Nhìn chung, giới truyền thông và công chúng thường có cái nhìn tiêu cực về các công ty lính đánh thuê và an ninh tư nhân. Mặc dù điều này là do những lí do chính đáng, nhưng không có nghĩa là các công ty này không có những điểm tích cực.
1 lính Mỹ - 1 lính đánh thuê
Việc các công ty tư nhân tham gia hoạt động quân sự trên thực tế không phải mới mà đã có từ lâu, nhưng gần đây đã tăng nhanh về quy mô. Nhiệm vụ mà các công ty này đảm nhận bao gồm cả chiến đấu, như các công ty an ninh tư nhân, hoặc hỗ trợ chiến đấu, như các công ty hậu cần tư nhân. Tại Iraq, trong thời kì cao điểm, cứ mỗi lính Mỹ thì có 1 nhân viên hợp đồng, tức là chiếm tỷ lệ 50% của toàn bộ lực lượng Mỹ. Tỷ lệ này trong chiến tranh Việt Nam là 16%, trong chiến tranh Triều Tiên là 28%.
Một trong những lí do chính dẫn đến sự phát triển mạnh mẽ của các công ty an ninh tư nhân là xu hướng chuyên nghiệp hoá quân đội, trong đó chế độ nghĩa vụ quân sự bắt buộc bị bãi bỏ và thay bằng chế độ tình nguyện ở nhiều nước.
Nước Mỹ bắt đầu bỏ chế độ quân dịch sau từ sau 1973, nước Anh còn thực hiện sớm hơn, từ năm 1957. Nhiều cường quốc khác cũng đi theo xu hướng này, như Pháp, Đức. Một số nước khác, như Nga và Trung Quốc, tuy chưa bãi bỏ chế độ quân dịch, cũng đang dần tăng tỷ lệ quân nhân chuyên nghiệp và giảm số quân nhân nghĩa vụ.
Kết quả là quy mô quân đội giảm xuống và ‘chi phí’ cho một người lính tăng lên. Cả 2 hệ quả này đều dẫn đến việc tăng nhu cầu thuê thêm các công ty tư nhân. Đặc biệt là khi có chiến tranh, nhu cầu về nhân lực tăng cao hơn nhiều so với quy mô hiện tại mà quân đội có thể đáp ứng, thì việc thuê các công ty tư nhân bên ngoài là một lựa chọn nhanh chóng và hợp lý hơn.
Nếu như trong Chiến tranh Lạnh, các nước châu Phi phải sử dụng lính đánh thuê do có lực lượng quân sự kém phát triển thì hiện nay một siêu cường như Mỹ phải thuê các công ty an ninh tư nhân do thiếu hụt nhân lực.
Được chọn vì nhiều... tiếng xấu
Bộ Ngoại giao Mỹ, mặc dù có một lực lượng an ninh riêng của mình, vẫn thích hợp đồng với các công ty an ninh tư nhân, đặc biệt là với một công ty có khá nhiều ‘tiếng xấu’ như Blackwater. Lí do chính rất đơn giản, đó là các công ty này thực sự hiệu quả trong việc bảo vệ nhân viên ngoại giao Mỹ tại những điểm nóng như Iraq và Afghanistan, cho dù điều đó đôi lúc phải trả giá bằng mạng sống của các nhân viên an ninh, hay của dân thường bị kẹt giữa 2 làn đạn.
Sau vụ tấn công vào lãnh sự quán Mỹ ở Benghazi, Lybia, làm 4 viên chức Mỹ, bao gồm cả đại sứ thiệt mạng, nhiều người cho rằng tình hình đã có thể khác nếu có sự mặt của những công ty an ninh tư nhân tương tự như Blackwater. Đảm bảo an ninh cho lãnh sự quán khi đó chủ yếu là lính gác người Lybia. Nhiều người trong số đó thậm chí còn là tay trong giúp sức cho cuộc tấn công.
Vụ tấn công vào lãnh sự quán Mỹ ở Benghazi, Lybia, làm đại sứ thiệt mạng có thể không trở thành thảm kịch nếu có sự mặt của những công ty an ninh tư nhân như Blackwater
Bản thân quân đội là một tổ chức nhà nước quy mô lớn, chắc chắn không thể tránh khỏi nạn quan liêu, thiếu hiệu quả. Trong khi đó, các công ty tư nhân có lợi thế về sự gọn nhẹ, linh hoạt, và hiệu quả. Ngoài ra, nhân lực cho các công ty này đa số cũng từ chính các đơn vị quân đội, những người này có lợi thế về kinh nghiệm chiến đấu, cũng như sự chín chắn và từng trải.
Con dao hai lưỡi
Tại những quốc gia bất ổn như Iraq, các công ty an ninh tư nhân đóng một vai trò không thể thiếu trong quá trình tái thiết. Chắc chắn không nhà đầu tư nước ngoài nào có thể an tâm hoạt động nếu không được bảo đảm an ninh.Các công ty này còn bảo vệ an toàn cho các cơ sở hạ tầng, kinh tế, chính trị quan trọng như hệ thống điện lực, các mỏ dầu…
Một trong những hoạt động chính của các công ty an ninh tư nhân mà công chúng ít biết đến đó là cung cấp dịch vụ huấn luyện quân sự, an ninh cho các quốc gia khác. Một ví dụ là vào năm 2009, Blackwater thực hiện một khoá huấn luyện cho lực lượng bảo vệ của tổng thống Đài Loan, sử dụng các kinh nghiệm thực tế tại Iraq.
Tại nhiều nơi trên thế giới, các công ty lính đánh thuê hay an ninh tư nhân vẫn là lựa chọn hiệu quả nhất cho các chính phủ để duy trì an ninh và ổn định. Năm 1994, thoả thuận hoà bình do Liên Hiệp Quốc trung gian giữa chính phủ Angola và phiến quân UNITA đổ vỡ, chính phủ nước này phải nhờ đến sự hỗ trợ của Executive Outcomes, một công ty lính đánh thuê Nam Phi để đẩy lùi UNITA.
Một năm sau, cũng chính Executive Outcomes giúp chính phủ Sierra Leon chiếm lại các mỏ kim cương từ phiến quân RUF, giúp mở đường cho một thoả ước hoà bình tại nước này. Trong cả hai trường hợp trên, lực lượng Mũ nồi xanh của Liên Hiệp Quốc đều đã có mặt trước đó, nhưng không thể duy trì an ninh trước khi lính đánh thuê đến.
Các công ty an ninh tư nhân còn giúp lấp đầy những khoảng trống nơi mà không một chính phủ nào muốn hoặc có thể đảm nhận việc đảm bảo an ninh. Một ví dụ tiêu biểu là nạn hải tặc ngoài khơi Somalia. Do nước này chưa bao giờ có một chính phủ trung ương đủ mạnh, các nhóm hải tặc có thể thoải mái thiết lập các căn cứ trên bộ và từ đó thường xuyên tấn công các con tàu đi qua khu vực. Nhiều hãng tàu buộc phải thuê các công ty an ninh tư nhân để bảo vệ cho tàu của mình.
Ngày 25/04/2009, 80km ngoài khơi Somalia, chiếc Msc Melody, một tàu du lịch của Ý với 1.500 hành khách và thuỷ thủ đoàn, bị một thuyền cao tốc hải tặc tấn công bằng vũ khí tự động gây hư hại nhẹ. Nhóm hải tặc, gồm 7 tên, kịp áp sát và chuẩn bị leo lên tàu nhưng đã bị nhóm an ninh tư nhân người Israel do hãng tàu thuê đẩy lùi chỉ bằng hoả lực từ súng ngắn.
Có thể nói các công ty lính đánh thuê hay an ninh tư nhân cũng giống như một loại công cụ, việc nó được dùng với mục đích tốt hay xấu tuỳ thuộc vào ý định của người sử dụng công cụ đó.
