Nghị quyết về bồi thường những người bị oan sai mà Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua năm 2003 đã góp phần hạn chế những vụ án oan sai. Thế nhưng, cần phải hành động quyết liệt hơn nữa để không còn xảy ra tình trạng ép cung, mớm cung, võ đoán dẫn tới án oan.
Những người bị chịu oan sai có thể được bồi thường về vật chất nhưng nỗi đau tinh thần, "vết nhơ" mà chính từ sự cẩu thả trong điều tra để lại thì không vật chất nào có thể bù đắp được.
Xót xa thay khi một người đàn ông phải đi tù 10 năm đằng đẵng, khi trở về thì gia đình tan tác, vợ bị tâm thần phải đi điều trị, con gái đi xuất khẩu lao động không dám về khi cha chưa được minh oan. Biết bao nhiêu tủi nhục, đắng cay mà người thân của họ đã phải hứng chịu phía sau một bản án.
Một cô gái trẻ đang ở độ tuổi đôi mươi bỗng nhiên bị đi tù vì tội buôn ma túy, người mẹ già ở nhà đã phải chạy đôn chạy đáo khắp nơi để minh oan cho con mình. May mắn thay bản án 10 năm tù đã được tuyên hủy sau 4 năm ròng rã viết và mang đơn đi khắp nơi.
Tai biến mạch máu não, liệt nửa người vì dính án oan
Khoảng 15 giờ, ngày 9/04/2012, chị Trần Thị Tiểu Minh đến quán cafe COCOS ở Nguyễn Hữu Cảnh, TP. Đồng Hới (Quảng Bình) gặp bà Mai Thị Lâm để giải quyết công nợ. Sau một hồi bàn bạc không đưa ra được hướng giải quyết, bà Lâm đã bỏ về. Chị Minh đuổi theo và yêu cầu bà Lâm trở lại quán cafe để làm việc, bà Lâm đã đồng ý.
Tại đây, bà Lâm và chị Minh đã cùng đối chiếu lại sổ sách và chốt nợ. Bà Lâm đã tự viết giấy chốt nợ chị Minh số tiền là 17.500.000.000 đồng (mười bảy tỷ, năm trăm triệu đồng) trong trạng thái hoàn toàn tỉnh táo, minh mẫn, không bị ai lừa dối, ép buộc trước sự chứng kiến của 7 người quen và nhân viên của bà Lâm.
Sau khi thỏa thuận, mọi người đều vui vẻ và cùng mời nhau đi ăn tối tại một nhà hàng hải sản đến 21h thì vui vẻ chia tay. Tháng 6/2012, trên cơ sở đơn tố cáo của bà Mai Thị Lâm về việc viết giấy chốt nợ với chị Minh và việc bà Lâm trả chị Minh 800 triệu đồng, CQĐT tỉnh Quảng Bình đã nhận định sai lầm về bản chất của vụ việc để ra quyết định khởi tố vụ án và khởi tố bị can đối với Trần Thị Tiểu Minh về tội “Cưỡng đoạt tài sản”, đồng thời ra lệnh bắt tạm giam ngay đối với Trần Thị Tiểu Minh vào ngày 21/6/2012.
“Điều làm tôi trăn trở nhất trong vụ án này là hậu quả của việc bắt oan người vô tội – chị Trần Thị Tiểu Minh của cơ quan điều tra tỉnh Quảng Bình" -Luật sư Tiến bày tỏ.
Chị Trần Thị Tiểu Minh là một người bị bệnh xoang trán mãn tính, u nang buồng trứng và có một khối u nhỏ ở tử cung. Chị một mình phải nuôi 2 cháu nhỏ (cháu lớn sinh năm 1998, cháu nhỏ sinh năm 1999).
Việc CQĐT tỉnh Quảng Bình ra quyết định khởi tố bị can đối với chị Minh về tội “Cưỡng đoạt tài sản”, ra lệnh bắt giam và khám xét các nơi để thu giữ tài liệu đã làm chị Minh suy sụp nghiêm trọng về tinh thần. Việc này khiến chị bị đột quỵ, tai biến mạch máu não và liệt nửa người trong khi thực hiện lệnh tạm giam.
Mặc dù đã can thiệp kịp thời nhưng việc bắt oan người vô tội của CQĐT tỉnh Quảng Bình đã để lại hậu quả không nhỏ. Ngoài việc ảnh hưởng đến tinh thần, sức khỏe của người bị oan, việc làm này còn làm ảnh hưởng đến kinh tế của chị Minh. Bởi trước đó, chị Minh đã vay rất nhiều tiền để buôn bán, sau khi bị bắt, việc kinh doanh bị ngừng trệ nhưng vẫn phải trả lãi nhiều tỷ đồng.
Tuy đã được minh oan, trả tự do, bên phía VKSND tỉnh Quảng Bình đã công khai xin lỗi và tiến hành thương lượng việc bồi thường thiệt hại cho chị Minh, nhưng không thể nào bù đắp lại được những tổn thất về mặt tinh thần, tình cảm, và sức khỏe, thiệt hại kinh tế cho chị Minh.
Thiếu nữ tuổi 19 bị tù oan 4 năm vì tội buôn ma túy
Gần 3 năm trôi qua kể từ ngày Trương Thị Kim Hoàn (SN 1984, ngụ P.Cô Giang, quận 1, TP.HCM) - cô gái từng ngồi tù oan hơn 4 năm được TAND quận 1 (TP.HCM) công khai xin lỗi. Thế nhưng, khi nhắc lại, Hoàn vẫn còn nguyên xúc động "đó là những ngày tháng khủng khiếp nhất đời em".
Vào cuối tháng 5/2004, Công an quận 1 (TP.HCM) bắt giữ nhiều con nghiện và những kẻ mua heroin tại khu vực Cô Bắc - Đề Thám. Trong đó, có 5 người trong gia đình Nguyễn Thị Ngọc Lý.
Từ lời khai của những người trong gia đình này, Trương Thị Kim Hoàn bị khởi tố về hành vi mua bán trái phép chất ma túy.
Mặc dù khi khám xét nhà chị Hoàn, công an không thu giữ được gì, Hoàn cũng kêu oan nhưng từ lời khai đầy mâu thuẫn của chị em Lý, TAND quận 1 kết án Hoàn 10 năm tù.
Tại phiên tòa sơ thẩm lần đầu, Hoàn không nhận tội và cho biết bị Lý vu oan do nghi ngờ Hoàn có quan hệ với chồng của Lý. Những lời khai, kêu oan ấy không hề được để ý. Để rồi, xử sơ thẩm lần 2, mức án 10 năm tù vẫn được giữ nguyên.
"Em nói em không mua bán ma túy, cũng không có bằng chứng nhưng điều tra viên còn nói giờ không cần bằng chứng, chỉ cần có người chỉ thôi. Em khai gì kệ em còn ổng ghi theo ý ổng thôi à. Họ còn dọa dẫm, gây áp lực khiến em rất hoang mang” - Hoàn kể lại.
Nhớ lại quãng thời gian đó, Hoàn bùi ngùi: “Sau hai phiên tòa sơ thẩm, TAND quận 1 vẫn tuyên em 10 năm tù. Em định làm đơn chống án thì ông phó trại bảo "mày cứ viết đi, viết đi rồi người ta xử cho mày mười lăm, hai chục năm".
Ngày 14/1/2009, sau hơn 4 năm ngồi tù, chị Hoàn được tại ngoại. Ngày 6/1/2010, TAND quận 1 tổ chức công khai xin lỗi và bồi thường cho cô hơn 140 triệu đồng. Một năm sau, năm 2011 cô lập gia đình.
Hiện nay, vợ chồng cô đã có một “công chúa” gần 16 tháng tuổi. Do sinh con, hoàn cảnh, Hoàn nghỉ làm luôn chỗ cũ để ở nhà phụ mẹ chăm con và người chị gái bệnh tật, buổi chiều cô đi phụ quán ăn kiếm thêm thu nhập.
Cuộc sống hiện tại dù còn khó khăn nhưng vì đã trải qua những ngày tháng oan khiên nên Hoàn hài lòng với hiện tại. Hoàn có ngày hôm nay không thể không nhắc đến công ơn của người mẹ - bà Nguyễn Thị Nở (SN 1950).
Chia sẻ về động lực kêu oan thay con suốt bốn năm ròng, bà bảo: “Ngày ấy con tôi mới 20 tuổi, cả đời nó có xa ba mẹ bao giờ đâu? Dù nhà nghèo khổ, đói rách nhưng tôi có thể làm đủ mọi nghề để nuôi con, miễn là làm ăn lương thiện.
Nhiều đêm thức trắng nghĩ dại hay con mình buôn ma túy thật nhưng lại thấy tiền nó không có một đồng, điện thoại nó không dùng. Họ bảo con tôi là đầu nậu buôn ma túy mà không dùng điện thoại sao được. Hỏi con thì kiên quyết nói không, nên tôi tin…”
Thế là, với trình độ chưa hết tiểu học, bà đã lên phường mượn cuốn sách Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng Hình sự về đọc và nghiền ngẫm thay con. Mỗi lần bà mượn về đọc hai tuần, ngày thì đi kêu oan, đi liên hệ thăm nuôi con, đêm về lại đọc, không dám đọc ban ngày vì vừa bận, vừa ồn ào lại sợ mấy đứa cháu đòi nghịch làm hư sách.
Có lần không có tiền đi xe buýt bà đi bộ hàng chục cây số để gõ cửa các cơ quan công quyền, vừa đi vừa khóc vì thương đứa con gái út tội nghiệp.
Đọc mãi, đi mãi, thành ra giờ bà đọc thông viết thạo, thuộc lòng cả một số điều luật. Thuộc lòng cả tên, địa chỉ và một số cá nhân tại các cơ quan liên quan đến pháp luật như Tòa án, Viện kiểm sát, Thanh tra, một số cơ quan báo chí...
Bà nhắc đi, nhắc lại những cái tên vẻ hàm ơn với những người đã từng lưu tâm, lắng nghe chia sẻ của bà như ông Bùi Hoàng Danh - Chánh án TAND TP.HCM, luật sư Trịnh Thanh - Văn phòng luật sư Người Nghèo.
Thế nhưng, trên hành trình đầy mồ hôi, nước mắt ấy của người mẹ cũng gặp không ít những cá nhân ở cơ quan công quyền tỏ ra lạnh lùng, khinh miệt. Họ cho rằng bà là người mẹ nghèo ít học nhưng nhiều chuyện, phiền phức...
Thế mới biết để tìm lại sự thật trong những vụ án oan sai không phải dễ dàng. Người ta chỉ tìm ra nó khi làm việc bằng cả trái tim và lý trí.
(Tổng hợp)
