"Không phải câu chuyện văn hóa mà là vì lợi ích"
Xung quanh lễ khai ấn, phát ấn đền Trần đang được thực hiện, mở rộng ra ở nhiều nơi, trao đổi với chúng tôi, nhà sử học Dương Trung Quốc, ĐBQH khóa 14 cho rằng, hiện tượng mang tính văn hóa này gần đây đã trở thành sự bức xúc của xã hội.
Bởi theo ông, trước hết là do vấn đề phản cảm về mặt văn hóa và phát ấn đền Trần thường đặt ra những câu hỏi về mặt khoa học lịch sử rằng đây có phải thực sự là một truyền thống hay không?
Cùng với đó, sự bức xúc này cũng đến từ việc phát ấn từ đền Trần Nam Định lan truyền đến nhiều nơi khác tạo ra sự hình thức, lan tràn và so sánh có vẻ khập khiễng nhưng nó rất giống với câu chuyện về tục chọi trâu Đồ Sơn (Hải Phòng) cũng đã lan truyền khắp nước.
"Đằng sau việc phát ấn, mọi người hoàn toàn có cơ sở đặt câu hỏi, phải chăng ở đây không phải câu chuyện vì văn hóa mà là vì lợi ích, lợi nhuận?
Bởi đằng sau đó có tất cả chuyện tranh giành, mua bán... Vấn đề xã hội đặt ra là hoàn toàn đúng và đòi hỏi ta phải đi tìm nguồn gốc giữa bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa như thế nào, nhất là những giá trị văn hóa phi vật thể", ông Quốc nêu.
Ông Quốc cũng chia sẻ, xưa kia các lễ hội chỉ là những tập tục vì lễ hội gắn với làng xã, quá lắm là vùng nhỏ, dân, địa lý, lịch sử văn hóa gắn kết với nhau, cho nên diễn ra trong các quy chuẩn, lề thói, tập tục rất ổn định và đối tượng tham dự rất ổn định.
Nhưng trong thời đại ngày nay cơ cấu làng xã không còn như xưa và toàn bộ xã hội cũng đi đến một mặt bằng, nhu cầu chung và đi kèm là thị trường chung.
Người dân đổ về tham dự lễ Khai ấn Đền Trần, Nam Định. Ảnh: Thế Đại.
"Nhu cầu con người khi trẩy hội truyền thống và đi du lịch là khác nhau nhưng lại có sự lẫn lộn, dẫn tới biến tướng của các hoạt động.
Biến tướng ấy chủ yếu theo chiều hướng thực dụng, lợi nhuận và bất chấp yếu tố văn hóa. Đôi khi có nghịch lý càng phi văn hóa, phản cảm lại càng dễ thu hút được lợi, sự tò mò của con người...", ông Quốc nêu.
Nhà sử học này nhấn mạnh, câu chuyện khai ấn, phát ấn đền Trần cũng đang diễn ra tương tự như vậy.
"Nếu chúng ta còn phát huy việc phát ấn là lộc ban, may rủi, cầu thăng tiến thì nên dừng lại. Chúng ta dừng lại để có thể khôi phục lại đúng giá trị ban đầu chứ không phải biến tướng như ngày nay. Còn nơi nào mới xuất hiện chúng tôi đề nghị cấm hẳn", ông Quốc đề nghị.
Cần dập tắt ý nghĩ muốn thăng tiến chỉ có đường cầu cúng
Nhà sử học Dương Trung Quốc cũng chỉ rõ, ấn dùng để đóng vào ấn phát cho mọi người ở đền Trần chỉ là ấn của đền chứ không phải vua ban. Chuyện lễ khai ấn có hay không phải là chuyện của cung đình, không phải để ban phát cho mọi người cầu may, cầu lộc cầu tài thì chúng ta cũng phải nêu rõ ràng.
"Nhất là trong thời buổi ngày nay chúng ta xây dựng Nhà nước, bộ máy công quyền liêm chính thì càng phải dập tắt ngay từ trong gốc ý nghĩ muốn thăng tiến thì chỉ có con đường đi cầu cúng, mua quan bán chức.
Còn như tôi đã nói, nếu mạnh dạn, tôi ủng hộ tạm dừng lại việc khai ấn, phát ấn đền Trần.
Chúng ta cần phải chấn chỉnh lại, làm sao cho việc thực hiện được tốt nhất, những giá trị truyền thống cùng cái gì đáng bảo tồn sẽ được bảo tồn, phát huy", ông Quốc nói.
Vị đại biểu Quốc hội khóa 14 đoàn Đồng Nai cũng thông tin, ông đã có kiến nghị với Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội có thái độ rõ ràng, nghiêm túc với vấn đề lễ hội để cùng Chính phủ nghiên cứu, đưa ra các biện pháp quản lý hiệu quả.
"Theo tôi, trong bối cảnh hiện nay, Nhà nước nên đứng ra quản lý mọi mặt trên phương diện khoa học, phải huy động các cơ quan khoa học vào nghiên cứu, xem thực chất đó là gì để thấy việc ta hạn chế hay phát huy là có cơ sở khoa học.
Cùng với đó là pháp luật, cái gì pháp luật không còn thích ứng ta điều chỉnh. Đồng thời giáo dục và tuyên truyền, thông qua dư luận xã hội... Đó là cách tốt nhất để điều chỉnh lại.
Hiện tượng nhiều địa phương tự tạo cho mình con ấn rất phản cảm. Nên tôi cho rằng đã đến lúc tạm dừng lại việc phát ấn.
Chuyện này có thể gặp phải phản ứng giống như đốt pháo.
Nhưng đôi khi hoàn cảnh xã hội xuất hiện những yếu tố không có ích thì chúng ta tạm dừng lại. Tôi nghĩ rằng, việc đốt pháo tạm dừng lại đến một ngày có tiếng pháo nổ nhưng là tiếng pháo văn hóa, lành mạnh, tiếng pháo mang lại niềm vui cho mọi người.
Những cái đó bao giờ đến tùy thuộc vào sự quản lý của xã hội, bản thân mỗi người dân phải ý thức được điều này và con người là yếu tố quan trọng nhất", ông Quốc nhấn mạnh thêm.