Trao đổi với PV, nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Ngọc Tiến cho rằng, theo quan niệm của dân gian từ xưa đến nay, ngày 23 tháng Chạp (tức ngày ông Công, ông Táo về chầu trời) có ý nghĩa rất quan trọng đối với mỗi gia đình.
Theo ông Tiến, trong các vị thần, người Việt xưa quan niệm thần Bếp (Táo quân hay ông Táo) là vị thần theo sát cuộc sống của người dân.
Vào dịp 23 tháng Chạp hàng năm, ông Táo lại trở về Trời bẩm báo với Ngọc Hoàng mọi việc tốt xấu trong năm qua của mỗi gia đình. Từ đó, Ngọc Hoàng sẽ có sự thưởng phạt công minh cho từng người, từng nhà.
Bên cạnh đó, người Việt xưa rất mực coi trọng Thổ Địa (Thổ Công hay ông Công) bởi đất đai là đầu mối của nông nghiệp, là chỗ dựa cơ bản nhất cho sự tồn tại của con người. Đất đai là nguồn cung cấp miếng cơm tấm áo, là nơi cư trú, chỗ đi lại…
Chính từ quan niệm này, tục cúng tiễn ông Công, ông Táo mỗi năm rất được người dân coi trọng.
Chuyên gia Nguyễn Ngọc Tiến.
"Từ xưa các cụ vẫn thường hay gọi là Tết ông Công ông Táo, có nghĩa là bắt đầu từ ngày hôm nay đã là Tết rồi", ông Tiến nói.
Về việc cúng Tết ông Công, ông Táo theo ông Tiến dù không có tài liệu nào ghi chính thức về ngày cúng nhưng từ xưa, việc cúng sẽ diễn ra vào ngày 23 tháng Chạp.
Trong ngày này, các gia đình thường chuẩn bị xôi, gà hoặc bánh chưng, hoa quả, bánh kẹo... Ngoài ra, sẽ có các bộ mũ ông Công, ông Táo, tiền vàng và đốt cá chép giấy hoặc mua cá chép sống về cúng sau đó đi thả.
Giải thích kỹ hơn về việc thả cá chép trong ngày này, ông Nguyễn Ngọc Tiến cho rằng, hàm chứa trong tục lệ này là một triết lý về mặt tâm linh và hoàn toàn không có vấn đề mê tín, dị đoan.
"Theo nghĩa xưa thì ngày 23 tháng Chạp được hiểu là ngày vũ trụ vô chủ tâm linh khi mà ông Công, ông Táo, những người cai quản trong gia đình cùng về trời để báo cáo công việc với Ngọc Hoàng.
Việc thả cá chép ngoài việc hiểu thông thường là phương tiện đưa ông Công, ông Táo về trời thì đây là còn là triết lý của sự sống, sự hồi sinh trong ngày vũ trụ vô chủ. Đây là một triết lý rất hay và với dân tộc Việt nên giữ lại tục lệ này
Ngoài ra, thả cá còn mang ý nghĩa phóng sinh, cầu phúc, bình an cho gia đình, con cháu...", ông Tiến bày tỏ.
Tuy nhiên, nhà nghiên cứu này cũng thừa nhận, cùng với sự phát triển của kinh tế, xã hội đất nước đã dẫn đến việc thả cá tràn lan kèm theo các túi nilon gây ra ô nhiễm môi trường.
Do đó, để tục lệ này phát triển đúng với ý nghĩa cần có sự kêu gọi cộng đồng nâng cao ý thức bảo vệ môi trường khi đi thả cá.
Trước một số thông tin cho rằng, nên cúng ông Công, ông Táo trước 11 giờ trưa (hay trước giờ Ngọ - từ 11 - 13h) ngày 23 tháng Chạp, ông Tiến giải thích, điều này dựa trên quan niệm của người xưa.
Theo tục lệ xưa, từ 11 - 13h là giờ Ngọ hay còn được coi là giờ các quan thần linh đi tuần nên không tốt.
"Do vậy, các cụ xưa đặt ra tục nên cúng trước 11h giờ trưa để mọi việc thuận lợi hơn và ông Công, ông Táo về trời không bị cản vướng bất cứ điều gì.
Tín ngưỡng này cũng do con người đặt ra và từ xưa đến nay, mọi người vẫn làm thì chúng ta cũng theo đó để thực hiện. Tuy nhiên, dù thế nào cũng cần dựa vào hoàn cảnh, điều kiện của chính mỗi gia đình để làm cho phù hợp", ông Tiến nêu rõ.
Còn theo chuyên gia nghiên cứu tâm linh Nguyễn Văn Phong (Bắc Giang), theo quan niệm của người xưa, sau 11h ngày 23 tháng Chạp, ông Công, ông Táo đã lên chầu trời nên sẽ không nhận được đồ cúng. Do đó, người dân cần cúng trước giờ này.
Người dân Hà Nội thả cá chép tiễn ông Công ông Táo về trời