Chấp hành Nghị quyết của Hội nghị lần thứ 21 Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tăng cường quân sự tiến tới thống nhất đất nước, tháng 10-1973, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng đề nghị Bộ Chính trị thành lập các quân đoàn chủ lực của QĐND Việt Nam.
Ngày 24-10-1973, Quân đoàn 1 đã được thành lập. Đây là quân đoàn chủ lực cơ động đầu tiên của Quân đội Nhân dân Việt Nam.
Ngay sau khi thành lập, Quân đoàn 1 đã khẩn trương xây dựng thành một binh đoàn chủ lực, cơ động chiến lược của QĐND Việt Nam, có khả năng chiến đấu cao, sức cơ động lớn và đột kích mạnh, có khả năng tác chiến tập trung hiệp đồng quân binh chủng quy mô lớn.
Trong cuộc Tổng tiến công mùa Xuân 1975 mà đỉnh cao là Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, Quân đoàn 1 đã thực hiện thắng lợi nhiệm vụ SSCĐ bảo vệ miền Bắc XHCN-hậu phương chiến lược của cả nước.
Bên cạnh đó, quân đoàn đã chủ động khắc phục những khó khăn về cơ động, về hậu cần-kỹ thuật và chuẩn bị chiến trường.
Quân đoàn đã tổ chức cuộc hành quân “thần tốc” chưa từng có trong lịch sử quân đội ta từ Bắc vào Nam chỉ trong 12 ngày đêm đã vượt chặng đường dài hơn 1.700 km, kịp thời vào trực tiếp tham gia chiến đấu trên hướng Bắc Sài Gòn.
Nhạy bén với tình hình, biết chủ động nắm và chớp thời cơ, hạ quyết tâm chính xác, vận dụng sáng tạo cách đánh, nghệ thuật tác chiến hiệp đồng binh chủng, phù hợp với thực tiễn chiến trường, với lối đánh “thần tốc, táo bạo, bất ngờ, chắc thắng”.
Quân đoàn đã kiên quyết tiến công, táo bạo bất ngờ đánh chiếm những mục tiêu quan trọng có tính chiến lược trong hệ thống phòng thủ của địch; tiêu diệt, bắt sống và bức hàng toàn bộ Sư đoàn 5 ngụy, giải phóng tỉnh Bình Dương.
Táo bạo thọc sâu đánh chiếm Bộ Tổng tham mưu-cơ quan đầu não của quân ngụy Sài Gòn, quận lỵ Gò Vấp, tiểu khu Gia Định, góp phần quan trọng giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, xây dựng nên truyền thống vẻ vang “Thần tốc-Quyết thắng” của quân đoàn.
Sau ngày đất nước giải phóng, trước yêu cầu khẩn trương của sự nghiệp cách mạng, Quân đoàn 1 lại một lần nữa thực hiện cuộc hành quân “Thần tốc” từ miền Nam trở về miền Bắc làm nhiệm vụ SSCĐ, là lực lượng cơ động dự bị chiến lược của bộ.
Trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trên các vùng biên giới phía Tây Nam và phía Bắc, Quân đoàn 1 đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ huấn luyện lực lượng tăng cường cho các đơn vị chiến đấu ở tuyến trước.
Ngoài ra, Quân đoàn còn trực tiếp tham gia chiến đấu phòng ngự thay phiên, giữ vững một vùng biên cương Tổ quốc.
Để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, những năm qua, quân đoàn đã tập trung mọi nỗ lực xây dựng quân đoàn vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức.
Quân đoàn đã tập trung lãnh đạo nâng cao trình độ và khả năng SSCĐ, không ngừng nâng cao chất lượng huấn luyện, xây dựng nền nếp chính quy, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.
Năm 2014, Quân đoàn đã tổ chức thực hiện nghiêm túc Chỉ lệnh Công tác Quân sự-Quốc phòng của Tổng Tham mưu trưởng; tích cực tu sửa, làm mới mô hình, đồ dùng huấn luyện; củng cố, nâng cấp thao trường, bãi tập phục vụ cho huấn luyện.
Đặc biệt, quân đoàn đã hoàn thành và đưa vào sử dụng thao trường huấn luyện tổng hợp vượt chướng ngại nước cho các đơn vị binh chủng của quân đoàn tại Sư đoàn 390 đáp ứng tốt nhiệm vụ huấn luyện.
Tháng 8-2014, quân đoàn đã hoàn thành tốt nhiệm vụ, tổ chức luyện tập vượt chướng ngại nước cho các lữ đoàn binh chủng làm điểm cho toàn quân tham quan rút kinh nghiệm, được Thủ trưởng Bộ Quốc phòng đánh giá cao.
Tháng 11-2014, quân đoàn đã tổ chức hiệp đồng với Quân chủng Phòng không-Không quân diễn tập CH-CQ 1 bên 2 cấp trên bản đồ, ngoài thực địa có 1 phần thực binh.
Tổ chức cho các lực lượng BB, BBCG, binh chủng hành quân với quãng đường từ 150 đến 250 km và bắn đạn thật, các đơn vị đã hoàn thành tốt nhiệm vụ, bảo đảm an toàn.
Phát huy truyền thống “Thần tốc-Quyết thắng”, thời gian tới Thường vụ Đảng ủy, Bộ tư lệnh Quân đoàn 1 xác định tập trung lãnh đạo, chỉ đạo các cơ quan, đơn vị làm tốt công tác giáo dục, làm cho mọi cán bộ, chiến sĩ có nhận thức sâu sắc về nhiệm vụ huấn luyện, SSCĐ.
Tăng cường xây dựng ý chí quyết tâm, niềm tin để mỗi quân nhân luôn nêu cao tinh thần tự giác trong học tập, rèn luyện làm chủ VKTBKT.
Tiếp tục chỉ đạo các cơ quan, đơn vị thường xuyên làm tốt nhiệm vụ tập huấn, bồi dưỡng cán bộ, xây dựng đội ngũ cán bộ có đủ năng lực, trình độ để hoàn thành nhiệm vụ...
Thực hiện tốt phương châm “Cơ bản, thiết thực, vững chắc”, coi trọng huấn luyện đồng bộ và chuyên sâu, lấy huấn luyện chiến thuật làm cơ sở, huấn luyện kỹ thuật bắn súng làm trọng tâm.
Tăng cường công tác chỉ đạo, kiểm tra của chỉ huy, cơ quan các cấp, đánh giá đúng thực chất kết quả huấn luyện các đối tượng, kiên quyết chống bệnh thành tích trong huấn luyện. Thường xuyên bảo đảm tốt công tác hậu cần, kỹ thuật, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ huấn luyện.
Kết hợp chặt chẽ giữa huấn luyện, SSCĐ với xây dựng chính quy, rèn luyện kỷ luật; đẩy mạnh hội thi, hội thao ở đơn vị.
Tăng cường diễn tập thực binh kết hợp với hành quân rèn luyện ở các cấp theo từng hình thức chiến thuật, chiến dịch sát với yêu cầu nhiệm vụ của Quân đoàn.
