Cảnh báo sớm đường không và chỉ huy trên máy bay (AWACS/ AEW&C) là một bộ phận rất quan trọng trong việc phát hiện sớm các đối tượng khả nghi xâm nhập chủ quyền quốc gia, cũng như chỉ huy phi đội tác chiến trong một môi trường chiến thuật thống nhất.
Các máy bay AWACS được trang bị radar cực mạnh, tầm hoạt động rộng và phát hiện được nhiều mục tiêu từ xa. Chúng kết hợp với các hệ thống vệ tinh, máy bay không người lái tạo nên một mạng lưới cảnh báo sớm và kiểm soát đường không từ xa hiệu quả.
Radar trên các máy bay AWACS không bị ảnh hưởng của giới hạn đường chân trời nên có khả năng bao quát một vùng rất rộng lớn cả trên không, trên biển và trên mặt đất mà các radar cảnh báo sớm đặt trên mặt đất không thực hiện được.
Ngoài chức năng cảnh báo sớm, kiểm soát phi đội chiến đấu, máy bay AWACS còn hỗ trợ đắc lực cho quá trình chỉ thị mục tiêu hay dẫn đường cho vũ khí tấn công tầm xa. Máy bay AWACS là một công cụ quan trọng cho chiến lược phòng ngự từ xa.
Miếng ghép cuối cùng của Việt Nam
Sức mạnh và khả năng tác chiến đa dạng của quân đội Việt Nam đang dần được hoàn thiện, Việt Nam đã có máy bay chiến đấu, tàu chiến, tàu ngầm, radar hiện đại nhưng vẫn còn một mảnh ghép cuối cùng chưa được hoàn thiện, đó là năng lực cảnh báo sớm đường không trên máy bay.
Phi đội tiêm kích Su-30MK2 của Việt Nam có số lượng khá lớn, tàu hộ tống tên lửa Gepard 3.9 đã đi vào hoạt động được một thời gian, sắp tới sẽ có thêm tàu ngầm Kilo. Để những vũ khí này có thể phối hợp với nhau trong một thế trận hoàn chỉnh, Việt Nam cần có sự góp sức của máy bay AWACS.
Máy bay C-295 AEW, ứng viên lý tưởng để hoàn thiện năng lực tác chiến của quân đội Việt Nam.
Có sự đồng hành của một máy bay AWACS đi cùng phi đội tiêm kích Su-30MK2 thì nhiệm vụ kiểm soát thông tin tình báo chiến thuật chiến trường sẽ trở nên thuận lợi hơn rất nhiều. Tất cả những thông tin về sơ đồ hoạt động của các hệ thống vũ khí đều được hiển thị lên màn hình chiến thuật trong phòng điều khiển.
Người chỉ huy có thể nhanh chóng đưa ra những quyết định chiến thuật hợp lý. Ngoài nhiệm vụ kết nối các hệ thống vũ khí của không-hải-lục quân vào một chiến thuật thống nhất, máy bay AWACS còn có một vai trò quan trọng khác là dẫn đường cho tên lửa Club-S trên tàu ngầm Kilo của Việt Nam.
Không-hải chiến sẽ là chiến thuật chiến tranh mới của thế kỷ 21, sự có mặt của máy bay AWACS sẽ cho phép quân đội Việt Nam đối phó hiệu quả với thế trận không-hải chiến mà đối phương áp đặt trên Biển Đông.
Hiện nay trên thế giới có khá nhiều loại máy bay AWACS khác nhau nhưng ứng viên phù hợp với Việt Nam có thể kể đến là máy bay C-295 AEW do hãng Airbus Military ở Tây Ban Nha sản xuất. C-295 AEW là một biến thể của máy bay vận tải quân sự đa năng C-295.
Đây là một máy bay cảnh báo sớm đường không hạng trung, với hệ thống điện tử hàng không tinh vi. C-295 AEW được trang bị một radar quét mạng pha điện tử chủ động AESA do Israel sản xuất, cung cấp khả năng giám sát 360 độ với độ phân giải rất cao. Mặc dù thông số kỹ thuật của radar này vẫn chưa được công bố nhưng các chuyên gia nhận định nó hoàn toàn không thua kém radar trên các máy bay cảnh báo sớm khác.
SAAB 340 AEW cũng là một ứng viên để thiết lập khả năng cảnh báo sớm đường không trên máy bay của Việt Nam.
Việt Nam đã ký hợp đồng mua 3 máy bay tuần tra hàng hải CASA C-212 do Airbus Military sản xuất nên việc mua máy bay C-295 AEW là rất khả thi. Bên cạnh đó, Airbus Military đang tìm kiếm thị trường cho C-295 AEW tại Đông Nam Á nên cơ hội đối với Việt Nam là rất lớn.
C-295 AEW sử dụng radar của Israel nên khá thuận lợi trong việc chuyển đổi để tương thích với các hệ thống điện tử thông tin liên lạc của Nga, bởi tiêm kích Su-30MK2 của Việt Nam cũng sử dụng khá nhiều thiết bị điện tử có nguồn gốc từ Israel.
Máy bay C-295 AEW có quãng đường cất hạ cánh tương đối ngắn nên rất phù hợp với đường băng ngắn trên các sân bay của Việt Nam. C-295 AEW được trang bị 2 động cơ cánh quạt PW127G, tốc độ tối đa 576km/h, tốc độ hành trình 480km/h. Máy bay có phạm vi hoạt động tối đa 5.400km, đủ sức kiểm soát không phận trên một khu vực rộng lớn.
Một máy bay AWACS khác có thể phù hợp với Việt Nam là SAAB 340 AEW do tập đoàn SAAB (Thụy Điển) sản xuất. Đây là loại máy bay mà Không quân Hoàng gia Thái Lan đang sử dụng. SAAB 340 AEW được trang bị radar xung Doppler Erieye với phạm vi tìm kiếm mục tiêu 450km, theo dõi mục tiêu từ 350km.
Chỉ có điều hợp tác kỹ thuật quân sự giữa Việt Nam và Thụy Điển còn khá hạn chế. Mặt khác, radar Erieye được thiết kế theo tiêu chuẩn NATO nên khó tương thích với cơ sở hạ tầng thông tin liên lạc của Việt Nam.
Một loại máy bay cảnh báo sớm nữa có thể cân nhắc là trực thăng cảnh báo sớm Ka-31 của Nga. Tuy nhiên, Ka-31 có phạm vi hoạt động khá hạn chế nên khó lòng đảm đương được nhiệm vụ chỉ huy và cảnh báo sớm tầm xa. Loại trực thăng này chỉ phù hợp cung cấp cảnh báo sớm cho các tàu chiến, chứ không thực sự phù hợp để cung cấp nhiệm vụ chỉ huy và cảnh báo sớm trên toàn bộ Biển Đông.
