S-300V/VM là một trong những hệ thống tên lửa phòng không cơ động uy lực nhất thế giới hiện nay, nó bắn những quả tên lửa có tốc độ bay siêu nhanh, tiêu diệt các mục tiêu đa dạng từ máy bay đến tên lửa hành trình lẫn tên lửa đạn đạo.
S-300V/ S-300VM/VMK/ Antey-2500 cũng là hệ thống phòng thủ tên lửa đạn đạo cơ động đích thực duy nhất trên thế giới và những phiên bản nâng cấp sau này của nó có thể đánh chặn các mục tiêu bay với vận tốc lên tới 4,5 km/s. Ngoài ra hệ thống này cũng có thể tiêu diệt máy bay có diện tích phản xạ hiệu dụng thấp ở tầm 200 km và độ cao tối đa 30 km.
Hệ thống S-300V với khung gầm bánh xích đặc trưng
Được thiết kế với tiêu chí khả năng cơ động cao và tiêu diệt hiệu quả các mục tiêu ở mọi độ cao, S-300V được đánh giá rất cao vào thời kì cuối Chiến tranh Lạnh. Hệ thống này được phát triển không chỉ để phòng không tầm xa mà còn chủ động tiêu diệt các loại máy bay tác chiến điện tử và trinh sát tầm cao như E-3 Sentry, E-8 JSTARS và U-2, cũng như máy bay gây nhiễu điện tử chiến thuật EF-111A Raven hay EA-6B Prowler.
Mặc dù chia sẻ nhiều công nghệ nền tảng nhưng S-300P và S-300V đi theo 2 con đường phát triển tách biệt với những yêu cầu đặc thù được đưa ra bởi 2 khách hàng chính là Lực lượng Phòng không và Lực lượng Lục quân Liên Xô.
Vào đầu những năm 1960, Lục quân Liên Xô còn phải sử dụng chung các hệ thống phòng không cố định với quân chủng Phòng không nhưng họ đã phát triển các loại khí tài mới để đến cuối thập niên 60 có trong tay các hệ thống phòng không cơ động nhiều tầm từ xa đến gần, đó là 3M8 Krug / SA-4 Ganef tầm xa, SA-6 Gainful tầm trung, 9K33 Osa / SA-8 Gecko, 9K31 Strela 1 / SA-9 Gaskin tầm gần và pháo phòng không tự hành ZSU-23-4P tầm cực gần.
S-300V/VM tại một cuộc triển lãm
Không như thế hệ tên lửa phòng không tầm xa đầu tiên SA-4 Ganef của lục quân, hệ thống S-300V được chấp nhận đưa vào biên chế năm 1983 có khả năng rộng hơn, ngoài việc bắn hạ máy bay đối phương thì nó còn dùng để đánh chặn tên lửa đạn đạo chiến thuật của Mỹ như Lance, Pershing I/II, AGM-69A SRAM hoặc MGM-109.
Tóm lại, S-300V có thể phát hiện các mục tiêu bay kể cả có diện tích phản xạ rađa thấp hoạt động ở độ cao cực lớn lẫn cực thấp trong khi vẫn giữ khả năng cơ động vượt địa hình tuyệt vời trên khung gầm bánh xích tiêu chuẩn của Lục quân Liên Xô. S-300V đắt, phức tạp nhưng thực sự cũng rất ”đáng giá”, cấp trang bị S-300V là cấp quân đoàn hoặc tập đoàn quân, nằm ở trung tâm đội hình cơ giới, được bảo vệ trước các cuộc tấn công bằng vũ khí quy ước lẫn vũ khí hạt nhân.
S-300V sau đó được nâng cấp lên phiên bản S-300VM trong những năm 1990, sử dụng các thành phần 9S15M2/MT2E/MV2E, 9S19ME, 9S32ME và 9S457ME cùng với tên lửa 9M82M và 9M83M. S-300VM cũng được giới thiệu ra thị trường vũ khí thế giới với tên “Antey-2500”, được quảng cáo có khả năng đánh chặn tên lửa đạn đạo tầm bắn 2.500 km có vận tốc lao vào bầu khí quyển lên tới 4,5 km/s. Tên lửa 9M82M có tầm bắn gấp đôi loại 9M82, đạt 200 km, xác suất diệt mục tiêu đạt 98%. Trong khi đó phiên bản S-300VMK lại sử dụng khung xe việt dã bánh lốp BAZ 69096 nhằm đa dạng tùy chọn cho khách hàng.
Xe rađa - phóng tên lửa tự hành 9A82 và 9A83
Khả năng tương tác cao giữa các thành phần của S-300V/VM
Tất cả các thành phần của hệ thống S-300V đều được đặt trên khung gầm xe bánh xích với trọng lượng từ 44 - 47 tấn mỗi chiếc, tương đương với một xe tăng chủ lực. Nói chung S-300V không phải là một hệ thống có khối lượng nhẹ nhàng cho lắm, tuy vậy thì khả năng vượt địa hình của chúng vẫn tương đương các xe tăng hạng trung.
Cấu thành S-300V gồm ít nhất 8 xe hệ thống thành phần, đó là xe chỉ huy 9S457, xe rađa cảnh giới 9S15 Bill Board, xe cảnh báo sớm tên lửa đạn đạo 9S19 High Screen, xe rađa điều khiển hỏa lực 9S32 Grill Pan, xe chiếu xạ kiêm phóng tên lửa 9A82 và 9A83, xe nạp đạn kiêm phóng tên lửa 9A84 và 9A85.
Các xe thành phần chuyên biệt này ngoài chức năng chính thì còn có thể đảm nhiệm một phần nào đó chức năng của các xe khác, đề phòng khi một hay vài thành phần không thể hoạt động thì hệ thống S-300V vẫn có thể tiếp tục đảm đương nhiệm vụ.
Xe rađa - phóng tên lửa 9A83 với 4 tên lửa 9M83M
Đó là rađa 9S15 cũng có khả năng cảnh báo sớm tên lửa đạn đạo ở một chừng mực nào đó (thay 9S19), ngược lại rađa cảnh báo tên lửa 9S19 khi cần cũng có thể đảm nhậm nhiệm vụ cảnh giới và “khóa” mục tiêu, chỉ có rađa hỏa lực 9S32 Grill Pan là được tối ưu duy nhất cho nhiệm vụ điều khiển tên lửa bắn hạ mục tiêu còn các xe chiếu xạ - phóng tên lửa 9A82 và 9A83 ngoài chức năng chiếu xạ trên xe dẫn đường cho tên lửa đặt phía sau khai hỏa, khi cần xe này cũng có thể đảm trách nhiệm vụ chiếu xạ cho tên lửa bắn từ các xe nạp đạn - phóng tên lửa 9A84 và 9A85.
Rađa chiếu xạ mục tiêu và điều khiển tên lửa 9S32 Grill Pan và 9S32M
9S32 Grill Pan là loại rađa điều khiển hỏa lực có nguyên lý và chức năng tương đương với loại MPQ-53 của hệ thống Patriot hay 30N6 của S-300PMU nhưng có kích thước lớn hơn. Nó sẽ tự động nhận dạng và theo dõi tham số mục tiêu được cung cấp bởi xe chỉ huy 9S457, điều khiển thiết bị chiếu xạ trên xe chiếu xạ - phóng tên lửa 9A82, 9A83 và dẫn đường pha giữa cho tối đa 12 tên lửa công kích 6 mục tiêu cùng lúc.
Xe rađa hỏa lực 9S32
Cũng như 9S19, 9S32 là loại rađa mảng pha X-band công suất mạnh nhưng chuyên dụng cho nhiệm vụ dẫn đường tên lửa, với mục tiêu cỡ chiến đấu cơ tầm theo dõi của 9S32 là 150 km, 75 km đối với mục tiêu tên lửa loại SRAM (không đối đất tầm ngắn), 150 km với tên lửa đạn đạo tầm trung (IRBM). Có 3 kênh thu phụ trợ dự bị sẵn sàng hoạt động để giảm thiểu tối đa xác suất bị gây nhiễu, cũng như nhiều công nghệ khác được tích hợp để đảm bảo sức mạnh rađa trước các hoạt động chế áp điện tử của đối phương.
9S32 có 2 chế độ hoạt động cơ bản là 9S32 được điều khiển bởi xe chỉ huy 9S457 và theo dấu mục tiêu trong khoảng 5° x 6° trước mặt, chế độ còn lại là 9S32 chủ động quét tìm kiếm và theo dõi mục tiêu trong trường nhìn 60° trước mặt.
Ở phiên bản S-300VM nâng cấp với cải tiến ở mọi thành thần, dĩ nhiên cũng có sự xuất hiện của rađa điều khiển hỏa lực nâng cấp 9S32M/ME. Phiên bản mới này có nhiều thay đổi về thiết kế, đặc biệt là ở hệ thống anten. Theo như giới thiệu của nhà sản xuất, phiên bản mới của Grill Pan là một sự kết hợp giữa Grill Pan và High Screen 9S19, ở đây người ta sử dụng mảng pha High Screen có kích thước lớn hơn. Phiên bản 9S32M to hơn này có tính năng vượt trội so với 9S32 thế hệ cũ ở khả năng bám bắt mục tiêu tầm cao.
Hệ thống rađa PESA của 9S32
(Còn tiếp)
Hệ thống tên lửa phòng không S-300VM
