Ngày 30/4, Kerry Stokes, một trong những ông trùm giàu nhất ở Úc, đăng một bài phỏng vấn trên trang bìa tờ báo West Australian mà ông sở hữu để cảnh báo chớ nên “chọc vào mắt người mang lại thu nhập lớn nhất cho chúng ta”. Còn tỷ phú khoáng sản Andrew Forrest kêu gọi trì hoãn cuộc điều tra.
Hai cựu ngoại trưởng Bob Carr và Gareth Evans chỉ trích Canberra gây căng thẳng không cần thiết khi kêu gọi điều tra, thay vì làm theo kiểu ngoại giao thầm lặng. Ở Victoria, quan chức phụ trách tài chính của bang, ông Tim Pallas, chỉ trích chính quyền liên bang phỉ báng đối tác thương mại lớn nhất của Úc để các nhà xuất khẩu địa phương phải hứng hậu quả.
Nhưng khi Bắc Kinh tiếp tục tăng sức ép lên cách ngành quan trọng của Úc, những tiếng nói kêu gọi Canberra hiểu cho quan điểm của Trung Quốc đã biến mất khỏi những tranh luận ở Úc.
Sau khi cấm nhập khẩu thịt bò và tăng 80% thuế lên lúa mạch Úc, Bắc Kinh cảnh báo công dân chớ nên đi du lịch hay sang Úc học.
Ông James Laurenceson là giám đốc Viện quan hệ Úc – Trung, một tổ chức được thành lập bằng tiền quyên góp của tỷ phú bất động sản Trung Quốc Hoàng Hướng Mặc rồi sau đó được Ngân hàng Trung Quốc ủng hộ tiền. Ông Laurenceson nói rằng hiện “không còn tiếng nói nào đồng cảm với những bước đi mới nhất của Bắc Kinh”, trái ngược với tình hình trước khi Canberra đề xuất điều tra.
“Vượt quá mức hợp lý, đây là sự thất bại của ngoại giao Trung Quốc”, ông Laurenceson nói.
Dù cảnh báo của Bắc Kinh về tình trạng phân biệt chủng tộc đề cập đến vấn đề mà người châu Á ở Úc gặp phải từ lâu, nhưng thời điểm đưa ra cảnh báo này bị coi là cái cớ để Trung Quốc tiếp tục trả đũa Canberra vì chuyện kêu gọi điều tra, sau khi nhiều quan chức Trung Quốc gọi đề xuất này là chiến dịch bôi nhọ chính trị.
Cấm nhập thịt bò Úc là bước đi đầu tiên của Trung Quốc nhằm trừng phạt Canberra chuyện kêu gọi điều tra quốc tế về COVID-19. (Ảnh: Bloomberg)
Jeffrey Wilson, giám đốc nghiên cứu tại Trung Quốc Mỹ - Á ở TP Perth, gọi “cuộc chiến thương mại Úc – Trung” là “không đối xứng”, cho rằng lần nào Trung Quốc trừng phạt thì lần đó Úc cũng chỉ “chớp mắt”.
“Trung Quốc càng đẩy mạnh các trừng phạt thương mại một phía thì càng ít dư địa còn lại cho những tiếng nói ủng hộ quan hệ hai nước”, ông Wilson nói. “Các sự việc riêng lẻ có thể giải thích theo cách này cách khác, nhưng trừng phạt thì khó có thể không gọi đó là chèn ép thương mại có chủ ý”, ông Wilson đánh giá.
“Dư luận thiếu thiện cảm với Trung Quốc ở Úc đã lên đến mức mà những người ủng hộ cải thiện quan hệ hai nước như ông trùm khoáng sản Andrew Forrest bị gọi là kẻ phản bội”, Salvatore Babones, học giả công tác tại Trung tâm nghiên cứu độc lập ở Sydney, nói. “Trung Quốc càng thúc mạnh thì sức cản từ Úc càng lớn”, ông Babones nói.
Ngày 11/6, Thủ tướng Úc Scott Morrison tuyên bố Úc “sẽ không bao giờ bị đe dọa” hay từ bỏ những giá trị của mình trước “sự chèn ép” của Trung Quốc hay bất kỳ đâu.
Trước đại dịch COVID-19, khoảng 1,4 triệu du khách Trung Quốc thăm Úc mỗi năm, chi tiêu khoảng 12 tỷ đô la Úc. Sinh viên Trung Quốc cũng mang lại nguồn thu chính cho ngành công nghiệp giáo dục trị giá 38 tỷ đô la Úc, chiếm khoảng 11% tổng số lượng sinh viên ở Úc.
Quan hệ Úc – Trung gặp nhiều thử thách trong những năm gần đây vì những quan ngại về an ninh quốc gia gia tăng. Canberra, một đồng minh quan trọng của Mỹ, đã thông qua luật chống can thiệp nước ngoài, cấm hãng viễn thông Trung Quốc Huawei tham gia phát triển mạng 5G, soạn kế hoạch tăng cường quyền lực nhà nước để mua lại các doanh nghiệp nước ngoài nếu có rủi ro an ninh. Nhưng trước đây, các tiếng nói từ giới học giả và doanh nghiệp kêu gọi Canberra ôn hòa và duy trì quan hệ hợp tác với Trung Quốc vẫn có trọng lượng trong các cuộc tranh luận quốc gia, cho dù hoài nghi về ý định của Bắc Kinh ngày càng lớn.
Delia Lin, một giảng viên cấp cao về Trung Quốc học tại ĐH Melbourne, nói rằng những bước đi gần đây nhất của Bắc Kinh đã gây gốc và thất vọng đáng kể vì nhằm vào những doanh nghiệp ủng hộ Trung Quốc nhất.
“Một số (lãnh đạo doanh nghiệp) nói với tôi rằng họ sốc và thất vọng với những hành động của Trung Quốc nhằm phỉ báng Úc”, ông Lin nói.
“Những cảnh báo từ Trung Quốc khiến nhiều người ngạc nhiên. Dù đây không phải lần đầu tiên Bộ Giáo dục Trung Quốc đưa ra cảnh báo, nhưng lời lẽ lần này khác hẳn và nó nhằm gây ra những tác động khủng khiếp và lâu dài đối với ngành giáo dục quốc tế của Úc”, ông Lin đánh giá.
Dominic Meagher, một nhà nghiên cứu tại ĐHQG Úc với 15 năm kinh nghiệm thúc đẩy quan hệ Úc – Trung, nói rằng hiện đang có “sự thay đổi tâm trạng, khiến người Úc không còn quan tâm mấy về chuyện Bắc Kinh có giận chúng tôi hay không”.
“Logic là nếu Trung Quốc giận dữ với bất kỳ ai vì quá nhiều vấn đề tầm thường như vậy, thì thay vì chạy theo để không khiến họ thất vọng, tốt hơn là chúng ta nên quen sống với sự giận dữ của họ”, ông Meagher nói.
Giới quan sát cho rằng có ít hy vọng quan hệ hai nước sớm được cải thiện.
“Trước đây, Trung Quốc có thể cố thân thiện hơn với các nước khác khi quan hệ với Mỹ xấu đi. Nhưng lần này Trung Quốc có thể coi Úc là cùng phe Mỹ, nên khó có khả năng Bắc Kinh sẽ làm như vậy”, ông Yun Jian, giám đốc Trung tâm chính sách Trung Quốc tại ĐHQG Úc, nhận định.