Bất cứ mục tiêu trên không nào cũng có thể được phát hiện ở khoảng cách lên tới vài nghìn km – hệ thống cảnh báo tấn công bằng tên lửa của Nga sẽ được tăng cường bởi những radar tầm cao tối tân "Container". Chúng hoạt động với góc quan sát được mở rộng hơn và cùng lúc có thể theo dõi hàng nghìn mục tiêu.
Chống lại vũ khí siêu thanh
Công tác nghiên cứu chế tạo trạm radar định vị tầm cao toạ độ kép 29B6 "Container" được những kỹ sư của Viện Nghiên cứu khoa học thông tin liên lạc tầm xa Nga bắt đầu vào giữa thập niên 90.
Nguyên lý hoạt động của trạm radar định vị này nằm ở khả năng phản xạ sóng radar từ tầng điện ly của Trái đất: Tín hiệu phát đi dưới một góc nhất định, rồi "dội ngược lại" từ lớp khí quyển ion hóa, và trúng vào mục tiêu, rồi quay trở lại hệ thống thu sóng khi đã phản xạ được hình ảnh mục tiêu.
Hệ thống cảnh báo tấn công tên lửa của Nga Container. Ảnh: Bộ QP Nga
Bằng cách này, sẽ xác định được vị trí chính xác của mục tiêu, vận tốc và hướng bay của nó. Container chủ yếu có khả năng phát hiện những mục tiêu khí động lực ở độ cao lên tới 100km. Có nghĩa là chúng không nhìn thấy các tên lửa đạn đạo đang bay, mặc dù có thể ghi nhận việc chúng được phóng lên từ bề mặt Trái đất.
Những trạm radar định vị này có khả năng phát hiện và theo dõi không chỉ các mục tiêu cỡ lớn và những mục tiêu bay chậm, như máy bay và tên lửa hành trình, mà theo thông tin của cơ quan thiết kế, trạm có thể nhận dạng được các tên lửa siêu thanh ở khoảng cách kỷ lục, lên tới 3.000 km.
Tổng cộng, Container có thể đưa vào tầm ngằm cùng lúc 5.000 các loại mục tiêu trên không, với những tính năng đa dạng.
Nguyên mẫu Container đầu tiên đã tham gia tuần tra chiến đấu thử nghiệm vào năm 2013. Bộ phận truyền tín hiệu của trạm radar định vị đặt ở tỉnh Nizegorod, còn bộ phận tiếp nhận - ở Mordovia, nơi tập trung gần 150 cột ăng-ten cao 30m.
Nơi bố trí được lựa chọn trên cơ sở Container có "khu vực chết" kéo dài 900km. Bởi vậy, trạm được bố trí sâu trong lãnh thổ Nga, từ đó nó sẽ kiểm soát không phận cả các quốc gia lân cận.
Trạm Container đầu tiên hoạt động ở hướng phía tây. Nó kiểm soát phần lớn châu Âu và, đương nhiên, những khu vực đóng quân chủ yếu của NATO. Điều này đặc biệt cấp thiết trong bối cảnh Hiệp ước về các tên lửa tầm trung và tầm ngắn vừa chấm dứt – trạm radar định vị cho phép quan sát các căn cứ không quân và tên lửa của NATO.
Theo lời tổng giám đốc Viện Nghiên cứu khoa học thông tin liên lạc tầm xa - ông Kirill Makarov, trong tương lai, các trạm radar này sẽ bao phủ nước Nga từ mọi phía – dự kiến các trạm Container sẽ được bố trí ở Viễn Đông, ở hướng tây bắc và hướng nam.
Ở những khoảng cách gần
Thêm một yếu tố mới của hệ thống cảnh báo tấn công tên lửa đó là các trạm radar định vị tầm xa dọc bờ biển sóng bề mặt "Podsolnukh". Những trạm radar định vị này sẽ kiểm soát tình hình trên không và trên mặt nước của các khu kinh tế bờ biển của Nga. Khả năng của chúng khiêm tốn hơn của Container – các trạm này hoạt động ở khoảng cách tối đa lên tới 450km.
Một trong những ưu điểm chính của "Podsolnukh" là hoạt động trong mọi điều kiện thời tiết. Bên cạnh đó, nó có thể phát hiện ra tàu và máy bay được sản xuất theo công nghệ tàng hình, lẫn khí tài thông thường.
Trạm ra đa "Podsolnukh-E". Ảnh: The Nidar Company
Trạm phát hiện và theo dõi một cách hoàn toàn tự động cùng lúc lên tới 300 mục tiêu trên biển và 100 mục tiêu trên không. Đồng thời, nó phân loại rất rõ ràng – mục tiêu nhóm hay đơn lẻ, trên không hoặc trên mặt nước, đánh giá kích cỡ của mục tiêu.
Thông tin từ trạm radar định vị lập tức được truyền cho các trạm chỉ huy phòng thủ bờ biển, nơi sẽ ra quyết định về việc sử dụng vũ khí phòng không.
Đơn vị đầu tiên tiếp nhận "Podsolnukh" là hạm đội Caspi. Các thuỷ thủ đoàn của những tàu tên lửa thường xuyên luyện tập phối hợp với các khẩu đội radar định vị trong những cuộc tập trận và tiếp nhận từ chúng các chỉ dẫn đối với những mục tiêu giả định trên biển Caspi.
Các thuỷ thủ thừa nhận rằng, họ dễ dàng theo dõi hơn vùng biển và không phận trên biển mà được giao nhiệm vụ bảo vệ bằng trạm radar định vị mới.
Mới đây, Nga vừa triển khai thêm "Podsolnukh" tại hai hướng – Viễn Đông và Baltic.
Mối đe doạ liên lục địa
Nói chung, bất chấp tính hiệu quả cao, "Podsolnukh" và "Container" chỉ là công cụ hỗ trợ trong Hệ thống cảnh báo tấn công bằng tên lửa. Các trạm radar định vị Voronez mới đóng vai trò tuyến đầu. Chính những trạm radar định vị này thực hiện chức năng phát hiện tầm xa – trước tiên là những tên lửa đạn đạo liên lục địa.
Một trong những đặc tính ấn tượng của trạm radar định vị này đó là cần tối thiểu thời gian để lắp ráp và triển khai tuần tra chiến đấu. Từ nhà máy, Voronez được vận chuyển tới địa điểm dưới dạng các block và conteiner độc đáo, sau đó nó nhanh chóng được lắp ráp tại chỗ, căn cứ vào điều kiện tác chiến của khu vực cần triển khai.
Hệ thống cảnh báo tấn công tên lửa của Nga Voronezh - DM. Ảnh: Sputnik
Trạm radar định vị biến thể đầu tiên "Voronez-M" đã được triển khai tại tỉnh Leningrad vào năm 2006. Nó hoạt động trên tần sóng mét và bao phủ không gian từ Morocco cho tới Svalbard. Những biến thể sau này với số hiệu "DM" và "CM" hoạt động trên tần sóng decimet và cantimet tương ứng.
Phòng tuyến mặt đất của trạm radar định vị "Voronez» được bố trí theo chu vi của nước Nga – các trạm này triển khai tuần tra chiến đấu ở tỉnh Kaliningrad, Irkutsk, Orenburg, Krasnodar, Krasnoyarsk và Altai. Đến năm 2024, thêm một trạm "Voronez" nữa sẽ được triển khai tại Crimea.
Xin lưu ý rằng công tác xây dựng hệ thống cảnh báo tấn công bằng tên lửa đa lớp được bắt đầu triển khai tại Liên Xô từ thập niên 60.
Tiền bối của hệ thống đương đại là hai trạm radar định vị "Dnepr", tổ hợp radar định vị phát hiện các tên lửa đạn đạo ở Murmansk và Riga, từ đó thông tin được truyền về trạm chỉ huy tại ngoại ô Moscow.
Những trạm radar định vị đời đầu là các công trình rất hoành tráng, khó bảo dưỡng và tiêu thụ năng lượng khủng khiếp.
Sau khi Liên Xô tan rã, nhiều trạm radar định vị của hệ thống cảnh báo tấn công bằng tên lửa nằm lại ngoài lãnh thổ của Nga và dừng hoạt động. Tuy nhiên, một số trạm do Liên Xô xây dựng, lấy ví dụ như ở Belorusia và Kazakhstan, vẫn hoạt động đến tận bây giờ.