Ngày 01/04/2001, một máy bay trinh sát điện tử EP-3E của hải quân Mỹ đang thực hiện nhiệm vụ trên Biển Đông, bên ngoài không phậnTrung Quốc, thì bị 2 chiến đấu cơ J-8 của Trung Quốc bay lên kèm.
Trong quá trình đó, chiếc EP-3E va chạm với 1 chiếc J-8. Hậu quả là phi công Trung Quốc, thiếu tá Vương Vĩ, thiệt mạng. Chiếc EP-3E cũng bị hư hại nặng và suýt bị rơi cùng 24 thành viên phi hành đoàn. Nhờ vào sự cố gắng của cơ trưởng, trung tá Shane Osborn, chiếc EP-3E đáp khẩn cấp thành công xuống đảo Hải Nam. Phi hành đoàn người Mỹ bị giam giữ trong 2 tuần, trong khi chiếc EP-3E chỉ được trao trả vào ngày 03/07, tất nhiên là sau khi bị phía Trung Quốc tháo dỡ và nghiên cứu chi tiết.
Một chiếc J-8 do Trung Quốc sản xuất
Chiến tranh lạnh
Trong Chiến tranh lạnh, những vụ đối đầu trên không và trên biển giữa Mỹ và Liên Xô là khá phổ biến, và đôi lúc biến thành va chạm. Một trong những vụ việc tiêu biểu diễn ra vào ngày 12/02/1988 tại Biển Đen. Khi đó, tuần dương hạm USS Yorktown trong khi đang hoạt động tại khu vực này đã chạy cắt vào trong vùng lãnh hải của Liên Xô và bị một tàu chiến của hải quân Liên Xô húc vào.
Tàu USS Yorktown lúc đó thuộc Hạm đội 6, hoạt động tại khu vực Địa Trung Hải và Biển Đen. Trước khi xảy ra sự việc, hải quân Mỹ đã vài lần di chuyển vào không phận và hải phận Liên Xô với lí do đó là sự di chuyển với mục đích hòa bình. Hải quân Liên Xô gửi khu trục hạm hạng nhẹ Bezzavetnyy, thuộc lớp Burevestnik, cùng một tàu hộ tống khác đến để theo dõi hoạt động này.
Ngày 12/02, lúc 11 giờ, Bezzavetnyy báo cáo về sở chỉ huy cho biết tàu chiến Mỹ chỉ còn cách lãnh hải Liên Xô 3km. Phía Liên Xô phát thông điệp cảnh báo nhưng phía Mỹ vẫn khẳng định mình không làm gì sai và sẽ tiếp tục duy trì hướng cùng vận tốc hiện tại. Tàu Bezzavetnyy tăng tốc, áp sát Yorktown từ phía sau và bất ngờ ép mạnh vào mạn trái tàu Yorktown. Vụ va chạm khiến 1 giàn phóng tên lửa Harpoon bị bắt lửa và bốc cháy, nhưng các thủy thủ Mỹ kịp khống chế ngọn lửa.
Phía Mỹ hoàn toàn bất ngờ, vì tuần dương hạm USS Yorktown có lượng choán nước gần 10.000 tấn, hơn gấp đôi con số 3.500 tấn của tàu Bezzavetnyy. Đó là một hành động hoặc rất gan dạ, hoặc rất liều lĩnh. Tuy nhiên, một điều chắc chắn là thuyền trưởng Vladimir Bogdashin của tàu Bezzavetnyy đã thực hiện tốt nhiệm vụ của mình. Tàu chiến Mỹ sau đó rời khỏi lãnh hải Liên Xô, và thiệt hại của 2 bên được giới hạn tối đa, đặc biệt là không có thiệt hại nhân mạng.
Sự khác biệt
So sánh sự kiện tàu USS Yorktown với 2 sự kiện EP-3 và tàu USS Cowpens, có thể thấy 2 điểm khác biệt chính. Điểm thứ nhất là tính chính đáng. Trong sự kiện năm 1988, tàu USS Yorktown đã đi vào vùng lãnh hải của Liên Xô, trong khi đó cả máy bay EP-3 và tàu USS Cowpens thì không.
Điểm khác biệt thứ 2 là năng lực của những người liên quan. Trong những vụ việc đối đầu trên không hay trên biển như vậy, nếu các phi công, thuyền trưởng…không có năng lực vững vàng sẽ rất dễ dẫn đến tai nạn. Trong tình hình căng thẳng giữa 2 nước, những vụ tai nạn như vậy có thể leo thang đến những mức độ nghiêm trọng hơn.
Nếu như thuyền trưởng trên tàu chiến Bezzavetnyy chứng tỏ được năng lực của mình thì trong vụ EP-3, khả năng hạn chế của phi công Trung Quốc đã biến một vụ việc không quá nghiêm trọng trở thành một vụ tai tiếng quốc tế, làm chính người phi công mất mạng và đe dọa mạng sống của phi hành đoàn trên chiếc EP-3E.
Phía Trung Quốc luôn cho rằng nguyên nhân vụ va chạm là do lỗi chiếc EP-3E. Nhưng rõ ràng về mặt logic điều này là không có cơ sở. EP-3E là một máy bay cánh quạt có kích thước gần bằng chiếc Boeing 737. So với một chiến đấu cơ phản lực như J-8, nó hoàn toàn thua kém nhiều cả về tốc độ và sự linh hoạt. Khả năng nó cố tình đâm vào chiếc J-8 cũng tương tự việc một chiếc xe lu chậm chạp tìm cách húc vào 1 môtô phân khối lớn.
Cách giải thích hợp lý duy nhất là phi công Vương Vĩ, vì muốn đe dọa chiếc EP-3E, đã phô diễn những động tác nguy hiểm không cần thiết và phạm sai lầm. Ngược lại, phi công phía Mỹ đã cứu mạng sống của toàn bộ phi hành đoàn trong điều kiện hiểm nghèo, chiếc EP-3E mất 2.500m cao độ chỉ trong 30 giây, trong tình trạng gần như lật úp.
Nếu một vụ việc tương tự như vụ đụng độ năm 1988 tại Biển Đen xảy ra giữa tàu chiến Mỹ và tàu chiến Trung Quốc, không ai dám chắc liệu một thuyền trưởng Trung Quốc có thể thực hiện điều mà Vladimir Bogdashin đã làm hay sẽ biến nó thành một thảm họa. Những vụ đụng độ như vậy không chỉ gây ra thiệt hại về vật chất, nhân mạng mà còn có thể tạo ra khủng hoảng chính trị.
Trong vụ EP-3E, cả 2 chính phủ Trung Quốc và Mỹ khi đó đều bị chính phe cứng rắn trong nước chỉ trích vì cách giải quyết bị cho là mềm yếu và nhượng bộ. Tuy nhiên như vậy đã là may mắn vì nếu chiếc EP-3E cũng bị rơi cùng 24 người Mỹ bên trong thì cuộc khủng hoảng sẽ còn nghiêm trọng hơn nữa.
Trong tương lai gần, khi mà Trung Quốc tiếp tục muốn chứng tỏ vị thế đang lên của mình và thách thức ưu thế của Mỹ tại Thái Bình Dương, những vụ khiêu khích giữa 2 bên chắc chắn sẽ diễn ra thường xuyên hơn. Và chúng có thể gây ra những hậu quả khôn lường nếu phía Trung Quốc tiếp tục hành xử thiếu trách nhiệm trong khi năng lực các quân nhân của họ vẫn còn hạn chế.
Ngày 5/2, khi tàu tuần dương USS Cowpens của Hải quân Mỹ đang di chuyển tại vùng lãnh hải quốc tế ở Biển Đông, gần khu vực hoạt động của tàu sân bay Liêu Ninh, một tàu đổ bộ của Hải quân Trung Quốc đã bất ngờ di chuyển tới trước mũi tàu USS Cowpens và dừng lại, khiến con tàu phải bẻ lái đột ngột, thực hiện một thao tác hết sức nguy hiểm.
Phía Trung Quốc cáo buộc tàu USS Cowpens đang theo dõi hoạt động của tàu sân bay Liêu Ninh và và tuyên bố rằng tàu hải quân Trung Quốc đã gửi cảnh báo cho tàu Mỹ trước khi sự việc xảy ra.
Trong khi đó, Mỹ khẳng định con tàu của họ đang hoạt động hợp pháp trên vùng biển quốc tế.
