Theo các chuyên gia y tế, không phải ung thư nào cũng biểu hiện bệnh sớm, rõ ràng, cụ thể ngay ở giai đoạn đầu. Vì thế cần tầm soát xét nghiệm ung thư sớm mới phát hiện bệnh.
Chất chỉ điểm ung thư là gì?
Chất chỉ điểm ung thư thường là các phân tử kích thước lớn, đa số là các phân tử chất protein (chất đạm) có gắn thêm thành phần chất đường hoặc chất béo, glycopolypeptides, lipoprotein.
Các chất chỉ điểm ung thư thường xuất hiện trong máu hoặc trong các chất dịch cơ thể
Các chất này được tổng hợp từ các tế bào ung thư và xuất hiện trong máu hoặc trong các chất dịch cơ thể với nồng độ tỉ lệ thuận với sự phát triển của khối ung thư.
Vai trò của chất chỉ điểm ung thư
Các chất chỉ điểm ung thư được dùng để tầm soát, phát hiện, chẩn đoán và theo dõi điều trị một số bệnh ung thư.
Tuy nhiên để có kết luận chính xác bạn có mắc ung thư hay không cần phải kết hợp với các kết quả lâm sàng và cận lâm sàng khác như sinh thiết, chẩn đoán hình ảnh, thăm dò chức năng...
Định lượng chất chỉ điểm ung thư trước điều trị giúp bác sĩ lập kế hoạch điều trị phù hợp. Trong một vài trường hợp, định lượng chất chỉ điểm ung thư phản ánh giai đoạn cụ thể của bệnh và tiên lượng bệnh nhân.
Sau khi kết thúc điều trị, định lượng chất chỉ điểm ung thư giúp theo dõi và phát hiện bệnh tái phát.
Phân loại chất chỉ điểm ung thư
- Nhóm chất chỉ điểm ung thư là những tế bào: Đây là những kháng nguyên tập trung trên bề mặt của màng tế bào.
- Nhóm chất chỉ điểm ung thư là các phân tử hoà tan trong dịch thể: Đó là những chất xuất hiện trong huyết thanh, nước tiểu hoặc các dịch khác của cơ thể.
Các xét nghiệm chất chỉ điểm ung thư:
- Alpha foeto - protein (AFP): Giúp cho chẩn đoán và theo dõi ung thư gan và ung thư tinh hoàn.
Ở người bình thường, 99% các cá thể có hàm lượng AFP < 10ng/ml. Người mắc ung thư gan: độ nhạy từ 30-80% tuỳ giai đoạn bệnh. Ung thư tinh hoàn: độ nhạy từ 60-80%. Cần phối hợp với HCG để có kết quả chính xác.
Để theo dõi và chẩn đoán ung thư gan cần làm xét nghiệm AFP kết hợp HCG
AFP hay được dùng để phát hiện sớm ung thư gan ở những người có nguy cơ cao như: nghiện rượu,viêm gan B mạn tính,viêm gan C mạn tính, xơ gan.
- Beta HCG (Beta Hormon Chorionic Gonadotrope): Chất chỉ điểm đối với ung thư tinh hoàn. Xét nghiệm HCG cần kết hợp với AFP để có kết quả chính xác.
- CEA (Carcino - Embrionic Antigen): Chất chỉ điểm ung thư đại trực tràng
Ở người bình thường, 99% có hàm lượng CEA < 5 ng/ml. CEA còn có vai trò trong chẩn đoán ung thư dạ dày, tụy, phổi, buồng trứng, cổ tử cung khi phối hợp xét nghiệm với một số chất chỉ điểm ung thư khác.
- CA 15 - 3 (Cancer Antigen 15-3): Chất chỉ điểm đặc hiệu nhất đối với ung thư vú.
98,7% người khoẻ mạnh có hàm lượng CA 15-3 < 30 U/ml. CA 15-3 giúp chẩn đoán ung thư vú với độ đặc hiệu 95%. Nếu kết hợp với CEA thì giá trị chẩn đoán được tăng lên.
- CA 19-9 (Carbohydrat Antigen 19-9): Chất chỉ điểm trong ung thư đường tiêu hóa như đại trực tràng, dạ dày, ung thư tuyến tụy, ung thư đường mật.
99,6% người khoẻ mạnh có hàm lượng CA 19-9 < 37 U/ml. Ung thư tuỵ và đường mật: độ nhạy 85%, độ đặc hiệu 95%. Ung thư đại trực tràng: phối hợp với CEA. Ung thư dạ dày: phối hợp với CEA và CA 72-4.
- CA 125 (Cancer Antigen 125): Chất chỉ điểm đối với ung thư buồng trứng.
95% người khoẻ mạnh có CA 125 < 35U/ml. CA125 có thể tăng gấp hàng trăm lần bình thường ở những người bị ung thư buồng trứng. Tuy nhiên cần kết hợp với xét nghiệm CEA và CA 72-4 để chẩn đoán chính xác hơn.
CA 125 là chất chỉ điểm đối với ung thư buồng trứng
- CT (Calcitonin): Chất chỉ điểm cho chẩn đoán và theo dõi ung thư tuyến giáp.
99% người khoẻ mạnh có hàm lượng Calcitonin < 10pg/ml.
CT giúp sàng lọc và chẩn đoán sớm cho những người nghi ngờ ung thư tuyến giáp với độ nhạy rất cao > 90%.
- CYFRA 21-1 (Cytokeratin 19 Fragment): Chất chỉ điểm để chẩn đoán và theo dõi ung thư phổi.
99% người khoẻ mạnh có hàm lượng CYFRA 21-1 < 1,8 ng/ml. 96% những người bị bệnh phổi lành tính có hàm lượng CYFRA 21-1 < 3,3 ng/ml.
Độ đặc hiệu của CYFRA 21-1 đối với ung thư phổi là 95 - 100%. Độ đặc hiệu này tăng hơn khi xét nghiệm phối hợp với CEA.
- PSA (Prostat Specific Antigen): Chất chỉ điểm cho ung thư tiền liệt tuyến.
Đối với những người < 50 tuổi, PSA < 2,5 ng/ml.
Những người > 50 tuổi, PSA < 5 ng/ml.
PSA được dùng làm xét nghiệm sàng lọc cho nam giới ở tuổi trên 50. Chỉ cần làm xét nghiệm PSA là đủ để xác định ung thư tiền liệt tuyến.
Các xét nghiệm chất chỉ điểm ung thư nêu trên chỉ mang tính chất gợi ý, không chính xác hoàn toàn bởi một số bệnh cũng khiến các chất này tăng lên. Một vài trường hợp ở người bệnh ung thư, các chất này lại không tăng.
Vì vậy người bệnh cần làm thêm các xét nghiệm thăm dò chức năng, chẩn đoán hình ảnh khác để có kết quả chính xác nhất.
* Nội dung chuyên môn đã được tham khảo bởi các bác sĩ Bệnh viện Thu Cúc.