Hiện tượng này được gọi là "tăng trưởng ngược" và hiểu biết thông thường cho rằng đó là kết quả của quá trình lão hóa tế bào. Tuy nhiên, một nghiên cứu gần đây đưa ra câu trả lời gây sốc: sức mạnh bí ẩn thực sự của tế bào không phải là sự lão hóa mà là cơ chế ẩn giấu trong gen.
Khả năng tái tạo và phân chia của tế bào: Tại sao tế bào luôn tự đổi mới?
Tế bào có khả năng tự tái tạo. Khả năng này được xác định bởi vật liệu di truyền của tế bào, DNA. DNA là phân tử lưu trữ thông tin di truyền trong cơ thể sống, chứa tất cả các gen của sinh vật sống. Khi một tế bào cần sao chép, DNA sẽ trải qua quá trình sao chép để tạo ra các phân tử DNA mới. Phương pháp sao chép này đảm bảo rằng mỗi tế bào mới hình thành đều có thông tin di truyền giống như tế bào ban đầu, từ đó đảm bảo các chức năng và đặc tính bình thường của tế bào con.
Khả năng tái tạo của tế bào cũng là một trong những điều kiện cần thiết để duy trì sức khỏe của sinh vật. Khi mô bị tổn thương bởi môi trường bên ngoài hoặc bị bệnh tật tấn công, tế bào sẽ bắt đầu cơ chế tái tạo và sửa chữa để phục hồi chức năng của mô bị tổn thương. Khả năng này đặc biệt đáng chú ý ở một số sinh vật, chẳng hạn như thằn lằn có thể mọc lại những chiếc đuôi bị gãy và cá chép có thể tái tạo lại những vảy bị thương. Quá trình tái tạo tế bào bao gồm nhiều bước như tăng sinh tế bào, biệt hóa và tái tạo mô. Các tế bào hoàn thành nhiệm vụ sửa chữa bằng cách tự sao chép và biệt hóa thành các loại tế bào khác nhau.
Khả năng tái tạo của tế bào được hưởng lợi từ các cơ chế điều hòa phức tạp bên trong tế bào. Có nhiều gen và protein trong tế bào tương tác với nhau và tham gia vào quá trình sao chép và tái tạo của tế bào. Các hóa chất như tín hiệu phân tử, cytokine và hormone có thể thúc đẩy hoặc ức chế sự nhân lên và biệt hóa tế bào, do đó đạt được sự cân bằng trong quá trình đổi mới tế bào. Ngoài ra, các yếu tố môi trường và điều kiện sức khỏe cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng tái tạo và tái tạo của tế bào.
Độ dài và khả năng bảo trì telomere: Telomere có vai trò gì trong việc đảo ngược sự tăng trưởng?
Có một mối quan hệ chặt chẽ giữa chiều dài telomere với tuổi thọ và sự lão hóa của tế bào. Ở tế bào người bình thường, khi telomere bị rút ngắn đến một mức độ nhất định, tế bào sẽ bước vào giai đoạn lão hóa. Điều này là do sự rút ngắn của telomere sẽ kích hoạt một tín hiệu gọi là "điểm kiểm tra chu kỳ tế bào", khiến tế bào ngừng tự sao chép. Vì vậy, chiều dài telomere có thể được xem là thước đo tuổi thọ của tế bào. Các nghiên cứu cho thấy so với người trẻ, độ dài telomere ở người già nhìn chung ngắn hơn, đây cũng là một trong những nguyên nhân gây lão hóa và một số bệnh liên quan đến tuổi tác.
Telomere cũng có liên quan chặt chẽ đến sự xuất hiện và phát triển của khối u. Thông thường, sự tăng sinh của tế bào được kiểm soát bởi telomere, giúp ngăn ngừa các tế bào không được kiểm soát. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, độ dài của telomere trong tế bào có thể kéo dài bất thường, khiến tế bào thoát khỏi những hạn chế sinh lý, dẫn đến xuất hiện các khối u. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng một số tế bào khối u duy trì độ dài telomere của chúng thông qua một loại enzyme gọi là "enzym sao chép ngược-telomase chuyên biệt", từ đó kéo dài tuổi thọ của tế bào và thúc đẩy sự phát triển của khối u.
Cơ chế duy trì chiều dài telomere cũng liên quan trực tiếp đến quá trình tăng trưởng ngược. Tăng trưởng ngược đề cập đến khả năng của một số tế bào nhất định để khôi phục và xây dựng lại chiều dài telomere. Trong quá trình tăng trưởng ngược, enzyme phiên mã ngược telomere chuyên biệt trong tế bào sẽ sao chép ngược trình tự DNA của telomere, cho phép nó được bổ sung và khôi phục chiều dài của nó. Việc phát hiện ra cơ chế này cung cấp manh mối quan trọng để chúng ta hiểu rõ hơn về vòng đời và quá trình lão hóa của tế bào.
Sự phát triển ngược của tế bào và duy trì chiều dài telomere có ý nghĩa rất lớn trong lĩnh vực nghiên cứu y học. Các nhà khoa học đang nỗ lực tìm ra cách kéo dài độ dài của telomere nhằm trì hoãn quá trình lão hóa của tế bào và từ đó kéo dài tuổi thọ. Về điều trị khối u, các nhà nghiên cứu cũng đang tìm cách can thiệp vào cơ chế phát triển ngược của tế bào khối u ác tính để đạt được hiệu quả điều trị khối u.
Điều hòa các gen liên quan đến lão hóa: Các gen ảnh hưởng đến quá trình lão hóa tế bào như thế nào?
Có một loại protein được gọi là yếu tố phiên mã trong tế bào, có thể nhận biết và liên kết với các chuỗi DNA cụ thể, từ đó bắt đầu hoặc ức chế quá trình phiên mã của gen. Các yếu tố phiên mã này có thể được điều chỉnh bởi các phân tử tín hiệu từ môi trường bên trong và bên ngoài. Khi tế bào bị kích thích do tổn thương hoặc căng thẳng, các yếu tố phiên mã sẽ được kích hoạt, từ đó bắt đầu biểu hiện một loạt gen liên quan đến lão hóa. Những gen này tham gia vào quá trình điều hòa lão hóa tế bào bằng cách mã hóa các protein cụ thể.
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng sự lão hóa của tế bào có liên quan chặt chẽ đến những thay đổi trong biểu hiện của nhiều gen. Trong đó, quan trọng nhất là gen p53 và gen Telomerase. Gen p53 được kích hoạt khi DNA của tế bào bị tổn thương, từ đó điều chỉnh chu kỳ tế bào và quá trình sửa chữa DNA. Khi gen p53 bị đột biến, nó có thể dẫn đến sự lão hóa tế bào tăng lên bất thường.
Gen Telomerase có liên quan đến độ dài của telomere trong tế bào. Telomere là các chuỗi DNA ở đầu nhiễm sắc thể và enzyme Telomerase có thể kéo dài chiều dài của telomere để duy trì chức năng tế bào bình thường. Tuy nhiên, khi tuổi tác tăng lên, sự biểu hiện của gen Telomerase giảm dần, khiến chiều dài của telomere tiếp tục ngắn lại, cuối cùng gây ra lão hóa tế bào.
Có những gen liên quan đến lão hóa khác cũng đóng vai trò quan trọng. Ví dụ, protein được mã hóa bởi gen SIRT1 có thể ức chế căng thẳng oxy hóa tế bào và phản ứng viêm, đồng thời trì hoãn quá trình lão hóa tế bào. Gen FOXO3 tham gia vào phản ứng chống căng thẳng và điều hòa trao đổi chất của tế bào, đồng thời ảnh hưởng đến tốc độ lão hóa tế bào bằng cách điều chỉnh khả năng tự thực bào và chống oxy hóa của tế bào.
Làm thế nào để gen ảnh hưởng đến lão hóa tế bào? Đầu tiên, những thay đổi trong biểu hiện gen có thể ảnh hưởng đến chức năng tế bào và quá trình trao đổi chất. Khi một số gen quan trọng liên quan đến lão hóa bị đột biến hoặc biểu hiện bất thường, các tế bào sẽ mất đi chức năng điều hòa bình thường, từ đó đẩy nhanh quá trình lão hóa. Thứ hai, những thay đổi trong biểu hiện gen cũng sẽ ảnh hưởng đến các con đường truyền tín hiệu và mạng lưới điều hòa khác trong tế bào. Các con đường truyền tín hiệu khác nhau trong tế bào tương tác với nhau để cùng điều chỉnh sức sống và quá trình lão hóa của tế bào.
Những thay đổi trong biểu hiện gen cũng ảnh hưởng đến khả năng thích ứng với môi trường của tế bào. Quá trình lão hóa của tế bào thường liên quan đến căng thẳng và tổn thương từ môi trường bên ngoài. Những thay đổi trong biểu hiện gen có thể ảnh hưởng đến phản ứng của tế bào với môi trường, từ đó ảnh hưởng đến tốc độ và mức độ lão hóa.
Sửa chữa và thay thế các tế bào bị hư hỏng: Tế bào tự sửa chữa như thế nào?
Quá trình sửa chữa sau tổn thương tế bào chủ yếu được chia thành hai phương pháp: sửa chữa tế bào và thay thế tế bào. Sửa chữa tế bào đề cập đến việc tế bào khôi phục lại cấu trúc và chức năng của chúng thông qua một loạt các cơ chế sinh học để chúng có thể tham gia lại vào các hoạt động sinh lý bình thường. Thay thế tế bào có nghĩa là các tế bào bị hư hỏng không thể sửa chữa được mà có thể được thay thế bằng các tế bào mới.
Trong quá trình sửa chữa tế bào, tế bào huy động cơ chế sửa chữa của chính mình để sửa chữa những vùng bị tổn thương. Khi tế bào phát hiện ra tổn thương, chúng sẽ bắt đầu một loạt con đường truyền tín hiệu và kích hoạt các gen sửa chữa liên quan. Những gen sửa chữa này cung cấp protein và các chất thiết yếu khác cần thiết cho quá trình sửa chữa vào tế bào, thúc đẩy quá trình tái tạo và sửa chữa các tế bào bị hư hỏng. Đồng thời, tế bào cũng sẽ đảm bảo tính ổn định của gen bằng cách tăng cường sao chép và sửa chữa DNA để tránh mất mát thông tin di truyền.
Ngoài cơ chế sửa chữa của riêng mình, các tế bào cũng có thể dựa vào sự trợ giúp của các tế bào và mô tế bào khác để sửa chữa những tổn thương. Trong cơ thể con người, hệ thống miễn dịch đóng một vai trò quan trọng. Khi các tế bào bị nhiễm trùng hoặc bị tổn thương, hệ thống miễn dịch sẽ giải phóng một loạt phân tử tín hiệu và cytokine, thúc đẩy các tế bào miễn dịch tập trung tại khu vực bị tổn thương, nhấn chìm và loại bỏ các tế bào bị hư hỏng, đồng thời thúc đẩy quá trình sửa chữa các tế bào khỏe mạnh xung quanh.
Sự thay thế tế bào đóng một vai trò quan trọng khi tế bào không thể tự sửa chữa. Thay thế tế bào là việc thay thế các tế bào bị tổn thương bằng các tế bào mới để phục hồi các mô và chức năng sinh lý. Trong một số trường hợp, nếu mô bị tổn thương nghiêm trọng hoặc tổn thương tế bào nghiêm trọng đến mức không thể sửa chữa từng tế bào riêng lẻ thì cần phải bổ sung tế bào mới thông qua quá trình tăng sinh tế bào.
Trong mọi trường hợp, khả năng đảo ngược sự phát triển của tế bào chắc chắn là một khám phá thú vị, mang lại khả năng vô hạn cho sự phát triển của y học và sinh học. Các nhà khoa học sẽ có thêm nhiều đột phá trong việc khám phá sức mạnh bí ẩn của tế bào và mang đến cho chúng ta nhiều bất ngờ và hy vọng hơn nữa.
Tham khảo: Zhihu
