1. Hạ khô thảo:
Tên khoa học là Prunella vulgaris L. thuộc họ hoa môi (Labiatae). Bộ phận dùng: Toàn hoa (đừng nhầm với cây cải trời, tên khoa học là: Blumeasubca Pitate D.C). Hạ khô thảo mọc ở Sa Pa, Tam Đảo, Hà Giang…
Tính vị: Vị cay, đắng. Tính hàn. Vào kinh can.
Tác dụng: thanh can hỏa, tán uất kết, hạ huyết áp.
Ứng dụng lâm sàng: Chữa ung thư trực tràng, ung thư tụy, tràng nhạc đã vỡ loét, chữa viêm gan virus, sưng tuyến giáp, trị lao và viêm màng phổi thấu, mắt đỏ sưng đau…
Ngày dùng: từ 10-50g.
Kiêng kỵ: Âm hư, ăn uống kém, không nên dùng.
2. Ý dĩ:
Còn gọi là: Bo bo, dĩ mĩ, ý dĩ nhân (nhân đã loại bỏ vỏ, được phơi hay sấy khô). Tên khoa học là: Coix Lachryma Jo Bi L, thuộc họ lúa (Gramineae). Lưu ý: Loại ý dĩ đá xay không vỡ.
Tính, vị, quy kinh: Vị ngọt nhạt tính hơi hàn, vào tỳ phế, và vị. Cây ý dĩ mọc hoang ở nơi ẩm mát như bờ suối, khe đá tại vùng núi nước ta. Hiện nay nhân dân ta có trồng ở ruộng phù sa, đất màu, có độ ẩm, nhưng không đọng nước. Tác dụng: Lợi thủy, thẩm thấp, kiện tỳ, trừ tê, thanh nhiệt, bài mủ.
Ứng dụng lâm sàng: Trị ung thư phổi, dạ dày, ruột và tử cung. Chữa tiểu tiện bất lợi, thủy thũng, cước khí, tỳ hư thấp tà, phong thấp tê, đau gân mạch co rút, trị nhọt ở phổi, rối loạn tiêu hóa ở trẻ nhỏ, mụn cơm, mụn có mủ ở phổi, ho gà…
3. Cây diếp cá:
Còn gọi là giấp cá, ngư kinh thảo. Tên khoa học là Hout.tuynia Cordata Thunb, thuộc họ giấp (Saururaceae). Cây mọc hoang ở nơi ẩm thấp. Nhân dân ta thường trồng để ăn ghém cho mát.
Tính vị: Đắng, hơi hàn. Đi vào kinh phế.
Công dụng: Thanh nhiệt, giải độc, bài mủ, lợi tiểu tiện.
Ứng dụng lâm sàng: Trị ung thư phổi, đau phổi cấp, phế nhiệt sinh ho, nhiều đờm đặc, tổ đỉa… Ngày dùng từ 10-30g.
Chú ý: Không nên sắc lâu.
4. Bồ công anh: Còn có tên là hoàng hoa địa đinh.
Tên khoa học là Taraxacum Officinale Wiga. Thuộc họ cúc (Compositae). Mọc hoang ở các vùng núi cao như Tam Đảo, Sa Pa, Đà Lạt… Xin đừng nhầm với cây bồ công anh (trùng tên) còn gọi là rau bồ cóc, diếp hoang, diếp dại, mót mét, mũi mác, diếp trời, rau mũi cày… Có tên khoa học là: Lactuca Indica L., thuộc họ cúc (Compositae). Bồ công anh kể đầu tiên, được dùng toàn cây làm thuốc. Thu hoạch vào vụ thu đông kém tác dụng.
Tính vị: Vị đắng, ngọt, tính hàn, vào 2 kinh: Can, vị.
Tác dụng: Thanh nhiệt, giải độc, tiêu ung, tán kết, lợi tiểu, thông lâm.
Ứng dụng lâm sàng: Trị ung thư: Phổi, dạ dày, thực quản, tuyến sữa… rắn độc cắn (giã đắp vết thương)… Dùng 6-15g một ngày.
