Có bao nhiêu người Trung Quốc đang làm việc hợp pháp hoặc bất hợp pháp tại Philippines? Câu hỏi này chẳng ai có thể trả lời, kể cả chính quyền của Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte, hoặc cũng có thể họ chẳng muốn trả lời.
Đây là nhận định của các nghị sĩ sau buổi điều trần vừa qua về tình trạng ngập tràn lao động Trung Quốc trong nước, qua đó cướp mất việc làm của những người bản địa.
"Thật đáng phẫn nộ. Số liệu của các ngài cho thấy chỉ có vài nhóm lao động được cấp visa làm việc nhưng một lượng lớn người Trung Quốc đang đổ vào Philippnes cho thấy rõ ràng có rất nhiều lao động bất hợp pháp đang làm việc tại đây", Nghị sĩ Joel Villanueva chỉ trích gay gắt Cơ quan nhập cảnh và Bộ lao động xã hội Philippines trong cuộc điều trần.
Tính đến tháng 7/2018, khoảng 3,8 triệu người Philippines đang thất nghiệp và nghị sĩ Joel muốn biết liệu những lao động bất hợp pháp Trung Quốc này có cướp việc làm của người bản địa hay không. Hiện Philippines chỉ cho phép lao động nước ngoài được thuê ở những mảng mà nhân lực nội địa không thể hoặc chưa đủ tiêu chuẩn để làm.
Mặc dù phiên điều trần không thể lấy được con số cụ thể về lượng lao động Trung Quốc song tờ This Week in Asia cho biết có một lượng lớn người Trung Quốc đổ vào Philippines để làm trong các sòng bạc, ngành xây dựng và sản xuất mà chẳng hề có visa hay giấy phép.
Trong số 53.311 giấy phép làm việc cho người nước ngoài được chính phủ Philippines cấp từ năm 2016 đến tháng 5/2018, có khoảng 18.557 giấy phép là cấp cho người Trung Quốc làm trong mảng dịch vụ, khoảng 10.560 giấy phép cấp cho ngành giải trí, 7.754 giấy phép cấp cho ngành viễn thông, 4.716 cấp cho mảng sản xuất và 2.884 được cấp cho ngành xây dựng.
Phần lớn những lao động được cấp phép làm việc tại thủ đô Manila hoặc những vùng lân cận.
Ngành casino Philippines đang tuyển lượng lớn lao động Trung Quốc khi du khách đánh bạc từ thị trường này ngày một tăng
"Tôi tưởng mình đang ở Trung Quốc"
Vấn đề lao động nhập cư từ Trung Quốc là điều khá nhạy cảm tại Philippines khi người dân bị mất việc làm và đất đai vào tay người ngoại quốc. Sự hợp tác của Philippines cùng Trung Quốc trong nhiều lĩnh vực đã thúc đẩy làn sóng đầu tư của Trung Quốc vào thị trường này, kéo theo đó là hàng loạt dự án bất động sản và lao động nước ngoài.
Tuy nhiên, làn sóng tràn vào của lao động Trung Quốc khiến nhiều địa phương gặp bất ổn về xã hội, kinh tế.
Điều đáng lưu ý ở đây là chính phủ Philippines dường như không kiểm soát chặt chẽ lượng người nhập cảnh từ Trung Quốc.
Philippines cấp nhiều loại visa khác nhau cho những người nhập cảnh, từ visa du lịch, visa chờ giấy phép lao động, visa đặc biệt, visa cho nhà đầu tư… nhưng chúng lại được quản lý bởi các bộ, ban ngành khác nhau, khiến việc kiểm soát trở nên phức tạp và lỏng lẻo.
"Họ ở khắp mọi nơi. Tại làng Salcedo, họ đi lại quanh làng suốt ngày và có đến hàng trăm người Trung Quốc như vậy. Họ đi thành từng nhóm, có người già, trẻ nhỏ, thiếu nữ, cặp tình nhân… Rất nhiều không đếm hết", một cư dân của làng Salcedo-Philippines nói.
Sự xuất hiện của quá nhiều người Trung Quốc khiến người dân địa phương nhiều vùng cảm thấy lo lắng, nhất là khi chính phủ không có sự kiểm soát chặt chẽ.
Tháng 11 vừa qua, nghị sĩ Joel khởi động một tiến trình điều trần về lượng người Trung Quốc ở Philippines với tuyên bố "Tôi tưởng mình đang ở Trung Quốc" sau khi chứng kiến quá nhiều người nhập cư từ quốc gia này đổ bộ những trung tâm thương mại tại thủ đô Manila.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte
Việc dòng người Trung Quốc đổ về Philippines đang khiến giá bất động sản tăng chóng mặt, một điều thường thấy khi Trung Quốc đổ tiền vào một thị trường nào đó. Thay vì chi tiền cho những ngành kinh tế bền vững lâu dài như công nghệ, y tế, giáo dục… thì các doanh nghiệp Trung Quốc lại chỉ nhắm đến mảng bất động sản đầy lợi nhuận và có thể thu lời trong ngắn hạn.
Tại Manila, sự xuất hiện của số đông người lao động Trung Quốc đã khiến giá thuê các căn hộ ngày một tăng cao, trong khi thị trường nhà đất cũng ngày một sôi động hơn.
Trong buổi điều trần, Thứ trưởng bộ lao động Philippines, ông Ciriaco A. Lagunzard thừa nhận có rất nhiều người Trung Quốc vào Philippnes bằng visa du lịch để rồi chuyển thành visa làm việc, qua đó khiến việc quản lý trở nên khá lúng túng.
Hơn nữa, ngành đánh bạc tại Philippines là hợp pháp và việc cấp visa cho các khách du lịch Trung Quốc đến chơi bài là điều khó ngăn cản.
Trong khoảng 2015-2017, Philippines đã cấp 119.814 visa du lịch dành riêng cho khách đến chơi bài tại đây. Tuy nhiên khi được hỏi về số lượng lao đông Trung Quốc hợp pháp làm trong ngành casino thì không quan chức nào trả lời được.
Năm 2016, số liệu chính thức cho thấy có 675.663 du khách Trung Quốc đã đến Philippines và con số này đạt 968.447 vào năm 2017. Trong khi đó, Philippnes đã cấp visa du lịch cho khoảng 1.656.630 du khách Trung Quốc từ đầu năm đến nay. Điều này có nghĩa là ít nhất 3,3 triệu người Trung Quốc đã nhập cảnh vào Philippines trong khoảng 2016-2018.
Trớ trêu thay, việc cấp phép chồng chéo các loại visa khác nhau khiến các cơ quan của Philippines không thống kê được có bao nhiêu khách du lịch ở lại làm lao động và khoảng bao nhiêu người Trung Quốc đang làm việc bất hợp pháp tại đây.
Theo hãng tin Bloomberg, con số lao động Trung Quốc làm việc tại Philippines ước tính vào khoảng 100.000 người nhưng chưa có kiểm chứng chính xác.
Trong khi đó, số liệu chính thức cho thấy có khoảng 19.628 người Trung Quốc được cấp visa lao động nhưng lại chưa được cấp phép làm việc (AEP) theo quy định. Theo luật, lao động nước ngoài phải có AEP trước rồi mới được cấp visa lao động.
Lượng lao động Trung Quốc được cấp visa lao động (vàng) cao hơn số người được cấp phép làm việc (tím). Báo cáo của các cơ quan khác nhau cho số liệu khác nhau.
Tổ chức phi chính phủ Kaisa thì lại cho rằng con số lao động Trung Quốc bất hợp pháp lớn hơn nhiều, vào khoảng 200.000 người. Đó là chưa kể 1,2 triệu người Philippnes gốc Hoa đang sinh sống tại đây có thể giúp đỡ và che giấu cho những lao động này.
Điều đáng ngạc nhiên là Tổng thống Duterte lại đề nghị chính phủ cần "cẩn trọng" khi bắt những lao động Trung Quốc bất hợp pháp tại đây.
"Nếu bạn nghĩ rằng bạn đang thua thiệt do có quá nhiều người Trung Quốc làm việc tại đây thì hãy nhớ rằng chúng ta cũng có một lượng tương đương lao động đang làm việc tại Trung Quốc", Tổng thống Duterte nói.
Số liệu chính thức cho thấy có khoảng 12.254 người Philippines đang làm việc hợp pháp ở Trung Quốc nhưng lại có đến 200.000 lao động bất hợp pháp năm 2016.