Những con tem 'biết nói'

Đối với giới sưu tầm tem thư, đất nước nhỏ bé này còn nổi tiếng với những con tem phát ra âm thanh độc đáo.

Tình yêu của một doanh nhân Mỹ

Hệ thống bưu chính của Bhutan không được phát triển hoàn chỉnh mãi đến đầu những năm 1960. Lúc đó, thư trong nước được vận chuyển bởi nhân viên bưu tá không chuyên hoặc khách du lịch tình cờ, còn thư từ nước ngoài phải qua bộ phận bưu chính của Ấn Độ.

Với việc tiến hành các chương trình phát triển và chấm dứt tình trạng tự cô lập của Bhutan vào cuối những năm 1950 và đầu những năm 1960, số lượng bưu phẩm đã tăng lên đáng kể, buộc chính phủ phải thành lập dịch vụ bưu chính.

Người có công trong việc giúp Bhutan phát hành tem là doanh nhân người Mỹ, Burt Kerr Todd. Khi đang theo học tại Đại học Oxford, Anh, vào cuối những năm 1940, Todd gặp Ashi Kesang Choden-Dorfi, hoàng hậu tương lai của Bhutan, người đầu tiên từ đất nước của cô đến phương Tây du học. Hai năm sau khi tốt nghiệp, năm 1951, Todd nhận được lời mời từ hoàng gia Bhutan đến thăm xứ sở nhỏ bé này.

Todd không hình dung hành trình đến Bhutan gian nan như thế nào, cho tới khi anh có mặt ở Ấn Độ. Tại đây, anh mới biết Bhutan không có dịch vụ hàng không, không có đường lớn, lại không giáp biển.

Cách duy nhất để vào nội địa là đi bộ hoặc ngồi trên lưng những con la, vượt qua các đường mòn hoang vắng. Nhưng Todd cùng những người bạn không nản lòng, cuối cùng họ cũng đến được thủ đô và được hoàng gia tiếp đón nồng hậu.

Todd yêu Bhutan, yêu những con người thân thiện, hiếu khách và những phong tục truyền thống của đất nước này. Khi trở lại Mỹ để kết hôn, anh đã đưa cô dâu của mình trở lại Bhutan để hưởng tuần trăng mật.

Nhờ ảnh hưởng của gia đình anh đối với nền công nghiệp Hoa Kỳ, Todd được mời làm cố vấn tài chính danh dự cho Chính phủ Bhutan. Năm 1959, khi Bhutan nộp đơn lên Ngân hàng Thế giới (WB) vay 10 triệu USD để phát triển kinh tế, Todd đã hỗ trợ trong việc lập hồ sơ.

Tuy nhiên, WB từ chối cho vay vì muốn giữ mối quan hệ tốt với Ấn Độ, đất nước mà Bhutan đang tranh chấp biên giới. Một quan chức gợi ý Bhutan có thể thử gây quỹ bằng cách phát hành tem bưu chính, như cách mà một số tiểu quốc như San Marino và Monaco từng làm.

Những con tem đầu tiên

Mặc dù thị trường tem toàn cầu đang suy giảm do việc sử dụng các phương thức giao tiếp thay thế, chẳng hạn như email, tin nhắn, nhưng tem vẫn tiếp tục tạo ra nguồn thu nhập cho Bhutan. Năm 2008, việc bán tem tạo ra lợi nhuận 8 triệu ngultrum (74.000 USD). Con số đó vào năm 2015 tăng lên 13 triệu ngultrum (196.000 USD).

Todd đã tìm hiểu và nhận ra phát hành tem là một cách hiệu quả để huy động tiền. Được sự đồng ý của Chính phủ Bhutan, anh thành lập Cơ quan tem Bhutan, một công ty tư nhân đặt trụ sở tại Bahamas, chuyên sản xuất và bán tem trên thị trường quốc tế.

Năm 1962, Bhutan phát hành những con tem đầu tiên, gồm một bộ 7 mẫu, in hình người đưa thư, quốc huy của Bhutan, cung thủ, bò rừng hoang dã, bản đồ đất nước, pháo đài và tu viện Maharaja. Mặc dù những con tem khá đẹp nhưng chúng không tạo được sự quan tâm của giới sưu tầm, phần lớn bởi Bhutan là một quốc gia ít người biết đến.

Quan trọng hơn, những người chơi tem dựa vào một hệ thống khép kín gồm các kênh sưu tầm thương mại và các tạp chí chuyên ngành, những điều mà Todd không hề biết. Dần dần, Todd nhận được lời khuyên từ những người trong giới và nhận ra rằng, để bán được những con tem, cần phải làm cho chúng có sức hấp dẫn cao.

Sự đổi mới đầu tiên của Todd là một con tem hình tròn, đánh dấu kỷ niệm 40 năm ngày vua Jigme Wangchuk lên ngôi, thiết kế huy hiệu in nổi bằng vàng trên giấy bảy sắc cầu vồng. Tiếp theo là một bộ tem hình tam giác thể hiện “Người tuyết Yeti”, được các nhà sưu tập tem nói chung đón nhận.

Tem ba chiều và tem “biết nói”

Năm 1967, Todd cho ra đời những con tem ba chiều đầu tiên trên thế giới về chủ đề khám phá không gian. Hình ảnh nhà du hành vũ trụ và tàu không gian được in trên bề mặt nhựa có gân hình lăng trụ nhiều lớp, tạo cho chúng hiệu ứng ba chiều đẹp mắt.

Sau thành công của tem 3D, Burt đã phát hành một loạt các thiết kế đáng chú ý khác, như tem phù điêu khắc họa các tác phẩm điêu khắc và nhân vật nổi tiếng bằng nhựa đúc. Sau đó, năm 1969 ra đời tem với Biểu ngữ tôn giáo được in trên lụa.

Cùng năm đó, Bhutan đã phát hành 12 con tem in trên lá thép mỏng 0,001 inch để nhấn mạnh tầm quan trọng của ngành thép. Chúng được gọi là “những con tem biết nói”.

Ra đời vào năm 1973 với nhiều màu sắc, “tem nói” thực chất là những chiếc đĩa ghi âm bằng nhựa vinyl nhỏ, một mặt có keo để dán vào thư giống như tem bình thường, nhưng cũng có thể cho vào máy quay đĩa để phát ra tiếng nhạc giống như đĩa hát. Chúng ghi âm các bài hát dân gian, quốc ca, lịch sử của Bhutan bằng tiếng Bhutan, phần tiếng Anh được thể hiện bởi chính Burt Kerr Todd.

Năm 1974, hai năm sau khi vị vua thứ ba Jigme Dorji Wangchuck băng hà, hợp đồng với Cơ quan tem Bhutan bị hủy bỏ. Trách nhiệm thiết kế, in ấn và tiếp thị tem đã được trao cho Inter-Governmental Philatelic Corporation (IGPC), một công ty có trụ sở tại New York, đại diện cho nhiều quốc gia nhỏ và đang phát triển.

Kể từ năm 1996, Bưu chính Bhutan đã thiết kế tem của riêng mình và tiếp tục đổi mới. Năm 2008, họ phát hành tem bưu chính CD-ROM, nhân lễ kỷ niệm 100 năm chế độ quân chủ của Bhutan, chứa các đoạn phim tài liệu video về những sự kiện trong lịch sử của Bhutan.