Giống như nhiều ông bố trẻ ở Nhật Bản, Kazuki Matsuyama lưỡng lự trong việc nghỉ phép chăm con vì sợ ảnh hưởng đến danh tiếng, tài chính và sự thăng tiến trong sự nghiệp của mình.
Nhưng cha của 2 cậu con trai, 3 tuổi và 1 tuổi, nói với The Straits Times: "Khi nhận thấy giấc ngủ và sức khỏe tâm thần của vợ bị ảnh hưởng, tôi rơi bị kẹt giữa công việc và gia đình. Mái ấm nhỏ đứng trên bờ vực tan vỡ", Kazuki kể.
Kazuki Matsuyama và các con của anh.
Người đàn ông 39 tuổi, làm việc trong lĩnh vực truyền thông kỹ thuật số tại tập đoàn điện tử khổng lồ Omron có trụ sở tại Kyoto (Nhật Bản), đã không "nghỉ thai sản" theo quyền lợi khi con trai đầu lòng chào đời. Nhưng chứng kiến những khó khăn của vợ, Kazuki đã quyết định nghỉ phép 5 tháng khi con trai thứ 2 chào đời. Anh ở nhà giúp vợ việc nhà và chăm sóc con trai lớn.
Kazuki, tỏ ra không hối hận, nói: "Trải nghiệm và những kỷ niệm quý giá sẽ tồn tại suốt đời".
Thực tế không như mơ
Cho đến gần đây, ý tưởng về việc "nghỉ thai sản" đối với đàn ông vẫn bị coi là không phù hợp ở Nhật Bản, nơi mà vai trò giới tính vốn đã được quy định theo truyền thống.
Thực tế, chính phủ Nhật Bản đã có một chiến dịch kéo dài hàng thập kỷ mang tên "ikumen" nhưng đã thất bại. Ikumen là một thuật ngữ được sáng tạo nhờ cách chơi chữ từ "ikemen" (người đàn ông đẹp trai) nhấn mạnh đến vai trò của những người đàn ông tham gia chăm sóc trẻ em.
Hiện nay, Japan Inc (từ dùng để chỉ các doanh nghiệp Nhật Bản trong thời kỳ những năm 1980) đã và đang hỗ trợ các bậc cha mẹ trẻ nghỉ phép chăm sóc con cái - ngay cả trước khi có sự thay đổi pháp lý kể từ tháng 4/2023, bắt buộc các công ty có trên 1.000 nhân viên phải tiết lộ tỷ lệ nghỉ phép chăm sóc con cái của họ.
Nhưng nỗ lực đảo ngược tỷ lệ sinh đang giảm của chính phủ hiện nay còn phụ thuộc rất nhiều vào việc liệu các ngành công nghiệp "cổ cồn xanh" (ngành nghề lao động tay chân) sử dụng nhiều lao động hay không. Chẳng hạn như ngành sản xuất và xây dựng, cũng như các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) với lực lượng lao động tinh gọn nhưng chiếm 99% lực lượng lao động cả Nhật Bản.
Một cuộc khảo sát năm 2022 của Phòng Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản cho thấy 52,4% doanh nghiệp vừa và nhỏ không có nhân lực để thay thế những người nghỉ phép để chăm sóc con cái.
Những khó khăn của Nhật Bản vẫn xảy ra dù các nhà chức trách đã rất "hào phóng" đưa ra nhiều biện pháp chăm sóc trẻ em.
Theo luật, trong vòng 8 tuần sau khi em bé chào đời, các ông bố có thể nghỉ phép tối đa 4 tuần để chăm sóc con và nghỉ phép bất kỳ lúc nào cho đến khi đứa trẻ tròn một tuổi với mức lương giảm nhưng được miễn thuế. Các công ty cũng phải cấp cho nhân viên có con dưới 3 tuổi quyền làm việc ít giờ hơn.
Trong khi tỷ lệ nghỉ thai sản là 80,2% vào năm 2022 thì con số nghỉ thai sản là 17,1%. Chính phủ Nhật Bản muốn nâng tỷ lệ này lên 50% vào năm 2025 và lên 85% vào năm 2030.
Mong nhân viên luôn hướng về gia đình
Nhật Bản nổi tiếng về vấn đề làm việc quá sức. Một số công ty thực hiện các sáng kiến nhằm hỗ trợ phúc lợi cho nhân viên, bao gồm cả dịch vụ chăm sóc trẻ em.
Công ty nước giải khát khổng lồ Suntory và tập đoàn Fujitsu nằm trong số những công ty có chế độ hỗ trợ người trông trẻ và kéo dài thời gian nghỉ phép cho người cha hoặc người chăm sóc trẻ.
Ảnh minh họa.
Tập đoàn Omron thậm chí đã tạo nên làn sóng vào năm 2005 khi bắt đầu chương trình hỗ trợ phụ nữ sinh con, trợ cấp cho họ và cho phép họ nghỉ làm cả năm. Những ông bố bà mẹ được phép nghỉ chăm sóc trẻ cho đến khi con họ tròn 2 tuổi và thời gian nghỉ chăm sóc (ngắn hơn) cho đến khi con họ tốt nghiệp tiểu học, thường là lúc 12 tuổi.
Panasonic là một trong những công ty áp dụng hình thức làm việc từ xa hoàn toàn cho nhân viên nếu có những lý do về việc nuôi dạy con cái.
Tỷ lệ nhân viên nam của Panasonic này nghỉ chăm sóc trẻ là 64,8% tính đến tháng 3 năm 2023, nhưng giám đốc nhân sự Hideki Sugiyama hy vọng sẽ làm gương bằng cách nghỉ 200 ngày để chăm sóc con.
"Trước đây tôi nghĩ mình đã làm rất nhiều việc cho gia đình nhưng tôi nhận ra mình làm chưa đủ", anh Hideki nói.
Gã khổng lồ CNTT NEC cung cấp khoản hỗ trợ hàng năm trị giá 100.000 yên (17 triệu VNĐ) cho nhân viên có con đang học mẫu giáo và 50.000 yên (8,5 triệu VNĐ) cho những người có con học tiểu học, bên cạnh khoản tiền 550.000 yên (94 triệu VNĐ) hỗ trợ một lần cho những người mới đón con chào đời.
Công ty xây dựng nhà lớn nhất Nhật Bản Daiwa House bắt đầu hỗ trợ tài chính cho nhân viên ngay từ năm 2005, với mức hỗ trợ 1 triệu yên (171 triệu VNĐ) cho mỗi trẻ sơ sinh. Số trẻ sơ sinh được sinh ra đã vượt quá 10.000 bé vào tháng 5 năm 2020, tương đương 10 tỷ yên (1.700 tỷ VNĐ) đã được giải ngân.
Công ty hy vọng sẽ tạo ra sự thay đổi rõ ràng trong ngành xây dựng, với việc công nhân xây dựng được hưởng giờ làm linh hoạt từ năm 2023. Năm 2022, 62,2% nhân viên nam nghỉ chăm con, công ty đặt mục tiêu 80% vào năm 2026.
Anh Shohei Ikeda, 33 tuổi, một trưởng bộ phận có hai con 3 và 1 tuổi, nói rằng anh từng rất bồn chồn với dự định nghỉ 1 tháng khi đứa con đầu lòng chào đời.
"Tôi tự hỏi liệu mọi người có ghét tôi không", anh nói. "Nhưng nếu không có sự hỗ trợ, vợ tôi sẽ phải một mình gánh vác việc nhà và chăm con, sức khỏe của cô ấy sẽ sa sút đáng kể".
Anh nói thêm: "Con cái cũng rất nhạy cảm trước sự mệt mỏi của cha mẹ, và thật đau lòng khi nghĩ đến việc khiến con mình phải lo lắng. Tôi không nghĩ mình có thể làm việc hiệu quả 100% nếu cảm thấy tội lỗi với gia đình".
"Sự trấn an" quý báu dành cho nhân viên
Tổng tỷ lệ sinh tại công ty thương mại tổng hợp Itochu (Nhật Bản) đã tăng từ 0,6% năm 2012 lên 1,97% vào năm 2022, nhờ lệnh cấm làm việc sau 8 giờ tối. Từ năm 2013, không ai được ở lại làm việc sau 8h tối, trừ những trường hợp không thể tránh khỏi như cuộc gọi công tác ở nước ngoài.
Tổng giám đốc nhân sự, ông Toshiyuki Kakimi, cho biết: "Nếu vẫn còn công việc thì nên hoàn thành vào sáng hôm sau và nói thêm rằng làm thêm giờ vẫn được trả thù lao".
Itochu khuyến khích nhân viên làm việc trước 8 giờ sáng, với bữa sáng miễn phí ở công ty, và về sớm hơn. Công ty này cũng có một cơ sở chăm sóc trẻ em, gọi là I-Kids.
Anh Kentaro Yellin, 33 tuổi, cùng cậu con trai 1 tuổi Shion tại cơ sở chăm sóc trẻ em nội bộ I-Kids của công ty thương mại tổng hợp Itochu. Trụ sở chính của công ty ở Aoyama, Tokyo.
Anh Kentaro Yellin (33 tuổi), nhân viên của Itochu, nói rằng: "Những biện pháp này đã giúp các gia đình có thu nhập, lại dễ dàng nuôi dạy con cái hơn".
Ông Toshiyuki cho biết tỷ lệ nghỉ thai sản của Itochu là 52%, những người cha có con mới sinh được nghỉ phép trung bình 36 ngày. Công ty đang phấn đấu đạt 100% vào tháng 3 năm 2025.
Ông Toshiyuki cho biết: "Chúng tôi muốn tạo ra một bầu không khí nơi nhân viên cảm thấy thoải mái khi được nghỉ ít nhất hai tuần, thay vì chỉ một hoặc hai ngày khi con họ chào đời".
Tập đoàn tư vấn nhân sự Pasona, có trụ sở tại Tokyo và đảo Awaji ngoài khơi Kobe, mở ra các cơ sở giữ trẻ từ 6 tuổi trở xuống tại cả 2 cơ sở.
Anh Tomokazu Okada, 41 tuổi, phụ trách kế hoạch doanh nghiệp, cho biết: "Nếu không có công ty hỗ trợ, tôi đã không muốn sinh con thứ 2 vì sẽ rất khó khăn. Nhưng được ở bên gia đình cũng khiến tôi cảm thấy may mắn, như thể chúng tôi là một thực thể thống nhất vậy".
Việc chăm sóc tinh thần cho các bà mẹ quay trở lại làm việc cũng là điều quan trọng nhất. Tập đoàn Pasona đã cung cấp dịch vụ tư vấn 24/24 với các bác sĩ cho nhân viên nữ mới sinh. Điều này giúp giảm hẳn tỷ lệ các bà mẹ không bị suy nhược cơ thể sau khi sinh con.
Tại Fujitsu, cô Saera Ikeshita, 33 tuổi, cho biết điều đó khiến cô yên tâm. Nữ nhân viên thâm niên 12 năm có 3 đứa con - 8, 4 và 2 tuổi - đã nghỉ việc tổng cộng 4 năm rưỡi, thời gian dài nhất là 3 năm.
Ảnh minh họa.
Cô nói: "Tôi có thể sinh ba đứa con vì tôi yên tâm rằng triển vọng nghề nghiệp của mình sẽ không bị mất đi".
Công ty hình ảnh và điện tử Ricoh đã đạt được kỳ tích hiếm có là 100% tỷ lệ nam nhân viên chấp nhận "nghỉ thai sản" kể từ năm 2016. Năm đó, công ty ban hành chính sách nhân sự để theo dõi những nhân viên không nộp đơn xin nghỉ chăm con.
Giám đốc truyền thông tiếp thị James loginov, 39 tuổi, gia nhập Ricoh vào tháng 5 và đã nghỉ phép một tháng để chăm sóc đứa con thứ 3, sinh vào tháng 11.
James, đến từ Anh, cho biết đây là lần đầu tiên anh "nghỉ thai sản" sau một thập kỷ ở Nhật Bản, từng làm việc cho các công ty tiếp thị và một nhà sản xuất truyền thống do gia đình điều hành.
Nhưng không giống như trước đây, khi vợ giáo viên người Nhật của anh bảo anh đừng bao giờ xin nghỉ phép để chăm sóc con vì điều đó sẽ gây ảnh hưởng cho sự nghiệp của anh, James không hề e ngại khi làm điều đó ở Ricoh.
"Đây là lần đầu tiên tôi chia sẻ gánh nặng với vợ vì trước đây tôi luôn phải đi làm và vợ tôi đã làm mọi việc", anh nói. "Điều tuyệt vời nhất là mỗi buổi sáng đều có thể đưa con đi học. Chúng lớn lên nhanh quá. Thật tuyệt khi có khoảng thời gian đó với các con".