Rishi Devi, 37 tuổi, hiện đang tạm trú tại một trường công lập ở Joshimath cùng với gia đình. Khi nhiệt độ giảm xuống âm 3,5 độ C vào những đêm mùa đông lạnh giá, cô vẫn có thể sống sót với một vài bộ quần áo len đang mặc trên người. Nhưng điều mà cô lo lắng là sức khỏe của đứa con chỉ mới 6 tháng tuổi của mình.
Giống như Rishi Devi, nhiều gia đình ở thành phố Joshimath - một địa điểm hành hương nổi tiếng nép mình trên dãy Himalaya, bang Uttarakhand, phía Bắc Thủ đô New Delhi, Ấn Độ - đang buộc phải sống trong những nơi trú ẩn tạm thời trong những ngày qua.
Tính đến ngày 9 tháng 1, 678 ngôi nhà ở 9 phường đã xuất hiện các vết nứt và không thể ở được, theo số liệu của chính phủ. Đến nay, chính quyền địa phương đã di dời 81 người đến nơi ở tạm thời. Chính quyền cũng đã luân phiên sắp xếp cho 4.000 người ở Joshimath và làng Pipalkoti gần đó.
"Nhà của chúng tôi bị hư hỏng hoàn toàn. Chính quyền đã chuyển chúng tôi đến một trường công lập, nhưng thật không dễ dàng gì khi sống ở đây trong cái lạnh buốt giá này cùng với đứa con sáu tháng tuổi của tôi", Rishi Devi nói.
Các vết nứt lớn đang xuất hiện khắp thành phố Joshimath. Ảnh Reuters
Giống như Devi, Kishore Kumar Valmiki, 28 tuổi, cũng đang lo lắng về tương lai của mình. Cả sáu thành viên trong gia đình anh - cha mẹ anh, vợ anh và hai con - đều đang không nhà để ở. Valmiki làm công việc quét dọn trong một công ty của thành phố. Nhà anh lần đầu tiên xuất hiện các vết nứt khoảng 14 tháng trước. Họ sau đó phải đi thuê một căn nhà khác, nhưng giờ nó cũng đã rạn nứt.
Tương tự, Veena Devi, đã nhận được một ngôi nhà theo chương trình phúc lợi của chính phủ, nhưng giờ nó đã trở nên nguy hiểm.
Chuyện gì đang xảy ra ở thành phố Joshimath?
Nằm ở độ cao 1.875 mét so với mực nước biển, Joshimath là cửa ngõ quan trọng để tiến vào các chuyến thám hiểm lên dãy Himalaya. Đây cũng là nơi dừng chân và điểm nghỉ ngơi quan trọng cho những người hành hương đến thăm Badrinath và Hemkund Sahib vào mùa hè, cũng như khách du lịch đến thăm Auli vào mùa đông. Lượng khách du lịch không ngừng tăng lên hàng năm, mang đến cho người dân địa phương nhiều cơ hội việc làm, nhưng sự phát triển nhanh chóng cũng dẫn đến nhiều vấn đề cho Joshimath.
Theo các chuyên gia, khu vực miền núi với địa hình mỏng manh này không thể chịu đựng được gánh nặng của sự phát triển tràn lan từ việc xây dựng đường xá cũng như các khách sạn sang trọng.
Gần 20.000 người sống ở Joshimath. Ảnh Satyam Kumar/ Mongabay India
SP Sati, phó giáo sư giảng dạy khoa học môi trường tại Đại học Lâm nghiệp ở Ranichauri, đã giải thích về nguyên nhân gốc rễ của cuộc khủng hoảng hiện nay ở Joshimath. Giáo sư Sati, cũng là một chuyên gia nghiên cứu về địa chất, cho biết: "Joshimath nằm trên đống đổ nát do lở đất cổ xưa để lại. Nếu chúng ta quay ngược thời gian, đó là thủ đô của các vị vua thuộc dòng dõi Katyuri. Các vị vua này đã phải di dời sau khi một số thiên tai tấn công thị trấn".
Các tòa nhà ở Joshimath lần đầu tiên xuất hiện các vết nứt vào những năm 1960. Đó là bằng chứng đầu tiên về các vết nứt hình thành ở vùng núi Joshimath và người ta cho rằng nó có thể gây nguy hiểm cho cư dân. Tình hình nhanh chóng trở nên tồi tệ, đến mức chính quyền đã phải thành lập một ủy ban chuyên trách để tìm ra nguyên nhân đằng sau sự chìm dần của thị trấn. Ủy ban đã đệ trình báo cáo của mình vào ngày 7 tháng 5 năm 1976.
Một trong những khuyến nghị của Ủy ban đề xuất cần phải ngừng ngay việc nổ mìn phá đá. Các khuyến nghị khác bao gồm phát triển hệ thống thoát nước trong thị trấn để ngăn nước mưa thấm vào, cũng như tránh đào đất ở các sườn dốc và thu gom vật liệu xây dựng trong khu vực 5 km lân cận, đồng thời cấm chặt cây để tránh sạt lở đất.
Tuy nhiên, bất chấp những khuyến nghị này, việc xây dựng đường xá, đập, đường hầm và các tòa nhà nhiều tầng vẫn tiếp tục không hề có dấu hiệu suy giảm. Tình hình hiện tồi tệ đến mức sự tồn tại của cả thành phố Joshimath đang gặp nguy hiểm.
"Hiện tại không thể khắc phục thiệt hại. Với tốc độ mà các vết nứt đang phát triển, có vẻ như phần lớn địa hình của Joshimath sẽ không còn tồn tại. Ưu tiên của chính quyền nên là giúp mọi người sơ tán và chuyển họ đến nơi ở tạm thời. Tuy nhiên, nếu chúng ta muốn đảm bảo rằng không có thành phố nào khác ở bất kỳ bang nào khác chịu chung số phận như Joshimath, thì chúng ta phải đưa ra các chính sách cụ thể", ông Sati cho biết thêm.
Sơ tán an toàn là ưu tiên hàng đầu
Các nhân viên xã hội ở Joshimath đang yêu cầu chính quyền giúp mọi người sơ tán an toàn. Anoop Nautiyal, người sáng lập Tổ chức Phát triển Xã hội của Cộng đồng, cho biết: "Tình hình ở Joshimath đã vượt quá tầm kiểm soát. Để tránh những thảm họa lớn, chính phủ nên giúp người dân đến nơi an toàn ngay lập tức".
Theo Nautiyal, chính quyền đang giúp những cư dân có nhà bị hư hại hoàn toàn chuyển đến các tòa nhà trong thành phố, như trường tiểu học, các ngôi đền và nhà nghỉ. Nhưng vì những nơi này vẫn ở Joshimath, nên chúng cũng không hoàn toàn an toàn.
Tính đến ngày 9 tháng 1 năm 2023, 678 ngôi nhà ở 9 phường đã xuất hiện các vết nứt và những ngôi nhà này không còn phù hợp để ở. Ảnh Satyam Kumar/ Mongabay India
Theo nhà môi trường học Himanshu Thakkar, địa lý và thủy văn của khu vực Joshimath rất mong manh. Ông cho biết: "Trong vài năm qua, nhiều sự cố xảy ra trong và xung quanh Joshimath cho thấy một điều gì đó thảm khốc đang chuẩn bị xảy ra".
Thakkar đang nói về những thảm họa trong quá khứ như trận lở đất năm 1970, hay trận lũ quét tại làng Raini vào năm 2021. Ông cũng cho rằng chính quyền đã phớt lờ những lời phàn nàn của người dân về các vết nứt. Vào tháng 12 năm ngoái, một công ty nhà nước thậm chí đã sử dụng chất nổ để khoan một đường hầm cho dự án thủy điện Tapovan-Vishnugadh. Sau đó đã có báo cáo về một lượng lớn nước phun ra ở một số khu vực.
Các nhà hoạt động cũng đang đặt câu hỏi về cách chính quyền giúp người dân sơ tán và di tản họ đến các địa điểm an toàn. Theo bản tin mới nhất phát hành vào ngày 9 tháng 1, các thỏa thuận đã được thực hiện để cung cấp chỗ ở tạm thời cho 1.191 người ở Joshimath và 2.205 người ở làng Pipalkoti gần đó. Chính quyền cũng đang cung cấp bộ dụng cụ khẩu phần khô và gói thức ăn nấu chín cho người nghèo.
Tuy nhiên, Anoop Nautiyal nói như vậy là chưa đủ và quá chậm, bởi số người cần hỗ trợ lớn hơn thế gấp nhiều lần. "Đây là một trường hợp khẩn cấp và chính phủ phải hành động nhanh chóng để chiếm được lòng tin của người dân khi họ đang hoảng loạn", ông nói thêm.