1. Mô tả:
Cỏ bợ tên khoa học là Marsilea quadrifolia L., thuộc họ Tần (Marsileaceae), bộ Dương xỉ (Hydropterides). Cỏ bợ còn được gọi với nhiều tên khác nhau như rau bợ nước, điền tự thảo, tứ diệp thảo, phá đồng tiền, dạ hợp thảo...
Đây là loại cỏ mọc hoang thường mọc ở những nơi ven bờ ruộng, bờ mương nước ẩm ướt hay ở dưới nước. Thân cỏ bợ là thân rễ bò mảnh, mang từng nhánh 2 lá một.
Lá gồm 4 lá chét, xếp chéo hình chữ thập, cuống lá dài 5 - 15cm. Lá cỏ bợ cứ đến tối là xếp lại, rủ xuống. Mỗi gốc của nhánh lá có một chùm rễ phụ.
Quả cỏ bợ là dạng bào tử rất bé, nằm ở gốc cuống lá. Mỗi quả chia làm nhiều ô ngang trong chứa bào tử nang lớn, sẽ sinh nguyên tản cái và nhiều bào tử nang nhỏ sẽ cho nguyên tản đực. Mỗi ô đó tương đương với một ổ tử nang và có áo riêng.
2. Dược tính:
Không rõ hiện giờ có còn địa phương nào dùng cỏ bợ như một loại thực phẩm không, nhưng thật ra thời xưa loại cỏ này vừa được coi là thực phẩm vừa được dùng làm thuốc. Chính vì vậy trong y văn ngày xưa còn ghi lại tính chất dược lý của loại cỏ này.
Theo Đông y, cỏ bợ có tính mát, vị ngọt, hơi đắng, tác dụng thanh nhiệt, tiêu độc, lợi tiểu, tiêu sưng, nhuận gan, sáng mắt, trấn tính tâm thần.
Cỏ bợ khi làm thuốc tùy mục đích có thể dùng tươi hay dùng dưới dạng phơi khô, sao vàng.
Thông thường nhân dân dùng cỏ bợ để sắc thành nước đặc uống để giải nhiệt, thông tiểu tiện, chữa mất ngủ, ra khí hư ở phụ nữ... Nhiều nơi dùng làm thuốc đắp chỗ sưng đau, mụn nhọt, rắn cắn, tắc tia sữa...
Đông y hiện nay vẫn coi cỏ bợ là một loại thuốc thảo dược có thể sử dụng để kết hợp điều trị một số chứng bệnh như thần kinh suy nhược, mất ngủ, sốt cao, tắc tia sữa, sưng răng lợi...
Đặc biệt trong điều trị một số căn bệnh phức tạp như viêm gan, phù chân do viêm thận, sỏi tiết niệu, tiểu đường... cũng dùng cỏ bợ kết hợp với vài loại thuốc khác để trị.
3. Cỏ bợ trị tiểu đường:
Cách dùng cỏ bợ trị tiểu đường không hẳn là cách chữa bệnh truyền miệng trong dân gian và đã được ghi chép trong một số y văn từ nhiều thế kỷ trước. Vì thế, đây có thể coi là bài thuốc dân gian có tính chính danh.
Có 2 bài thuốc sử dụng cỏ bợ để chữa tiểu đường, cả 2 cách đều khá đơn giản vì chỉ đứng 1 mình hoặc kết hợp thêm với 1 vị thuốc để thành thang. Hai bài thuốc như sau:
Bài 1: Cỏ bợ khô 15 - 20g hoặc cỏ bợ tươi 30 - 40g nấu thành nước uống trong ngày. Mỗi liệu trình là 15 - 20 ngày, giữa mỗi liệu trình nghỉ 5 - 7 ngày.
Bài 2: Cỏ bợ khô, qua nhân lâu lượng ngang bằng nhau, tán thành bột mịn, trộn đều. Ngày uống 3 lần mỗi lần 8 - 12g hòa với sữa.
