Thuyết âm mưu (conspiracy theory) là cách lý giải những vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội, bằng cách gán cho chúng những âm mưu bí mật của các thế lực ngầm - có thể là một hay nhiều cá nhân, hay thậm chí là chính phủ - đứng sau.
Cùng với sự hỗ trợ của YouTube, nhiều người đang tin vào thuyết âm mưu Trái đất là phẳng
Theo giáo sư tâm lý học Christopher French, trường Goldsmiths thuộc University of London (Anh), mặc dù niềm tin của thuyết âm mưu đôi khi có thể dựa trên phân tích hợp lý về bằng chứng, nhưng hầu hết không phải như vậy.
Một trong những thế mạnh lớn nhất của con người là khả năng tìm ra các manh mối có ý nghĩa trong cuộc sống và đưa ra những suy luận nhân quả. Tuy nhiên, đôi khi chúng ta không thấy được các manh mối và mối liên hệ nhân quả, đặc biệt là khi cảm thấy các sự việc nằm ngoài tầm kiểm soát của chúng ta.
Do đó, theo giáo sư French, được tạp chí Science American tường thuật lại, sự hấp dẫn của thuyết âm mưu có thể phát sinh từ một số thành kiến nhận thức đặc trưng cho cách chúng ta xử lý thông tin. "Thiên kiến xác nhận" là một khuynh hướng nhận thức phổ biến nhất và là động lực mạnh mẽ của niềm tin vào âm mưu.
Tất cả chúng ta đều có thiên hướng tăng thêm trọng lượng cho bằng chứng ủng hộ những gì chúng ta đã tin và bỏ qua bằng chứng mâu thuẫn với niềm tin của mình. Các sự kiện trong thế giới thực thường trở thành chủ đề của các thuyết âm mưu có xu hướng bị làm cho phức tạp và không rõ ràng.
Các báo cáo ban đầu có thể chứa lỗi, mâu thuẫn và mơ hồ, và những ai muốn tìm bằng chứng che đậy sẽ tập trung vào những mâu thuẫn như vậy để củng cố tuyên bố của họ.
Bên cạnh đó, nhu cầu cảm thấy đặc biệt có thể thường xuyên làm con người ta có nhiều khuynh hướng ủng hộ thuyết âm mưu. Theo Anothony Lantian ở trường Đại học Paris Nanterre và đồng sự, những người bị lôi lôi kéo bởi thuyết âm mưu là do nỗi ám ảnh bởi nhu cầu trở nên sự đặc biệt.
Nói cách khác, đó là niềm mong ước được khác biệt so với mọi người bằng cách ôm lấy niềm tin ảo.
Bởi lẽ khao khát đặc biệt giúp họ phát triển những sở thích khác thường hoặc tìm kiếm những trải nghiệm tách họ ra khỏi những người khác, những người theo chủ nghĩa âm mưu thừa nhận rằng những quan niệm khác lạ về thế giới làm họ cảm thấy bản thân đặc biệt hoặc trên cả mức bình thường.
Tất nhiên, không phải tất cả các lý thuyết âm mưu là sai. Một số thuyết âm mưu có thể trở thành sự thật. Vấn đề là những người theo thuyết âm mưu không thực sự chắc chắn lời giải thích thực sự, họ chỉ chắc chắn rằng sự thật đang bị che đậy.
Các thuyết âm mưu nổi tiếng:
NASA chưa từng hạ cánh xuống mặt trăng
Thảm hoạ sóng thần Ấn Độ Dương năm 2004
Facebook là công cụ của CIA
Osama bin Laden không chết
Một loài bò sát ngoài hành tinh đang thống trị thế giới
Virus HIV được tạo ra từ phòng thí nghiệm
Trái đất phẳng