Giám đốc Sở VH&TT tỉnh Bình Định Tạ Xuân Chánh cho hay trong gần 5 thế kỷ là kinh đô của vương quốc Chămpa (từ thế kỷ XI đến thế kỷ XV), vương triều Vijaya đã để lại những di sản văn hóa vật thể vô giá, bao gồm hệ thống đền tháp, thành quách, khu lò gốm cổ in dấu ngàn năm. Ảnh: Trương Định.
Đặc biệt là quần thể kiến trúc, tín ngưỡng gồm 8 cụm và 14 tháp Chăm gần như còn nguyên vẹn. Cùng với hệ thống tháp Chăm, thời kỳ vàng son của vương quốc Chămpa cũng đã để lại trên đất Bình Định hàng nghìn tác phẩm nghệ thuật điêu khắc vô giá. Ảnh: Trương Định.
Phù điêu nữ thần Sarasvati, niên đại thế kỷ XII được phát hiện vào năm 1988 tại phế tích tháp Châu Thành, xã Nhơn Thành, huyện An Nhơn (nay thuộc khu vực Châu Thành, phường Nhơn Thành, thị xã An Nhơn). Năm 2020, được công nhận bảo vật quốc gia. Ảnh: Trương Định.
Nữ thần Sarasvati - vợ của thần Brahma - là nữ thần sáng tạo ra tiếng Phạn, nữ thần của thi ca và nghệ thuật. Hình tượng thể hiện trên phù điêu là nữ thần được tạc nổi trong vòm cung nhọn (tấm lá nhĩ), nữ thần có ba đầu đều đội mũ hình chóp viền dải băng ngọc và hình cánh sen, bốn tay thể hiện vũ nữ đang múa trong tư thế tam đoạn (tribhanga), hai cánh tay chính trong tư thế tĩnh, cánh tay khuỳnh ra hai bên sau đó gập khuỷu tay lại đưa ngang trước ngực và cùng cầm một chiếc bình nước. Ảnh: Trương Định.
Phù điêu thần Hộ pháp (Dvarapala), niên đại thế kỷ XII, phát hiện năm 1992 tại phế tích có tục danh là gò Mả Chùa, thuộc thôn Đại Hòa, xã Nhơn Hậu, huyện An Nhơn (nay là thị xã An Nhơn) của tỉnh Bình Định. Năm 2021, được công nhận bảo vật quốc gia. Ảnh: Trương Định.
Trong truyền thuyết của Hindu giáo, Hộ pháp là vị môn thần, canh giữ cổng hoặc cửa của những ngôi đền/tháp. Thần có nhiệm vụ bảo vệ đạo pháp, người tu hành, người đến hành lễ, thường thể hiện theo cặp đối xứng, đặt ở hai bên cửa ra vào đền, tháp Chămpa. Ảnh: Trương Định.
Phù điêu thần Brahma, niên đại thế kỷ XII-XIII, phát hiện năm 1985 tại tháp Dương Long thuộc thôn An Chánh, xã Tây Bình, huyện Tây Sơn. Năm 2016, được công nhận bảo vật quốc gia. Ảnh: Trương Định.
Brahma vị thần tối cao, thần sáng tạo ra vũ trụ, đứng đầu trong ba vị thần chính của Ấn Độ giáo, vợ thần Brahma là nữ thần Sarasvati. Ảnh: Trương Định.
Phù điêu nữ thần Mahishasuramardini, niên đại đầu thế kỷ XII, phát hiện năm 1989 tại phế tích tháp Rừng Cấm, thuộc thôn Thủ Thiện Thượng, xã Bình Nghi, huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định. Năm 2015, tượng được công nhận bảo vật quốc gia. Ảnh: Trương Định.
Theo thần thoại Ấn Độ, nữ thần Mahishasuramardini là chị của thần Krishna, vợ của thần Shiva và còn có tên khác là Uma, Parvati, Durga, Devi… nữ thần sinh ra từ sự kết hợp sức mạnh, năng lượng của các vị thần khác để diệt trừ ma quỷ đe dọa trên thế gian. Nữ thần có một chiến công lớn là giết được quỷ đầu trâu Mardini. Tác phẩm điêu khắc thể hiện Mahishasuramardini đang đứng trên lưng hai con Makara quay ngược đầu nhau, hình tượng được xem là độc nhất vô nhị và lớn nhất. Ảnh: Trương Định.
Hai tượng sư tử đá thành Đồ Bàn, niên đại cuối thế kỷ XI, phát hiện năm 1992 tại thôn Bả Canh gần tháp Cánh Tiên trong khu vực thành Đồ Bàn, thuộc xã Nhơn Hậu, huyện An Nhơn (nay là thị xã An Nhơn). Năm 2024,hai bức tượng được công nhận bảo vật quốc gia. Ảnh: Trương Định.
Hai tượng hộ pháp Dvarapala (còn gọi là tượng ông Đen, ông Đỏ), niên đại thế kỷ XII-XIII, được công nhận bảo vật quốc gia năm 2020. Hai tượng này được lưu giữ tại chùa Nhạn Sơn, thuộc xã Nhơn Hậu, thị xã An Nhơn. Ảnh: Bảo tàng Bình Định.
Cặp tượng voi đá thành Đồ Bàn (một đực, một cái), niên đại nửa sau thế kỷ XII. Trong đó, tượng voi cái cao 176 cm, dài 220 cm, rộng 85 cm, có trọng lượng ước khoảng 750 kg, tượng voi đực cao 200 cm, dài 240 cm, rộng 100 cm, có trọng lượng ước khoảng 800 kg. Hai tượng voi thành Đồ Bàn được đặt đứng chầu trước cửa Vệ môn (thành Nội) thuộc Khu di tích Thành Hoàng Đế. Thành Hoàng Đế được nhà Tây Sơn xây dựng trên cơ sở kinh thành Đồ Bàn của Chămpa. Cặp tượng voi được công nhận bảo vật quốc gia năm 2023. Ảnh: A.C.
Tượng Phật Lồi hiện thờ tự tại chùa Linh Sơn, ở thôn Hội Thành, xã Nhơn Hội (TP. Quy Nhơn) là tượng thần Shiva - một tác phẩm điêu khắc nghệ thuật Chămpa, có niên đại thế kỷ XV. Tượng được công nhận bảo vật quốc gia vào năm 2018. Ảnh: Bảo tàng Bình Định.
Bên cạnh các bảo vật qquốc gia, tại Bảo tàng tỉnh Bình Định hiện còn trưng bày rất nhiều tác phẩm điêu khắc đá từ thời Chămpa. Ảnh: Trương Định.
Trụ Văn Bia Đá, thế kỷ XIII, được tìm thấy ở Tháp Đôi ở TP. Quy Nhơn (Bình Định). Ảnh: Trương Định.
Ký tự trên trụ Văn Bia Đá. Ảnh: Trương Định.