìm cách cân bằng quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc thì khó có thể tiếp tục duy trì quan hệ đồng minh lâu đời Đại Tây Dương toàn cầu.