Dưới đây là kết quả một cuộc điều tra của Dự án theo dõi tham nhũng và tội phạm có tổ chức (OCCRP), đặt tại Washington D.C. Tác giả là Anna Babinets, một nhà báo điều tra người Ukraine. Biên tập viên Vlad Lavrov của tờ Kyiv Post là người điều phối cuộc điều tra.
Tai tiếng hối lộ xuyên quốc gia
Đây chỉ đơn giản là một phi vụ ‘tiền trao cháo múc’. Không hề có sự tồn tại của các mạng lưới công ty ma phức tạp, hay các vụ rửa tiền thông qua các ngân hàng nước ngoài. Chỉ là một khoản lại quả trị giá 1,5 triệu USD để trả công cho các hợp đồng sửa chữa, đại tu các máy bay quân sự của Nga, Ukraine sản xuất.
Song phi vụ này bị đổ bể vào sáng sớm ngày 26/01 năm nay khi 2 người Ukraine, làm việc cho công ty xuất nhập khẩu vũ khí quốc doanh Ukrspetsexport (Ukraine), đón 1 chiếc taxi ở Astana (thủ đô của quốc gia Trung Á Kazakhstan) để đi từ khách sạn Ramada Plaza đến sân bay. Họ bị các nhân viên an ninh Kazakhstan bắt ngay khi vừa chuẩn bị lên máy bay về lại Kiev.
Hai người này, gồm Oleksandr Shkolyarenko, 43 tuổi, một trưởng phòng tại Ukrspetsexport, và Oleksandr Khruliov, 42 tuổi, phó phòng. Sáu tháng sau đó, cả 2 bị tòa án quân sự Kazakhstan kết tội hối lộ và mỗi người nhận bản án 6,5 năm tù.
Theo như bản tuyên án, thì trong thời gian từ 2011 đến 2013, 2 người này đã đưa hối lộ gần 1,5 triệu USD cho các đối tác phía Kazakhstan để đổi lấy các hợp đồng đưa máy bay quân sự Kazakhstan về Ukraine sửa chữa. Tổng giá trị hợp đồng vào khoảng 40 triệu USD. Một ví dụ là khoản hối lộ 500 nghìn USD để đổi lấy một bản hợp đồng trị giá 4 triệu USD, trong đó hãng Ukrspetsexport đảm nhận việc sửa chữa các máy bay của lực lượng biên phòng Kazakhstan. Sau đó, một trong những máy bay này bị rơi làm 27 người thiệt mạng.
Bản án này đánh dấu lần đầu tiên một quan chức quốc phòng Ukraine phải ngồi tù vì liên quan đến việc đưa hối lộ trong các phi vụ buôn bán vũ khí. Hai bản tuyên án dài 30 trang, đều bằng tiếng Nga, tóm lược quá trình phạm tội của 2 quan chức Ukraine cùng các đồng phạm người Kazakhstan và làm sáng tỏ phương thức hoạt động của Ukrspetsexport, công ty độc quyền trong việc buôn bác vũ khí Ukraine ở thị trường nước ngoài.
Theo Viện nghiên cứu hòa bình quốc tế tại Stockhom, trong năm 2012, Ukraine đứng thứ 4 trong danh sách các nước xuất khẩu vũ khí, với tổng giá trị 1,3 tỷ USD. Tuy nhiên, không phải phi vụ nào cũng rõ ràng minh bạch. Từ 1992 đến 1998, theo ước tính thì có một lượng vũ khí, đạn dược, trang thiết bị trị giá đến 32 tỷ USD biến mất khỏi các căn cứ quân sự của Liên Xô cũ ở Ukraine.
Các hoạt động buôn bán quốc phòng giữa Ukraine và Kazakhstan chủ yếu liên quan đến việc sửa chữa các loại vũ khí do Liên Xô hay Ukraine sản xuất. Năm ngoái, Ukraine cũng xuất sang Kazakhstan 6 giàn phóng tên lửa và 260 khẩu súng trường.
Thảm họa
Ngày 25/12/2012, một chiếc phản lực cơ Antonov-72 của lực lượng biên phòng Kazakhstan bị rơi làm thiệt mạng 27 người, trong đó có tư lệnh biên phòng và vợ. Theo lời từ thư ký báo chí của chánh công tố viên quân sự phụ trách cuộc điều tra nguyên nhân tai nạn thì “Có 3 thiết bị trên máy bay không hoạt động…Không lâu trước khi tai nạn xảy ra, máy bay được sửa chữa tại xưởng của Ukrspetsexport, việc cùng lúc có 3 thiết bị hư hỏng trong 1 chuyến bay chứng tỏ các yêu cầu về an toàn đã không được tuân thủ.”
Askhat Daulbaev, công tố viên trưởng của Kazakhstan, cho biết trong một cuộc phỏng vấn: “Chúng tôi biết rõ rằng trong vụ này, và liên quan đến một số máy bay khác, đã có các quan chức nhận hối lộ từ các công ty sửa chữa máy bay.” Trong một tuyên bố khác ngày 22/1, văn phòng công tố tối cao Kazakhstan cho biết 3 thiết bị không hoạt động là cơ chế lái tự động, máy đo khí áp và máy đo độ cao.
Ngày 5/1, đại tá Kayrat Zhalbagaev, công tác tại bộ tư lệnh biên phòng Kazakhstan, khai nhận về việc đưa và nhận hối lộ. Theo đó, Ukrspetsexport đã trả hơn 500.000 USD để nhận được hợp đồng sửa 2 chiếc Antonov-72. Trong số các nạn nhân của vụ rơi máy bay có thân nhân của Zhalbagaev. Ông này trả lại 40.000 USD, là phần chia của mình từ số tiền trên. Zhalbagaev bị tuyên án 2 năm tù giam và 1 năm thử thách.
Ngày 31/1, không lâu sau khi 2 quan chức Ukraine bị bắt, tướng Talgat Esetov, cựu tư lệnh biên phòng Kazakhstan, tự sát. Theo hồ sơ của tòa thì tháng 9/2010, Esetov đồng ý ký hợp đồng sửa chữa một chiếc Antonov-72 với Ukrspetsexport để đổi lấy khoản lại quả 15% giá trị hợp đồng.
Cấp dưới của Esetov xác nhận điều này tại tòa, và khai rằng Esetov nhận gần phân nửa tổng số tiền hối lộ. Khi hợp đồng sửa chiếc máy bay bị rơi được ký, Esetov không còn ở vị trí đó nữa, nhưng cách thức đưa và nhận hối lộ thì hoàn toàn giống nhau.
