Những chuyến bay không có trên lịch trình
Tại một góc trên sảnh đi của sân bay Rostov, miền Nam nước Nga, một nhóm khoảng 130 người đàn ông, mang theo những chiếc ba lô kiểu nhà binh, xếp hàng trước 4 quầy check-in phía dưới những tấm bảng điện tử không hiển thị điểm đi, điểm đến lẫn số hiệu chuyến bay.
Khi một phóng viên của Reuters hỏi xem những người này đi đâu, một trong số đó trả lời: "Chúng tôi đã ký tên lên giấy tờ - Chúng tôi không được phép tiết lộ bất cứ điều gì. Sếp tôi sẽ xuất hiện bất cứ lúc nào và chúng tôi sẽ gặp rắc rối".
"Cả anh nữa đấy", anh ta cảnh báo.
Chiếc máy bay Airbus A320 đợi họ trên đường băng vừa bay tới từ Damascus, thủ đô của Syria. Bước ra khỏi đó là khoảng 30 người với gương mặt rám nắng, đa phần mặc đồ rằn ri và đi ủng, một số người còn xách túi lấy từ khu vực miễn thuế của sân bay Damascus.
Những người trở về từ Syria, xuất hiện trên sân bay Rostov. Ảnh: Reuters
Theo tìm hiểu của Reuters, những người này là các nhà thầu quân sự tư nhân của Nga, được các máy bay dân sự đưa tới Syria một cách bí mật để hỗ trợ về mặt quân sự cho Tổng thống Syria Bashar al-Assad trong cuộc chiến kéo dài 6 năm tại chảo lửa Trung Đông.
Chiếc Airbus chở họ chỉ là một trong hàng chục chiếc máy bay từng thuộc về các công ty hàng không của châu Âu và Mỹ, sau đó được "sang tay" cho các hãng hàng không Trung Đông bị Mỹ cấm vận, thông qua một mạng lưới các công ty trung gian. Washington cáo buộc, đây là một trong những hoạt động giúp Syria "vượt mặt" cấm vận.
Các chuyến bay đi và đến Rostov, mà không tổ chức nào ghi nhận trước đây, được điều hành bởi Cham Wings, một hãng hàng không Syria bị Mỹ đưa vào danh sách cấm vận năm 2016 vì bị cáo buộc là đưa các chiến binh ủng hộ ông Assad tới Syria và giúp tình báo Syria vận chuyển vũ khí, thiết bị.
Thường đáp xuống vào đêm muộn, các chuyến bay này không xuất hiện trên lịch trình của sân bay và bay tới Nga từ Damascus hoặc Latakia, thành phố mà Nga đặt căn cứ quân sự.
Hoạt động này phơi bày lỗ hổng trong nỗ lực cấm vận của Mỹ, động thái được Washington thực hiện với mục đích gây trở ngại cho ông Assad và đồng minh của ông ở Iran, cũng như hạn chế các trang thiết bị mà họ cần cho các chiến dịch quân sự.
"Sang tay" máy bay?
Theo điều tra của Reuters thì Moscow đã sử dụng một phương pháp đặc biệt để đưa các nhà thầu tới vùng chiến sự ở Trung Đông.
Các phóng viên của Reuters đã theo dõi sân bay Rostov, sử dụng dữ liệu theo dõi lộ trình để ghi nhận các chuyến bay bất thường, tìm kiếm đăng kiểm sở hữu máy bay và thực hiện hàng chục cuộc phỏng vấn, trong đó có một vị tướng thời Liên Xô.
Theo Reuters, các chuyến bay tới Rostov của Cham Wings không xuất hiện trên trang web của chuyến này nhưng có hiển thị trong dữ liệu theo dõi chuyến bay trực tuyến.
Các phóng viên của Reuters đã theo dõi các chuyến bay giữa sân bay Rostov và Syria từ 5/1/2017 cho tới 11/3/2017. Trong khoảng thời gian đó, Cham Wings thực hiện 51 chuyến khứ hồi, lần nào cũng sử dụng máy bay Airbus A320, có khả năng chuyên chở 180 hành khách.
Chuyến bay của Cham Wings. Ảnh: Reuters
Trong những năm gần đây, hàng chục chiến máy bay đã được đăng ký cho 2 công ty Khors và Dart tại Ukraine. Hai công ty này do một vị cựu tướng lĩnh thời Liên Xô thành lập. Theo dữ liệu giám sát lộ trình, các máy bay sau đó sẽ được bán hoặc cho thuê và cuối cùng sẽ do các hãng hàng không Syria, Iran vận hành.
Khors và cả vị tướng từ thời Liên Xô Sergei Tomchani nằm trong danh sách cấm vận của Cục Thương mại Mỹ từ năm 2011 vì cáo buộc xuất khẩu máy bay cho Iran, Syria mà không xin giấy phép từ Washington.
Tuy nhiên, trong 7 năm qua, Khors và Dart đã tìm cách thu nhận hoặc thuê 84 máy bay Airbus, Boeing cũ bằng cách sang tay máy bay qua nhiều cơ quan không bị cấm vận.
Tuy nhiên, đại diện của Khors, Dart và cả ông Tomchani đều khẳng định mình không vi phạm quy định nào liên quan tới việc cung cấp máy bay cho các cơ quan bị cấm vận.
Trong 90 phút phỏng vấn, ông Tomchani phủ nhận chuyện cung cấp máy bay cho Iran, Syria. Thay vào đó, ông nói, Khor và Dart chuyển máy bay cho bên thứ ba và bên thứ ba sẽ giao dịch với người dùng sau cùng.
"Chúng tôi không cung cấp máy bay cho Iran", ông Tomchani nói, "Chúng tôi không liên quan gì tới việc cung cấp máy bay cho Cham Wings".
Ông Sergei Tomchani. Ảnh: Reuters
Một trong các máy bay Airbus A320 của Cham Wings từng thuộc sở hữu của công ty ILFC Ireland, công ty con của AerCap, một trong những công ty cho thuê máy bay lớn nhất thế giới.
Tháng 1/2015, chiếc máy bay mang mã số EI-DXY này được loại khỏi danh sách đăng ký của Ireland và 2 tháng sau được đăng ký tại Ukraine. Lần này, chiếc máy bay có chủ mới là công ty Gresham Marketing, được đăng ký ở quần đảo Virgin thuộc Anh.
Tháng 3/2015, Gresham cho Dart thuê EI-DXY. Mã số của máy bay chuyển thành UR-CNU. Và tới tháng 8/2015, chiếc máy bay này về hoạt động dưới quyền vận hành của Khors.
Reuters cho rằng, những lần sang tay này đã trở thành "vỏ bọc" che giấu nguồn gốc cho những chiếc máy bay.
Kremlin phủ nhận hoạt động mờ ám
Reuters nhấn mạnh: Để duy trì chiến dịch quân sự của mình, ông Assad và đồng minh cần tiếp cận với các máy bay quân sự để chuyên chở người, cũng như thiết bị tới vùng chiến sự. Washington đã cố ngăn chặn bằng cách hạn chế xuất khẩu tới Syria, Iran và tiến hành cấm vận các hãng hàng không ở các nước này.
Vấn đề thương vong trong quân sự đặc biệt nhạy cảm. Reuters cho hay, bạn bè và người thân của các nhà thầu nghi ngờ Moscow sử dụng các chiến binh tư nhân ở Syria bởi bằng cách đó, Nga có thể đưa nhiều lính tới tham gia chiến sự mà không phải mạo hiểm dùng tới quân nhân.
Chính quyền Nga thống kê: Có 44 binh lính Nga đã hi sinh tại Syria kể từ khi Nga triển khai chiến dịch quân sự tại đây vào tháng 9/2015. Tuy nhiên, Reuters đưa ra con số: Ít nhất 40 nhà thầu đã thiệt mạng tại Syria từ 1-8/2017. Con số này được tổng hợp dựa trên thông tin từ người thân và bạn bè những người thiệt mạng.
Một góa phụ cho hay, nguyên nhân tử vong trên giấy chứng tử do lãnh sự quán Nga tại Damascus đưa ra là "xuất huyết do vết thương từ đạn và mảnh bom".
Tuy nhiên, Điện Kremlin đã khẳng định Nga không hề đưa các nhà thầu quân sự tư nhân của mình tới Syria, hoạt động này không hề tồn tại. Giới chức Nga cho hay, sự hiện diện của Moscow chỉ ở mức thực hiện không kích, huấn luyện các lực lượng Syria và triển khai một số lượng nhỏ lính đặc nhiệm.