Cá chạch là loại cá da trơn chuyên sống ở tầng nước đáy. Trong dân gian cá chạch còn có nhiều tên gọi như thu ngư, nê thu... Tên khoa học là Misgumus naguilli-caudatus.
Đông y gọi cá chạch với tên thuốc là thu ngư, cho rằng cá có vị ngọt, tính bình, không độc, có tác dụng bổ khí huyết, tráng dương, thanh nhiệt, tiêu khát, chữa nóng trong,… Cá chạch có nhiều loại như chạch đồng, chạch bùn, là loài cá nước ngọt sống ở các các ao, hồ, sông, suối. Thân tròn, dẹt hai bên, nhất là gần đuôi, dài khoảng 15cm. Đầu nhỏ, hơi tròn, mắt bé, miệng thấp có râu. Da mỏng, dưới da có nhiều tuyến tiết chất nhờn, nên rất trơn nhẵn. Vảy nhỏ, lẫn sâu dưới da nên khó thấy...
Người ta đã phân tích thấy trong cá chạch chứa nhiều thành phần dinh dưỡng như hàm lượng protein cao hơn hẳn thịt gà. Ngoài ra sách "Thánh tễ tống lục" còn nói dùng cá chạch với lá sen khô tán bột trộn chung để chữa bệnh đái tháo đường. Song còn rất nhiều phương thuốc mà cá chạch là dược liệu chính để chữa các bệnh viêm gan, vàng da, suy thận, suy nhược thiếu máu, chữa trĩ sa, xuất huyết...
Cá chạch.
Các món ăn thuốc dưới đây đã được sử dụng để góp phần trị liệu các bệnh.
* Thanh nhiệt giải độc, chữa mẩn ngứa: Cá chạch 30g, đại táo 15g, gia vị vừa đủ, nấu canh ăn ngày một lần. Ăn 7- 10 ngày.
* Chữa suy nhược, thiếu máu, suy dinh dưỡng ở trẻ: Cá chạch 250g, thịt lợn nạc 50g, lạc nhân 100g, gừng 5g, hạt tiêu xay 5g, nước 200 ml. Cách làm: Cá chạch rán qua, cho nước, thịt, gừng đun to lửa 10 phút rồi hầm nhừ thịt đến khi nước còn 100ml. Cho thêm gia vị là ăn được. Ăn ngày 1 lần. Ăn trong 1 tuần. Nghỉ 1 tuần lại tiếp tục. Dùng trong 3 tháng.
Hoặc: Cá chạch 120g rán vàng, hoàng kỳ 15g, đẳng sâm 15g, hoài sơn 30g, đại táo 15g, gừng tươi 5g. Tất cả đem sắc kỹ, lấy nước bỏ bã, chia uống vài lần trong ngày. Công dụng bổ tỳ vị, bổ huyết, dùng thích hợp cho những người suy nhược cơ thể, gầy yếu, thiếu máu, trẻ em suy dinh dưỡng.
* Chữa vàng da do viêm gan: Cá chạch 250g, đậu phụ 500g. Cá chạch làm sạch bỏ đầu đuôi, đậu phụ xắt miếng đem nấu chín rồi cho cá chạch vào, đun sôi một lát là được, chế thêm hành, gừng tươi và gia vị, dùng làm canh ăn. Công dụng bổ tỳ vị, trừ thấp, dùng thích hợp cho người bị viêm gan vàng da, tiểu tiện không thông.
* Hỗ trợ điều trị viêm gan mạn tính: Cá chạch 150g (mổ bỏ ruột, xương), thái mỏng. Mộc nhĩ đen 2,5g, rau kim châm 15g. Tất cả nấu chín. Ăn nóng chia 2 lần trong ngày.
* Viêm gan cấp, mãn: Làm sạch cá chạch, đem sấy khô, tán nhỏ thành bột, cất trong lọ kín dùng dần. Mỗi lần uống 10g, ngày uống 3 lần. Kinh nghiệm cho thấy khi dùng bột cá chạch chữa chứng viêm gan cấp hoặc mãn thì khả năng hồi phục chức năng gan cho kết quả hơn hẳn khi dùng các loại thuốc trợ gan thông thường.
* Chữa khí hư, mệt mỏi: Chạch 200g, rửa sạch nấu canh hay nấu với gạo tẻ thành cháo ăn, mỗi ngày ăn 2 lần.
* Dùng trong thiếu canxi, suy dinh dưỡng, ra mồ hôi do rối loạn thần kinh thực vật ở trẻ nhỏ: Cá chạch làm sạch, cho vào dầu rán chín vàng cho trẻ ăn hoặc ăn với cơm, hay nấu thành canh ăn.
Cá chạch om chuối đậu.
* Tăng cường sức khoẻ và khả năng tình dục: Cá chạch 500g, lạc nhân 100g, gạo tẻ 300g, dầu ăn, muối, xì dầu, đường, hành, rau thơm… vừa đủ. Cách làm: Đãi sạch gạo, cho thêm ít muối vào rồi trộn đều. Đun nước sôi, cho gạo vào nấu cháo. Mổ chạch, lọc bỏ xương sống, rửa sạch, để khô rồi cho dầu lạc, muối, xì dầu và đường vào đảo đều. Khi cháo sắp được, cho chạch vào nấu chín là được. Khi ăn cho thêm hành và rau thơm. Ăn thường xuyên món này có tác dụng rất tốt cho những người sức khoẻ yếu, yếu sinh lý…
* Chữa mồ hôi trộm ở trẻ em: Cá chạch 100g, gạo 50g, dầu ăn, gia vị vừa đủ. Cách làm: Cá chạch làm sạch, bỏ đầu, nội tạng, đuôi, đem hấp cách thuỷ cho chín, gỡ lấy thịt, ướp bột gia vị, xào với dầu ăn. Xương cá chạch giã nhỏ lọc lấy 200ml nước. Gạo xay thành bột cho vào nước lọc xương chạch quấy đều đun trên lửa nhỏ. Khi cháo chín cho thịt chạch và gia vị vào đảo đều. Cháo sôi lại là được. Ăn một lần trong ngày lúc đói. Ăn liền 5 ngày.
