Nguồn tin từ Quân giải phóng nhân dân Trung Quốc (PLA) của tờ Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng (SCMP) tiết lộ, Bắc Kinh đã lên kế hoạch lập ADIZ tại Biển Đông từ năm 2010, cùng thời điểm nước này cân nhắc về việc đưa ra tuyên bố các biện pháp kiểm soát không phận tương tự trên Biển Hoa Đông.
Nguồn tin cho hay, phạm vi ADIZ được đề xuất bao phủ quần đảo Đông Sa (Pratas) ở phía Bắc Biển Đông và hai quần Trường Sa, Hoàng Sa - thuộc chủ quyền của Việt Nam.
Việc lên kế hoạch lần này được đánh giá là bắt đầu từ khi những kế hoạch cho ADIZ ở vùng Biển Hoa Đông được cân nhắc vào năm 2010 và được công bố vào năm 2013.
Trong khi Bắc Kinh tỏ ra kín đáo về vấn đề này, vào ngày 4/5 Cơ quan phòng vệ Đài Loan nói họ đã biết về các kế hoạch của Đại lục.
Ảnh vệ tinh chụp đường băng do Trung Quốc xây trái phép trên đá Xu Bi, thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam, tháng 4/2017 (Nguồn: AP)
ADIZ là vùng bầu trời do một quốc gia tự ấn định và đòi hỏi mọi máy bay xâm nhập vùng này phải được nước đó nhận dạng, xác định vị trí, và chịu sự kiểm soát của nước này vì lợi ích an ninh.
Dù từng có nhiều quốc gia tuyên bố áp đặt ADIZ, khái niệm này chưa được xác định hoặc quy định bởi bất kỳ điều ước quốc tế nào.
Các nhà quan sát quân sự cho biết thông báo về ADIZ thứ hai này của Trung Quốc sẽ làm gia tăng thêm căng thẳng với Mỹ và có thể làm xói mòn đáng kể quan hệ giữa Bắc Kinh với các láng giềng Đông Nam Á.
Cựu giảng viên Học viện Hải quân Đài Loan tại thành phố Cao Hùng, ông Lu Li-Shih trả lời SCMP, việc cải tạo và xây dựng phi pháp mà Bắc Kinh tiến hành trên Đá Chữ Thập, Đá Xu Bi và Đá Vành Khăn - thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam, diễn ra trong những năm qua là một phần trong kế hoạch ADIZ.
"Hình ảnh vệ tinh gần đây cho thấy PLA đang triển khai máy bay cảnh báo sớm KJ-500 và máy bay săn tàu ngầm KQ-200 trên vùng Đá Chữ Thập," ông nói - đề cập bức ảnh do ImageSat International (ISI) và Sáng kiến Minh bạch Hàng hải Châu Á (AMTI), thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), cung cấp.
Theo ông Lu, các cơ sở vật chất phục vụ không quân chắc chắn đang được xây dựng [phi pháp] trên các rặng đá. Máy bay chiến đấu – khí tài cần được bảo trì trước điều kiện nhiệt độ, độ ẩm và độ mặn cao của khu vực, cũng sẽ sớm được triển khai.
"Khi các tiêm kích của PLA được triển khai, chúng có thể kết hợp với những máy bay cảnh báo sớm và máy bay săn ngầm để thực hiện các hoạt động tuần tra trong ADIZ."
Hình ảnh vệ tinh từ ISI đề ngày 10/4/2020 cho thấy máy bay chống tàu ngầm KQ-200 xuất hiện trái phép trên một căn cứ tại vùng Đá Chữ Thập (Ảnh: Twitter)
Bắc Kinh sẽ tuyên bố khi thời cơ đến
Chuyên gia hải quân Trung Quốc, cựu Đại tá PLA Li Jie nói, các nước thường đợi đến khi chuẩn bị xong các thiết bị tuần tra, chiến đấu và cơ sở hạ tầng để vận hành ADIZ rồi mới tuyên bố sự xuất hiện của ADIZ. Nhưng nếu thời cơ đến, Trung Quốc có thể sẽ đưa ra thông báo sớm hơn.
"Bắc Kinh đã tuyên bố ADIZ ở vùng Biển Hoa Đông mặc dù PLA vẫn chưa thể phát hiện, theo dõi hay trục xuất máy bay nước ngoài tiếp cận vùng biển," ông Li nêu.
Theo một nguồn tin khác, Bắc Kinh hiểu được rằng Biển Đông lớn hơn Biển Hoa Đông rất nhiều và chính vì thế việc hoàn thiện ADIZ sẽ cần nhiều nỗ lực và thời gian hơn.
"Bắc Kinh còn ngần ngại tuyên bố ADIZ trên Biển Đông có thể do còn cân nhắc về các vấn đề kỹ thuật, chính trị và ngoại giao," ông nói.
"Nhưng có một vấn đề rằng tiêm kích của PLA chưa có năng lực trục xuất máy bay nước ngoài ở vùng Biển Đông – khu vực lớn hơn vùng Biển Hoa Đông rất nhiều lần. Chi phí để thiết lập ADIZ tại đây cũng sẽ rất lớn."
Hình ảnh vệ tinh do ISI công bố ngày 13/5/2020, cho thấy các máy bay quân sự KJ-500, KQ-200 và Z-8 hiện diện phi pháp trên Đá Chữ Thập, thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam (Ảnh: ISI)
Vào năm 2010, Trung Quốc đã tiết lộ với một phái đoàn Nhật Bản tới thăm Bắc Kinh rằng họ đang xem xét việc xây dựng ADIZ trên Biển Hoa Đông. Theo một báo cáo của CSIS năm 2017, Bắc Kinh cho hay đây là vấn đề cần sự thảo luận kĩ càng bởi ADIZ của họ chồng lấn với vùng phòng không của Tokyo.
Báo cáo trên đã gây bão ở Tokyo. Nhật Bản sau đó phản ứng bằng cách thiết lập ADIZ bao phủ đảo Senkaku/Điếu Ngư - điểm nóng tranh chấp chủ quyền giữa Trung-Nhật.
Căng thẳng song phương leo thang sau khi chính phủ Nhật quốc hữu hóa đảo tranh chấp này, và Bắc Kinh tuyên bố lập ADIZ trên Biển Hoa Đông vào tháng 11/2013.
"Trung Quốc tuyên bố lập ADIZ sớm hơn dự kiến bởi nhu cầu khẳng định lại chủ quyền đối với đảo Điếu Ngư," ông Li nói.
Động thái trên đã gặp phải phản ứng dữ dội từ phía Nhật Bản và đồng minh Mỹ.
ADIZ ảnh hưởng thế nào đến khu vực?
Trong khi quan hệ Trung-Nhật cải thiện trong những năm gần đây, thì quan hệ Mỹ-Trung Quốc vẫn căng thẳng trên nhiều lĩnh vực: từ thương mại, công nghệ, quân sự đến cả những vấn đề về tư tưởng, và mới đây là đại dịch Covid-19.
Tháng trước, máy bay quân sự Mỹ, bao gồm các máy bay trinh sát EP-3E và RC-135U, đã thực hiện các hoạt động tuần tra trên Biển Đông - theo trang Aircraft Spots.
Drew Thompson, nghiên cứu viên cao cấp trường Chính sách công Lý Quang Diệu, Đại học Quốc gia Singapore, nhận xét Trung Quốc đã nỗ lực xây dựng mối quan hệ gần gũi hơn với các hàng xóm Đông Nam Á những năm gần đây. Nếu ADIZ trên Biển Đông được công bố thiết lập, mối quan hệ của các quốc gia này với Trung Quốc chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng.
Trước thông tin Trung Quốc triển khai trái phép các máy bay KJ-500 và KQ-200 đến quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam, Người phát ngôn Bộ ngoại giao Lê Thị Thu Hằng ngày 14/5/2020 nhấn mạnh:
Tôi xin khẳng định lại, Việt Nam có đầy đủ bằng chứng lịch sử và cơ sở pháp lý khẳng định chủ quyền của mình đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa phù hợp với luật pháp quốc tế
Bà Lê Thị Thu Hằng nêu rõ, "Mọi hoạt động của các bên tại hai quần đảo này mà không có sự cho phép của Việt Nam đều vô giá trị".
"Trong bối cảnh khu vực và quốc tế hiện nay, Việt Nam đề nghị các bên không có hành động làm phức tạp thêm tình hình Biển Đông," bà Hằng nói thêm.
Mời độc giả theo dõi chúng tôi trên MXH Lotus