Ngày mai - mùng 7/6, hơn 10 triệu thí sinh Trung Quốc sẽ bước vào ngày đầu tiên của gaokao - kỳ thi Đại học được xếp vào hàng khó, khốc liệt và kinh khủng nhất thế giới.
Đây là kỳ thi sẽ trực tiếp xác định xem mỗi sinh viên sẽ được xếp vào trường đại học nào, hay nói một cách khác, nó sẽ là bước tiến quan trọng quyết định con đường tương lai của họ.
Học sinh cấp 3 ở thành phố Hàn Đan, tình Hà Bắc, Trung Quốc.
Tuy nhiên, những bài thi áp lực không chỉ là "đặc sản" của riêng Trung Quốc, mà là toàn bộ châu Á chúng ta.
Không phải ngẫu nhiên mà có tới 8 trong tổng số 11 quốc gia có kết quả bài đánh giá năng lực học sinh quốc tế PISA (Programme for International Student Assessment) cao nhất năm 2016 thuộc khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.
Những khu vực ở vị trí top đầu, bao gồm Singapore, Hồng Kông, Hàn Quốc và Nhật Bản, đều sở hữu những kỳ thi Đại học cực kỳ áp lực.
Chúng ta hãy cùng điểm qua những vùng có kết quả học tập cao nhất và quá trình tuyển chọn sinh viên ở những trường Đại học nơi đây khốc liệt như thế nào.
Trung Quốc
Gaokao (Cao Khảo) chính là cuộc thi "định đoạt" tương lai của học sinh Trung Quốc, vì vậy mà sức ép đến từ nó là vô cùng lớn.
Theo hãng thông tấn quốc gia Tân Hoa Xã, số lượng thí sinh đăng ký dự thi kỳ thi tiêu chuẩn quốc gia năm nay lên tới hơn 10 triệu người, cao nhất trong vòng 9 năm qua.
Vì tính chất "sống còn" của cuộc thi, không ít những phương pháp oái oăm đã được áp dụng để tăng khả năng tập trung.
Điển hình có thể kể tới như: uống thuốc tăng trí nhớ, truyền dịch để tăng khả năng tập trung,…
Thậm chí, còn có những thí sinh nữ, vì lịch thi trùng với kỳ kinh nguyệt, nên đã phải uống thuốc làm chậm chu kỳ gây ảnh hưởng rất xấu cho sức khỏe sinh sản.
Rất nhiều phụ huynh đã phải đặt phòng khách sạn gần trường để con cái nghỉ ngơi giữa các bài thi, tập trung cầu nguyện bên ngoài phòng thi hay chặn đường quanh điểm thi để hạn chế tiếng ồn.
Học sinh Trung Quốc thức đêm ôn thi gaokao.
Khoảng 10 triệu học sinh tham dự kỳ thi này hàng năm, nhưng chỉ 2% (tương đương với chỉ trong số đó được nhận vào 38 trường đại học hàng đầu của Trung Quốc, và chỉ 0,05% vào được Thanh Hoa và Bắc Kinh – được coi là Oxbridge (Oxford và Cambridge) của Trung Quốc.
Điều này đồng nghĩa với việc, trong số hơn 10 triệu thí sinh đăng ký dự thi năm nay, dự kiến sẽ chỉ có khoảng hơn 200.000 người sẽ lọt vào những ngôi trường top đầu, và chỉ vọn vẹn hơn 5.000 người được theo học tại 2 ngôi trường danh tiếng nói trên.
Những nơi có kỳ thi đại học khốc liệt bậc nhất Châu Á.
Với việc số lượng sĩ tử bước vào kỳ thi mỗi ngày càng tăng mà chỉ tiêu của các trường lại hạn chế, tỷ lệ chọi sẽ trở nên cao khủng khiếp.
Chính điều này đã dẫn đến sự canh tranh cao độ và áp lực khủng khiếp cho những em học sinh vẫn còn đang trong giai đoạn "tuổi ăn tuổi lớn".
"Ai cũng cố gắng vào trường tốt, như một cách đảm bảo thành công trong tương lai", Xiong Bingqi, Phó giám đốc Viện nghiên cứu Giáo dục Thế kỷ 21 có trụ sở tại Bắc Kinh cho biết.
Ông cũng nói thêm rằng tình hình ở Nhật Bản cũng tương tự.
Nhiều người chỉ trích hệ thống này vì bóp nghẹt sự sáng tạo. "Cách đánh giá kết quả học tập của học sinh ở Trung Quốc tương đối phiến diện khi so sánh với nhiều quốc gia láng giềng.
Các em dành quá nhiều thời gian ở trường và trách nhiệm học thuộc lòng rất nặng nề", ông Xiong chia sẻ.
Trung Quốc hứa hẹn sẽ thiết lập một hệ thống mới vào năm 2020, với mục tiêu đa dạng hóa tiêu chuẩn tuyển sinh đại học và giảm bất bình đẳng trong khu vực.
Hồng Kông
Hồng Kông cũng bị lên án vì văn hóa học để thi và kỳ vọng quá mức từ phía gia đình đối với học sinh, kể từ lúc trẻ còn rất nhỏ.
Năm 9 tuổi, học sinh đã phải tham dự kỳ thi TSA (Territory-wide System Assessment) để đánh giá năng lực tiếng Anh, tiếng Trung và Toán học.
Các bài kiểm tra được cho là để phục vụ xếp hạng trường học, tạo áp lực từ trên xuống cho học sinh, dù chính phủ nước này lại bác bỏ nhận định trên.
Năm 2015, hàng vạn phụ huynh đã ký một đơn kiến nghị trên mạng xã hội Facebook để đề xuất bãi bỏ kỳ thi, dẫn đến việc một số trường tẩy chay kỳ thi và buộc chính phủ phải lên tiếng thừa nhận những vấn đề xoay quanh hệ thống giáo dục.
Học sinh tham gia kỳ thi tốt nghiệp Trung học ở Hồng Kông. (ảnh chụp tháng 4/2017)
"Nhiều người lo ngại trẻ em Hồng Kông phải chuẩn bị cho kỳ thi từ khi quá nhỏ", giáo sư Eva Chen, chuyên gia phát triển nhận thức xã hội tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hong Kong chia sẻ.
"Chúng đã phải đi phỏng vấn để vào mẫu giáo, thậm chí ở cơ sở trông trẻ. Từ lúc đó đến khi vào đại học, chúng luôn phải đối mặt với các cuộc phỏng vấn và kỳ thi."
Đây cũng là tình trạng chung của trẻ nhỏ ở Singapore và Hàn Quốc.
Báo cáo của tập đoàn HSBC trong năm 2017 cho biết 88% phụ huynh Hồng Kồng đã hoặc đang chi tiền cho việc học thêm hoặc gia sư của con, thấp hơn so với mức 93% của Trung Quốc đại lục, nhưng cao hơn mức trung bình của toàn cầu là 63% rất nhiều.
Gần một nửa trong số những vị cha mẹ nói trên khẳng định sẽ chấp nhận "hy sinh" thời gian và sở thích cá nhân để giúp con thành công trên đường đời. 37% đã giảm thời gian dành cho hoạt động giải trí và nghỉ lễ hoặc đã dừng hoàn toàn.
"Với việc phải đạt được chứng chỉ tốt nghiệp Trung học trước kỳ thi Đại học, tôi chắc chắn rằng áp lực, cộng thêm sự mệt mỏi, đối với các em là rất lớn," bà Chen nói.
"Với tư cách là một nhà giáo dục, và nhìn từ quan điểm của một bậc phụ huynh, tôi cảm thấy rất lo ngại."
Trong năm học 2016-2017, Đại học Hồng Kông đã tiếp nhận 10.062 tân sinh viên hệ cử nhân. Mặc dù không cung cấp số lượng thí sinh, trường tiết lộ vài năm trước đó rằng "con số trung bình trong vài năm trở lại đây là vào khoảng 50.000".
Nếu số liệu này không thay đổi, điều đó đồng nghĩa với việc tỷ lệ chọi là 1:5.
Singapore
Sau khi học hết cấp 1, học sinh Singapore sẽ phải tham dự kỳ thi tốt nghiệp tiểu học quốc gia PSLE (Primary School Leaving Examination).
Căn cứ vào kết quả kỳ thi tốt nghiệp tiểu học (PSLE), bộ Giáo dục Singapore sẽ xếp học sinh vào các trường trung học cơ sở phù hợp: Integrated Programme, Special, Express, Normal (Academic) hoặc Normal (Technical).
Kết thúc khóa học, học sinh sẽ thi lấy chứng chỉ “O” level (Ngoại trừ Integrated Programme).
Chứng chỉ “O” level được sử dụng để xét và các trường dự bị đại học (Junior Colleges), học viện công lập (Polytechnics), viện đào tạo (Institutes), trường dạy nghề (Vocational).
Nói cách khác, những em trong nhóm được xếp hạng cao nhất thường tham gia kỳ thi tuyển sinh đại học sau khi tốt nghiệp trung học, và nhóm xếp hạng thấp nhất thường đi học nghề.
"Con người chúng ta khi sinh ra vốn khác biệt về khả năng, tiềm năng, tài năng và sở thích.
Chính vì vậy, chúng ta cần phân hóa để đáp ứng tốt nhu cầu đa dạng của các học giả", Jason Tan Eng Thye, giáo sư tại Viện Giáo dục Quốc gia Singapore giải thích về sự cần thiết của hệ thống phân loại theo năng lực.
Tuy nhiên, cả phụ huynh lẫn học sinh đều ý thức rõ về chênh lệch đầu ra giữa các nhóm, chính vì vậy họ thường cố gắng chạy chọt hoặc lợi dụng sự quen biết để giúp con cạnh tranh vào những trường danh tiếng.
Học sinh mặc trang phục dân tộc trong ngày lễ Hoà hợp Sắc tộc ở Singapore.
Năm 2014, một cuộc khảo sát của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế OECD cho thấy học sinh 15 tuổi ở Singapore dành khoảng 9 giờ một tuần để làm bài tập về nhà, gần gấp đôi mức trung bình trên toàn thế giới.
Mặc dù Singapore được OECD vinh danh là "hệ thống giáo dục tốt nhất thế giới" năm 2015, chính phủ đã phải tìm cách giảm thiểu căng thẳng và lo âu từ việc cạnh tranh không lành mạnh và sự bùng nổ của văn hóa gia sư, dậy thêm trước những lo ngại về kỹ năng xã hội và hành vi của học sinh giảm sút.
Họ tuyên bố, đến năm 2021, sẽ chấm dứt hoạt động của hệ thống tính điểm so sánh giữa các học sinh. Năm 2012, Singapore đã phải dừng việc liệt kê tên thủ khoa trong tất cả kỳ thi quốc gia.
Cuộc cạnh tranh vào những trường đại học top đầu vẫn cực kỳ khốc liệt.
Đại học Quốc gia Singapore - ngôi trường đứng đầu trong bảng xếp hạng tốt nhất của quốc đảo này do tờ Times Higher Education 2018 bình chọn, đã nhận được khoảng 28.000 hồ sơ tuyển sinh đại học trong năm 2018.
Tuy nhiên, một viên chức nhà trường cho biết chỉ khoảng 7.000 sinh viên trong số đó trúng tuyển.
Hàn Quốc
Kỳ thi đánh giá năng lực phục vụ cho mục đích tuyển sinh đại học hàng năm ở Hàn Quốc thường được biết đến với cái tên suneung.
Đây là sự kiện mang tính chất quan trọng, vì vậy các công ty, văn phòng sẽ làm việc muộn hơn thường lệ để giữ cho giao thông khỏi ách tắc cho sinh viên.
Thậm chí, một số chuyến bay phải dời lịch trong thời gian các em làm bài thi nhằm tránh gây ảnh hưởng.
Theo báo cáo tháng 1/2017 của Viện Chăm sóc Trẻ em và Giáo dục Hàn Quốc, văn hóa học tập nơi đây được hình thành từ rất sớm: Hơn 83% trẻ em 5 tuổi đều phải đi học thêm, hay hagwon, đa số tiếp tục hành vi này đến hết thời đi học.
Năm 2016, trang BBC đã theo chân 3 thanh niên xứ Wales đến Hàn Quốc để trải nghiệm cuộc sống của một học sinh Trung học ở quốc gia này.
Họ cho biết, để chuẩn bị cho bài kiểm tra thì việc học 16 tiếng/ngày là rất bình thường.
Sinh viên Hàn Quốc tham gia kỳ thi đại học suneung.
Tỷ lệ tự tử ở Hàn Quốc cao thứ hai thế giới và cao nhất trong số 35 quốc gia thuộc hiệp hội OECD.
Tự tử là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở thanh thiếu niên và giới trẻ Hàn Quốc, chủ yếu bắt nguồn từ áp lực học tập từ phía gia đình và xã hội.
"Thế nhưng, khác như Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc vẫn phân bố thời gian để sinh viên tham gia các hoạt động ngoại khóa, ví dụ như tập thể dục", ông Xiong nói.
"Ở Trung Quốc, một số trường hy sinh thời gian tập thể dục của học sinh để dành cho việc học".
Nhật Bản
Nhật Bản đang chuẩn bị "thay máu" kỳ thi tuyển sinh đại học Center Test. Họ đề ra mục tiêu là đến 2020, đề thi sẽ nghiêng về tư duy phản biện nhiều hơn và giảm thiểu những bài tập học vẹt truyền thống.
Các "lò" luyện thi, hay còn gọi là juku trong tiếng Nhật, rất phổ biến ở quốc gia này.
Sau khi tốt nghiệp Trung học, khoảng thời gian luyện tập để ôn thi đại học được gọi là juken jigoku, dịch ra là "địa ngục thi cử". Nhiều trường đại học tậm chí còn tổ chức kỳ thi tuyển sinh riêng.
Các công ty Nhật Bản thường lựa chọn những ứng viên có tiềm năng triển vọng và sơ yếu lý lịch tốt.
Chính điều này đã khiến cuộc cạnh tranh vào những ngôi trường có tiếng trở nên áp lực hơn bao giờ hết. Những sĩ tử không trúng tuyển thường quyết tâm đợi một năm để thi lại.
Theo số liệu của Trung tâm Khảo thí Quốc gia, năm 2011 có khoảng 442.000 sinh viên tham gia kỳ thi lần đầu tiên và 110.000 người thi lại.
Thí sinh Karin Maeda, đăng ký chuyên ngành tâm lý học, chờ vào phòng thi của kỳ thi Center Test diễn ra vào tháng 1.
Năm 2014, một nghiên cứu của các nhà thần kinh học Nhật Bản cho thấy khoảng 58% người thi đi lại mắc chứng trầm cảm vì phải đối mặt với khủng hoảng nhân dạng, cảm giác thất bại và tâm trạng lo lắng khi trải qua quá trình ôn luyện lần nữa.
"Áp lực học tập lên học sinh, sinh viên ở Hàn Quốc và Nhật Bản là rất lớn. Nhưng khi nền kinh tế ngày càng phát triển, gánh nặng này sẽ được giảm bớt."
Giáo sư Rui Yang, phó trưởng khoa giáo dục tại Đại học Hồng Kông nhận định.
Đây là hiện trạng chung của các nước ở châu Á. Và khi cha mẹ có đủ điều kiện kinh tế để cho con đi du học, để lẩn tránh những kỳ thi gắt gao nặng lý thuyết thì xã hội sẽ để tâm hơn đến sự phát triển toàn diện của trẻ nhỏ.
Nhưng đối với những người ở các tầng lớp thấp hơn, ông nói: "Vào một ngôi trường tốt và tìm một công việc tốt là cách duy nhất để "phất" lên. Đối với những gia đình ấy, đó là quả đấu trường sinh tử".